Communicatie bij dementie: “Vertraag je tempo, stel gerust en let op non-verbaal”

Iedere arts – ongeacht specialisme – krijgt vanwege de huidige vergrijzing in toenemende mate te maken met patiënten met dementie. De campagne ‘Samen dementievriendelijk’ beoogt met haar tv-spotjes een samenleving die passend omgaat en communiceert met mensen met dementie. Dat geldt dus óók voor artsen. Ouderenpsycholoog Frans Hoogeveen: “Begin eerst met geruststellen en dan pas met langzaam informeren over waarom ze bij jou op het spreekuur zijn.”

Gezien de vergrijzing is dementie een aandoening waar alle artsen, waar ze ook werken, rekening mee moeten houden in hun benadering van patiënten. Mensen met dementie zijn vooral gewoon mensen, met gevoelens en behoeftes – net als iedereen. Dat neemt niet weg dat de communicatie met dementiepatiënten extra aandacht behoeft, ook voor artsen. “De deskundigheid en ook mindset van zorgverleners bepalen de wijze waarop ze met mensen met dementie omgaan”, zegt Frans Hoogeveen, ouderenpsycholoog met dementiezorg als specialisatie hierover. “In de zorg is men in het algemeen gewend om direct to the point te komen. Terwijl je bij mensen met dementie, afhankelijk van de ernst van de ziekte, juist moet beginnen om hen gerust te stellen, vertrouwen te wekken en vervolgens duidelijk en langzaam te informeren over waarom ze bij jou op het spreekuur zijn.”

Ruim meer tijd in
Een rustige start dus, in plaats van meteen tot de kern komen. Hoogeveen raadt artsen aan om hun communicatiewijze aan te passen aan de mogelijkheden van de patiënt die voor hen zit. “Vertraag je tempo. De informatieverwerking bij mensen met dementie gaat nu eenmaal langzamer. Zorg er dus eerst voor dat deze begrijpt wat hij of zij komt doen, en ga daarna pas aan de slag met de betreffende zorgvraag. Ruim meer tijd voor hen in, zet bijvoorbeeld een dubbel consult in je agenda.” Hoogeveen realiseert zich dat veel artsen met een grote tijdsdruk te maken hebben. “Maar als je hetzelfde tempo aanhoudt bij mensen met dementie als bij je andere patiënten, krijg je dat dubbel en dwars terug in de vorm van bange of misschien ook wel boze mensen.”

Non-verbale communicatie
Hoogeveen oppert om als arts ook eens een video-interactiebegeleider in te schakelen. Dit kan helpen om de communicatie (nog) beter op de patiënt af te stemmen. “Het belang en de betekenis van non-verbale communicatie bijvoorbeeld, wordt sterk onderschat. Let je als arts wel voldoende op hoe jouw patiënten non-verbaal reageren? Daaraan kun je onder meer zien of ze begrijpen wat je zegt. Zéker in het geval van mensen met dementie is deze vorm van communicatie belangrijk, omdat hun verbaliteit vaak is aangetast.” Bij video-interactie wordt de sessie in de spreekkamer met de camera opgenomen. Samen met een deskundige kan de arts analyseren waar eventuele verbeteringen mogelijk zijn. Hoogeveen: “Ik kan het iedereen aanbevelen.”

Negatieve framing
Het valt Hoogeveen overigens op dat in Nederland de framing van de aandoening dementie vooral negatief gekleurd is. En dat heeft invloed op hoe mensen ermee omgaan, stelt hij. “Er wordt gesproken over ‘strijd’, ‘overwinnen’, een ‘explosie’ van mensen met dementie”, zegt hij. “Dementie wordt uitgeroepen tot volksziekte nummer 1, een epidemie zelfs alsof ze besmettelijk is. Zo creëer je een negatief beeld dat van invloed kan zijn op hoe mensen met dementie omgaan.”

Elke dag laten glimlachen
Bij negatieve framing is de ziekte het vertrekpunt. “Terwijl je wat mij betreft bij de mens moet beginnen. ‘Vergeet dementie, onthou mens’ is een slogan van het Expertisecentrum Dementie Vlaanderen”, zegt Hoogeveen. “Dat vind ik passender en positiever dan veel van de boodschappen die in Nederland worden uitgedragen. Er lijkt wel eens vergeten te worden dat mensen met dementie ook gelukkige momenten kennen. Ja, dementie is beslist een ernstige en nare aandoening. Maar als je weet hoe je als zorgverlener met de ziekte om moet gaan, kun je de meeste patiënten elke dag minstens één keer laten glimlachen. Liever dood dan leven als een kasplantje in een verpleeghuis, is een ongenuanceerde en te beperkte kijk op de complexiteit van dementie.”

Communicatietips dementie:
– maak oogcontact en spreek langzaam, kalm en duidelijk
– let op gezichtsuitdrukking, gedrag en intonatie
– laat een gesprek niet te lang duren
– blijf positief en benadruk en stimuleer wat nog wél lukt
– maak gebruik van vaste rituelen tijdens het contact
– blijf niet doorvragen bij falen

Meer informatie
Over dementie: https://franshoogeveen.com
Over communicatie bij dementie: https://www.innovatiekringdementie.nl/

Auteur: Reinold Vugs, Journalist

 

Lees meer over: