‘Apotheker kan huisarts werk uit handen nemen bij kleine kwalen’

Meer aandacht voor zelfzorgadvisering is in de apotheek nodig, concludeert apotheker dr. Rian Lelie-van der Zande uit haar promotieonderzoek. Daarin lag de focus op een mogelijke rol van de openbaar apotheker bij de behandeling en preventie van herhaalde blaasontsteking bij vrouwen. “Goede advisering bij zelfzorg is niet eenvoudig; je moet parate kennis hebben, het consult correct kunnen voeren en antwoorden van de cliënt kunnen interpreteren.”

De WHO definieert zelfzorg als ‘het vermogen om gezondheid te bevorderen, ziekte te voorkomen, gezond te blijven en om te gaan met ziekte en handicaps, met of zonder de ondersteuning van een zorgverlener’. “Dit onderwerp heeft altijd al mijn interesse gehad”, zegt Lelie-van der Zande. Ze was jarenlang manager van het Geneesmiddel Informatie Centrum van de KNMP in Den Haag en ontwikkelde de KNMP-zelfzorgstandaarden voor de apotheek. Die interesse resulteerde in een promotieonderzoek.

Kleine kwalen

Bij zelfzorg gaat het om de zogenoemde ‘kleine kwalen’. “Deze kunnen prima in de apotheek worden behandeld, zonder tussenkomst van de huisarts. Dat zou huisartsen die het toch al zo druk hebben, werk uit handen kunnen nemen.” Een voorbeeld hiervan is herhaalde blaasontsteking bij vrouwen, een van de meest voorkomende aandoeningen in de eerste lijn. Hierop legde Lelie-van der Zande in haar proefschrift het accent. Ze vroeg zich af of de apotheker een rol kan spelen bij de behandeling en preventie van herhaalde blaasontsteking. “In andere landen – zoals Canada, het Verenigd Koninkrijk en Australië – hebben openbaar apothekers die rol al. Op basis van een richtlijn of een urinetest kunnen ze antibiotica verstrekken zonder voorafgaand bezoek aan de huisarts. Uit mijn onderzoek bleek dat Nederlandse apothekers hier positief over dachten, maar dan wel onder bepaalde voorwaarden, zoals goede afspraken met de huisarts, geaccrediteerde training en een vragenformulier voor verificatie van symptomen.”

Behandeling met antibiotica

In haar proefschrift keek Lelie-van der Zande of apotheken met de ‘acute cystitis symptom score’ (ACSS)-vragenlijst in plaats van een urinetest kunnen nagaan of er inderdaad sprake is van een blaasontsteking, een ongecompliceerde urineweginfectie. “Dat blijkt zo te zijn, mits de vragenlijst goed wordt geïnterpreteerd. Er moet namelijk ook worden gekeken naar klachten die kunnen wijzen op een andere oorzaak of alarmsymptomen. Als een patiënt bijvoorbeeld koorts heeft – mogelijk een gecompliceerde urineweginfectie – of vaginale afscheiding – mogelijk een soa – dan moet de apotheker de cliënt verwijzen naar de huisarts. Deze vragenlijst is alleen bedoeld voor patiënten met een herhaalde blaasontsteking bij wie de huisarts de eerste diagnose heeft gesteld. Bij een positieve uitslag zouden apothekers, zonder tussenkomst van een huisarts, verantwoord een antibioticumrecept kunnen herhalen.”

Weekend Parijs

Een dergelijk beleid kan de zorg voor patiënten beter maken. “In mijn onderzoek interviewde ik een vrouw die herhaaldelijk blaasinfecties had. Op donderdag had ze duidelijke klachten van blaasontsteking – pijn bij plassen, plotselinge aandrang én verhoogde mictiefrequentie – maar de test bij de huisarts was negatief. Ze moest daarna een weekend naar Parijs. Toen ze maandag na verder toegenomen klachten weer bij de huisarts kwam, was de urinetest wel positief en kreeg ze alsnog een antibioticum. Had deze vrouw op basis van haar klachten op donderdag al een antibioticum in de apotheek kunnen halen, dan had dat haar veel pijn en ongemak bespaard.”

“Eenvoudige adviezen kunnen soms net zijn wat de patiënt nodig heeft”

Preventie

Of apothekers bij een herhaalde blaasontsteking zonder tussenkomst van de huisarts antibiotica gaan verstrekken, zal vooral afhangen van de afspraken die ze hierover met de huisartsen kunnen maken. Apotheken kunnen in ieder geval preventieve adviezen geven. “Denk dan aan bijvoorbeeld goed drinken – minimaal 1,5 liter per dag -, plassen niet uitstellen, de blaas ontspannen, billen goed afvegen van voor naar achter, en plassen na seks. Eenvoudige adviezen kunnen soms net zijn wat de patiënt nodig heeft. Een vrouw die ik interviewde had regelmatig last van blaasontsteking en altijd na lange vakantieritten. De tip om overdag een waterflesje mee te nemen naar kantoor en voldoende te drinken tijdens een lange rit zorgde dat ze veel minder vaak een blaasontsteking had.”

“Je moet de juiste vragen weten te stellen, kunnen doorvragen en goed weten bij welke signalen verwijzing naar de huisarts nodig is”

Praktijk is weerbarstig

Apotheken kunnen dus veel doen aan advisering rond zelfzorg, maar de praktijk is weerbarstig. In Nederlandse apotheken is zelfzorgadvisering meestal ondergeschikt aan de farmaceutische zorg bij receptgeneesmiddelen, zo concludeerde Lelie-van der Zande uit interviews met apothekers in haar onderzoek. Ook in de opleiding van apothekers en apothekersassistenten is nog meer aandacht nodig voor zelfzorg. “Goede zelfzorgadvisering vereist parate kennis, communicatieve, procesmatige en analytische vaardigheden en is zeker niet eenvoudig. Je moet de juiste vragen weten te stellen, kunnen doorvragen en goed weten bij welke signalen verwijzing naar de huisarts nodig is.”

“Benoem een paar assistenten die verantwoordelijk zijn voor zelfzorgadvisering”

Bedrijfsvoering

Ook een goede bedrijfsvoering en opleiding van het apotheekteam – inclusief stagiairs – is cruciaal, stelt Lelie-van der Zande tot slot. “Benoem een paar assistenten die verantwoordelijk zijn voor zelfzorgadvisering. Besteed op het werkoverleg aandacht aan een zelfzorgcasus door middel van een rollenspel, waarbij je van elkaar leert in een open sfeer. Zorg dat je zelfzorgassortiment goed is afgestemd op je beleid. En richt werkprocessen zodanig in dat er tijd vrijkomt voor advisering rond zelfzorg, bijvoorbeeld met een apotheekrobot.”

Meer over het proefschrift van Rian Lelie-van der Zande:  ‘The role of the community pharmacist in minor ailments. Focus on uncomplicated urinary tract infection in women’ aan de Universiteit Utrecht. Of kijk hier.

Lees meer over: