DOQ

Combinatie van onstekingsremmers bij Sjögren: 1 + 1 = 3

Droge ogen en mond, pijn in spieren en gewrichten, vaak doodmoe en ontstekingen in diverse organen. Plus een verhoogde kans op lymfklierkanker. Het is de dagelijkse realiteit voor mensen met het primair syndroom van Sjögren (pSS), een reumatische autoimmuunziekte waarvoor nog steeds geen effectieve therapie is. Een combinatie van twee ontstekingsremmers lijkt nu verandering te brengen, ontdekte een team van het UMC Utrecht.

Associate professor reumatologie Joel van Roon, UMC Utrecht: ‘Een droge mond heeft iedereen wel eens, maar bij pSS is droog ook écht droog. In een standaard testje moet je als patiënt vijf minuten lang twee keer per minuut speeksel uitspugen. Sommige patiënten weten letterlijk nul druppels in hun potje te krijgen. Een droge mond is erg vervelend. Maar het leidt ook tot problemen met de afweer in de mond en dat zorgt voor gebitsproblemen. Mondbacteriën krijgen vrij spel. Ook kunnen door autoimmuniteit ontstekingen in organen ontstaan. En dan zijn mensen daarbij vaak doodmoe en hebben pijn in spieren en gewrichten. De enige behandeloptie is symptoombestrijding.’

Associate professor reumatologie dr. Joel van Roon (Bron: ZonMw)

Studieresultaten

‘Afzonderlijke ontstekingsremmers werken onvoldoende. Wij bedachten dat we een samenspel van ontstekingscellen en factoren moesten aanpakken. In celkweken hadden we al een combinatie van twee veelgebruikte en goedkope middelen getest: leflunomide en hydroxychloroquine. Die zijn elk gericht op andere “spelers” in het ziekteproces. In een placebo-gecontroleerde studie met 29 patiënten bleek deze combinatie het overactieve afweersysteem zeer goed te remmen, met voor een groot deel van de patiënten een merkbaar verschil in de ziekteactiviteit. Daarnaast hebben we met moleculaire analyses een set van tien eiwitten vastgesteld die de response op de therapie kan voorspellen. Zo kunnen we stappen gaan zetten naar een meer geïndividualiseerde behandeling.’

Vervolgonderzoek

‘Onze resultaten zijn bemoedigend, maar het was een kleine studie. In de vervolgstudie willen we de effectiviteit en veiligheid in een grotere groep patiënten bevestigen, zodat de combinatie op termijn ook standaardzorg kan worden. We doen dat in een zogeheten placebo-gecontroleerde single-arm crossover-studie, waarin de placebogroep halverwege overstapt naar de echte middelen. Zo krijgen alle deelnemers de kans te profiteren. En we kunnen in een grotere groep patiënten de effecten van de veelbelovende combinatie testen.’

Samenwerking

‘We hebben samenwerkingspartners in binnen- en buitenland, van Birmingham tot Brunei. In Nederland werken we nauw samen met het Expertisecentrum Syndroom van Sjögren in Groningen, onder meer rond het uniform scoren van ziekteactiviteit. Een heel belangrijke partner is de Nationale Vereniging Sjögren Patiënten. Met hen hebben we destijds de uitvoering mede voorbereid. De medicijnen gingen in een forse capsule, maar kun je die als pSS-patiënt wel slikken? Met vocht of eventueel een gel bleek dat best te gaan.’

Een patiënt zei: ik was zó blij dat ik eindelijk weer vocht in mijn mond voelde! Erg mooi om als translationeel onderzoeker te horen wat ons werk kan betekenen voor de patiënt.

Reactie van patiënten

‘In 26 maanden hebben we het hele traject kunnen doorlopen, dus van includeren tot en met de uitvoering. Mensen wilden graag meedoen, zelfs nu ze voor én na de studie een biopt moesten laten afnemen van de parotis-klier, die vlak onder het oor zit. Wij dachten dat patiënten dat misschien te belastend zouden vinden, maar de meeste deelnemers vonden het geen probleem. Ik was erg onder de indruk van de reacties op onze presentatie van de resultaten. Een patiënt zei: ik was zó blij dat ik eindelijk weer vocht in mijn mond voelde! Erg mooi om als translationeel onderzoeker te horen wat ons werk kan betekenen voor de patiënt.’

Tips voor collega-onderzoekers

‘De belangrijkste tip: betrek patiënten vanaf het begin bij je studie. En deel je resultaten ook met ze. Het contact na afloop heeft opgeleverd dat we in de vervolgstudie voor de cross-over-opzet kiezen, omdat patiënten uit de placebogroep vertelden dat ze het niet fijn hadden gevonden de combinatie niet te krijgen. Een andere tip: kijk niet alleen naar klinische maten, maar voer ook een moleculaire monitoring uit. Ook als je klinisch geen effect ziet, krijg je zo begrip van het werkingsmechanisme, dus wat er wel en niet verandert bij de individuele patiënt. Voor ons was dat gegeven de aanleiding om de combinatietherapie te gaan uitproberen.’

Meer informatie

De studie is uitgevoerd door drs. Eefje van der Heijden (arts-onderzoeker, promovendus) en dr. Aike Kruize (klinisch onderzoeker) van het UMC Utrecht. Associate professor reumatologie dr. Joel van Roon was projectleider en prof. dr. Tim Radstake trad op als supervisor.
Bron: ZonMw.nl
Lees meer over:


Voor u geselecteerde artikelen

Casus: patiënte met dyspnoe en oedeem in het gelaat

Een 66-jarige vrouw presenteert zich met sinds drie weken progressief verminderde inspanningstolerantie en met name ’s ochtends een zwelling van het gelaat. Overdag verbeteren de klachten deels. Wat is uw diagnose?

Wat je verwacht, voel je: wat zorgverleners kunnen leren van placebo-effecten

Wat patiënten verwachten, beïnvloedt direct hoe zij pijn of bijwerkingen ervaren. Henriët van Middendorp legt uit hoe placebo- en nocebo-effecten werken, en hoe zorgverleners deze bewust en ethisch kunnen inzetten in de praktijk.

Trots op goed werkend meld­systeem voor bijwerk­ingen

Agnes Kant wijst op het belang van meer onderzoek naar bijwerkingen en roept zorgverleners op te blijven melden bij het Bijwerkingenmeldsysteem. “Van 70% van de geneesmiddelen is nog onduidelijk of deze veilig tijdens de zwangerschap gebruikt kunnen worden.”

Wandelend naar een betere gezondheid

Matthijs van der Poel combineert als huisarts en sportliefhebber zorg en beweging. Met stichting Looprecept wandelt hij wekelijks met patiënten – goed voor lijf, hoofd én verbinding. “Het is heel laagdrempelig en dat verklaart denk ik ook het succes.”

De patiënt doet lastig, en dan?

Patiënten met een persoonlijkheidsstoornis kunnen soms veel losmaken, zowel in het behandeltraject als bij de arts. Thom van den Heuvel geeft handvatten voor het omgaan met deze patiëntengroep. “Het contact vraagt meer tijd en legt tegelijk emotionele druk op de arts."

Vind meertalige zorgverleners via ikspreekmeerdan.nl

Als anios in een huisartsenpraktijk in Amsterdam merkte Daan Frehe dat taal voor veel patiënten een barrière vormt voor het krijgen van goede zorg. “Via ikspreekmeerdan.nl kan nu een zorgverlener met een gedeelde taal en cultuur gevonden worden. Dat is enorm waardevol.”

Casus: man met een veranderde vlek op het been

Een 72-jarige man presenteert zich op uw spreekuur met een veranderde plek op het bovenbeen rechts. De vlek is gegroeid en van kleur veranderd. De patiënt heeft een licht huidtype en een voorgeschiedenis van basaalcelcarcinoom. Wat is uw diagnose?

Maak van wachttijd in de ggz hersteltijd: vijf praktische adviezen

Sanne Booij en Christien Slofstra willen af van de stille wachttijd in de ggz. Met hulp van de huisarts kan het herstel al beginnen, nog vóór de intake. “Deze periode hoeft geen verloren tijd te zijn.”

Beteugelen geneesmiddel­prijzen noodzakelijk voor betaalbare zorg

Wilbert Bannenberg strijdt met Stichting Farma ter Verantwoording tegen excessieve geneesmiddelprijzen. Zijn missie: winsten beteugelen om zorg toegankelijk te houden. “Geneesmiddelprijzen moeten beteugeld gaan worden, anders wordt de zorg onbetaalbaar.”

Casus: vrouw met veranderd defecatiepatroon

Een vrouw wordt naar de polikliniek gestuurd in verband met een veranderd defecatiepatroon. Ze heeft wat frequenter dan gebruikelijk ontlasting. Er zijn wat vage buikklachten in de zin van rommelingen en krampen. Ze gebruikt geen medicatie. Wat is uw diagnose?