Arts in Health: de mens achter zorgverlener en patiënt

Kunst en kunstbeoefening kunnen bijdragen aan meer menselijkheid in de gezondheidszorg. En dat is hard nodig in een zorgsysteem waar effectiviteit vaak ten koste gaat van de aandacht voor de mens achter patiënt en zorgverlener, stelt Ferdinand Lewis, director of Science & Education van Arts in Health Nederland.

‘Hoe goed kennen jullie elkaar? Wat doen jullie zoal samen?’ Die vragen stelde een kunstenaar aan een van de chirurgen van het UMCG-chirurgieteam. Het antwoord: ‘Na de vakantie vragen we elkaar: hoe was je vakantie, waar ben je geweest? Dat is het wel zo’n beetje. Veel verder gaat onze uitwisseling dan niet.’
Dat is een onthutsend antwoord, maar je kunt het niemand verwijten, stelt Ferdinand Lewis. “Chirurgen hebben letterlijk geen tijd om elkaar dieper te bevragen. Dat laat de kracht én zwakte zien van ons hedendaagse gezondheidszorgsysteem. Het is ongelofelijk effectief en succesvol, maar het perkt de menselijke ruimte in, zowel van zorgverleners als patiënten. Zorgverleners zien elkaar primair als collega’s, niet zozeer als mensen met een verhaal en een geschiedenis. Tijd ontbreekt veelal om elkaar beter te leren kennen.”

Meer menselijke ruimte

Voor de chirurgen in het UMCG waren de kunstenaarsvragen het signaal om elkaar wél beter te leren kennen. Ze doen dat door samen met een professionele kunstenaar kunst te maken: tekenen, schilderen, verhalen schrijven. “In het UMCG doen we ook soortgelijke kunstprojecten met orthopeden, met geestelijk verzorgenden, met medewerkers van het kinderziekenhuis. Allemaal met hetzelfde doel: meer menselijke ruimte brengen in de onderlinge zorgverlenersrelatie. Doordat je elkaar meer als mens gaat zien, leer je elkaar én jezelf beter kennen. Bovendien krijg je daardoor ook meer oog voor de mens achter de patiënt. Dat is niet alleen iemand met een gebroken heup, hij houdt ook van schilderen, van zingen, van wandelen in de natuur.”

Workshops Creatief schrijven

Door de inzet van kunst menselijkheid toevoegen aan de Nederlandse gezondheidszorg – in ziekenhuizen, verpleeghuizen, woonvoorzieningen – dát is de doelstelling van Arts in Health Nederland. “Dat kan op allerlei manieren. In het vorige ziekenhuis waar ik werkte, het Medical Centre van de University of Florida, organiseerden we tijdens de lunchpauzes workshops creatief schrijven. Die werden goed bezocht door artsen en verpleegkundigen. Dan heb je een ander contact met elkaar. In een van onze huidige UMCG-projecten bezocht een deel van de medische staf de studio van een van onze deelnemende professionele kunstenaars. Ze gingen daar samen op een zaterdagmiddag kunst maken. Die ervaring heeft veel indruk gemaakt op de stafleden. Juist omdat je elkaar op een andere manier leert kennen.”  

“Ziekenhuizen, kunstenaars en zorgverleners moeten telkens opnieuw het wiel uitvinden”

Versnipperd aanbod

De afgelopen jaren vindt kunstbeoefening, voor patiënten én zorgverleners, steeds vaker ingang in de Nederlandse gezondheidszorg. Net zoals dat ook in landen om ons heen het geval is, vooral Angelsaksische landen zoals het Verenigd Koninkrijk, Ierland, Canada en de VS. Lewis juicht deze ontwikkeling toe. Tegelijkertijd constateert hij dat het aanbod in Nederland veelal versnipperd is, afstemming ontbreekt. “Vaak is het een initiatief van één persoon, een kunstenaar, onderzoeker of zorgverlener. Als die persoon stopt, of financiering voor het specifieke project valt weg, dan verdwijnt alle expertise. Wat ontbreekt is de opbouw van duurzame kennis en ervaring. Ziekenhuizen, kunstenaars en zorgverleners moeten daardoor telkens opnieuw het wiel uitvinden.”

Meer patiëntenwelzijn

Een van de doelstellingen van Arts in Health Nederland is daarom: bundeling van expertise en evidence over de toegevoegde waarde van kunst en kunstbeoefening – in al haar veelvormigheid – binnen de gezondheidszorg. “Dat is ook het voornaamste actiepunt van onze nationale agenda: hoe kunnen we de rol van kunst binnen gezondheidszorgpraktijken verduurzamen?”

Lewis denkt dat dit nodig is. “Juist om te zorgen voor meer menselijkheid in ons zorgsysteem. Let wel, kunst kan het werk van de arts of verpleegkundige niet vervangen. Maar het kan hun werk wél ondersteunen. We weten ook – een rapport van de Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO) uit 2019 zette de evidence daarover op een rij – dat kunst het welzijn van patiënten bevordert. Een ziekenhuis is voor patiënten geen comfortabele omgeving. Maar als je samen op de afdeling luistert naar muziek of onder begeleiding van een kunstenaar leert weven, dan voelt je verblijf daar anders aan. Het ziekenhuis wordt dan een minder grimmige omgeving.”

“Kunstbeoefening is veel meer dan een hobby. Het ondersteunt ons welzijn”

Kunst op recept

En meer dan dat. Want datzelfde WHO-rapport laat ook zien dat kunstbeoefening, op welk niveau dan ook, ziekte kan helpen voorkomen. “Of je nu gitaar speelt, lid bent van een knutselclub of elke week naar je zangkoor gaat, het draagt bij aan een betere kwaliteit van leven. Kunstbeoefening door amateurs, en dat zijn we allemaal, is veel meer dan een hobby. Het ondersteunt ons welzijn.”

Lewis is daarom blij met nieuwe concepten als ‘welzijn op recept’ en ‘kunst op recept’. “Dat zijn concepten die in het Verenigd Koninkrijk al langer een plek hebben gekregen als ondersteunend aanbod in de eerstelijnszorg. Ook in Nederland, Canada en de Verenigde Staten vindt dat steeds vaker zijn weg. Als een museumbezoek, toneelcursus of schilderworkshop bijdraagt aan een gezondere leefstijl van de patiënt, waarom zou je het als huisarts dan niet aanbevelen? Dat kan zelfs leiden tot minder druk op de gezondheidszorg. Wat dat betreft is dit het perfecte moment om kunst een meer prominente plek te geven in de Nederlandse gezondheidszorg. Het bevordert het welzijn van patiënten en helpt ziekte te voorkomen.”   

Meer informatie? Ga naar www.artsinhealth.nl en www.kunstoprecept.nl

Lees meer over: