DOQ

Compensatie door hersenschors bij parkinson

Corticale compensatie bepaalt voor een belangrijk deel de ernst van motorische en cognitieve symptomen bij de ziekte van Parkinson, blijkt uit nieuw onderzoek.1 “Toekomstige interventies zouden zich moeten richten op het versterken van corticale compensatie, en niet alleen op het normaliseren van dopamine niveaus in de basale ganglia”, zegt mede-onderzoeker en neuroloog Rick Helmich, van het Radboudumc.

Bij parkinson treedt een ernstig tekort aan dopamine op, waardoor de basale ganglia minder goed functioneren. Dopamine wordt in de substantia nigra aangemaakt en afgegeven in basale ganglia. “Dopaminerge medicatie helpt om symptomen te verlichten, maar uit een eerder onderzoek2 bleek al dat mensen met parkinson ook baat hebben bij niet-medicamenteuze behandelingen zoals regelmatig bewegen”, vertelt Helmich. “In dit nieuwe onderzoek hebben we de hypothese getoetst dat interindividuele verschillen in de ernst van parkinsonsymptomen bepaald worden door compensatoire corticale mechanismen.”

“Enkele patiënten tekenden een zebrapad in hun eigen huis om met die visuele patronen beter te lopen”

Onderzoeker en neuroloog Rick Helmich

Onderzoek

Met behulp van functionele MRI werd hersenactiviteit tijdens een taak gemeten waarbij mensen bewegingen moesten maken die varieerden in moeilijkheid. In totaal werden 353 mensen met de ziekte van Parkinson (≤5 jaar ziekteduur) en 60 gezonde controles gemeten. Consistent met de hypothese van de onderzoekers was er verhoogde hersenactiviteit zichtbaar in de parietale en premotorische cortex van patiënten met een mild parkinson subtype, zowel vergeleken met gezonde mensen als vergeleken met patiënten met een ernstiger parkinson subtype.
In de basale ganglia werd verlaagde activiteit gevonden bij parkinson vergeleken met gezonde mensen, maar daar was geen verschil te zien tussen subtypes. Bovendien was een verhoogde parieto-premotorische activiteit gerelateerd aan een lagere ernst van de bradykinesie en betere cognitieve prestaties, wat wijst op een compenserende rol.

Rijker leven

De hersenschors wordt geactiveerd door intensief bewegen, maar er zijn meer manieren, legt Helmich uit. “Wellicht door elektrodes op de schedel te plakken, maar dat moet nog onderzocht worden. Muziek helpt ook, net als cueing voor mensen die moeite hebben met lopen. Soms helpen ook visuele stimuli, zoals een zebrapad. Enkele patiënten tekenden dat in hun eigen huis om met die visuele patronen beter te lopen. Acties die je leven verrijken, kunnen een stimulerend effect hebben op de cortex. Bezig blijven met nadenken en betrokken blijven bij sociale activiteiten horen daarbij. Blijf ingebed in sociale culturen, dat werkt verrijkend voor het brein. Daardoor kan het brein compenseren voor de dopaminetekorten. Met deze studie hebben we dat voor de hersenschors aangetoond.”

“Chronische stress verergert parkinsonklachten”

Vicieuze cirkel

Naast de medicijnen die Helmich geeft, adviseert hij in de spreekkamer dan ook om meer te bewegen en niet bij de pakken neer te gaan zitten. “‘Ik heb parkinson en ik kan niets meer’ is een heel logische gedachte voor deze mensen, maar dat maakt het niet beter. Dat gebeurt wel door dingen op te zoeken die ze wel kunnen, die ze leuk vinden en die hen in beweging zetten. Chronische stress verergert parkinsonklachten, zagen we ook in ons onderzoek. Ik denk dat dat komt doordat er door stress geen ruimte is voor compensatie in de hersenschors. Bovendien heeft stress een negatieve invloed op de basale ganglia. Door te doen wat je leuk vindt, geniet je en dan komt dopamine vrij.”

“Onder patiënten en bij andere neurologen leeft het dat je meer kunt betekenen dan alleen maar pillen”

Mindfulness

In Nijmegen is een groot onderzoek gaande waarbij de helft van een groep mensen met parkinson een stress-reducerende training krijgt en de andere helft krijgt die training niet. “We willen over de langere termijn van een jaar, met hersenscans en klinische maten bekijken of we het beloop van de parkinson kunnen afremmen. We verwachten dat mensen bij wie de chronische stress vermindert, een trager ziektebeloop kennen dan mensen met veel stress. Dat zou een hele concrete nieuwe behandeling kunnen opleveren, gericht op stressreductie. Onder patiënten en bij andere neurologen leeft het dat je voor parkinsonpatiënten meer kunt betekenen dan alleen maar pillen. Dit soort niet-farmacologische behandelingen, zoals meer bewegen en stressmanagement kan veel betekenen. We willen de intrinsieke mogelijkheden van het brein om te compenseren voor schade, versterken.”

Referenties :            

1. Johansson ME, Toni I, Kessels RPC, Bloem BR, Helmich RC. Clinical severity in Parkinson’s disease is determined by decline in cortical compensation. Brain. 2023 Sep 27:awad325. Epub ahead of print. PMID: 37757883.
2. van der Kolk NM, de Vries NM, Kessels RPC, et al. Effectiveness of home-based and remotely supervised aerobic exercise in Parkinson’s disease: a double-blind, randomised controlled trial. Lancet Neurol. 2019 Nov;18(11):998-1008.

Lees meer over:


Voor u geselecteerde artikelen

Casus: patiënte met dyspnoe en oedeem in het gelaat

Een 66-jarige vrouw presenteert zich met sinds drie weken progressief verminderde inspanningstolerantie en met name ’s ochtends een zwelling van het gelaat. Overdag verbeteren de klachten deels. Wat is uw diagnose?

Wat je verwacht, voel je: wat zorgverleners kunnen leren van placebo-effecten

Wat patiënten verwachten, beïnvloedt direct hoe zij pijn of bijwerkingen ervaren. Henriët van Middendorp legt uit hoe placebo- en nocebo-effecten werken, en hoe zorgverleners deze bewust en ethisch kunnen inzetten in de praktijk.

Trots op goed werkend meld­systeem voor bijwerk­ingen

Agnes Kant wijst op het belang van meer onderzoek naar bijwerkingen en roept zorgverleners op te blijven melden bij het Bijwerkingenmeldsysteem. “Van 70% van de geneesmiddelen is nog onduidelijk of deze veilig tijdens de zwangerschap gebruikt kunnen worden.”

Wandelend naar een betere gezondheid

Matthijs van der Poel combineert als huisarts en sportliefhebber zorg en beweging. Met stichting Looprecept wandelt hij wekelijks met patiënten – goed voor lijf, hoofd én verbinding. “Het is heel laagdrempelig en dat verklaart denk ik ook het succes.”

De patiënt doet lastig, en dan?

Patiënten met een persoonlijkheidsstoornis kunnen soms veel losmaken, zowel in het behandeltraject als bij de arts. Thom van den Heuvel geeft handvatten voor het omgaan met deze patiëntengroep. “Het contact vraagt meer tijd en legt tegelijk emotionele druk op de arts."

Vind meertalige zorgverleners via ikspreekmeerdan.nl

Als anios in een huisartsenpraktijk in Amsterdam merkte Daan Frehe dat taal voor veel patiënten een barrière vormt voor het krijgen van goede zorg. “Via ikspreekmeerdan.nl kan nu een zorgverlener met een gedeelde taal en cultuur gevonden worden. Dat is enorm waardevol.”

Casus: man met een veranderde vlek op het been

Een 72-jarige man presenteert zich op uw spreekuur met een veranderde plek op het bovenbeen rechts. De vlek is gegroeid en van kleur veranderd. De patiënt heeft een licht huidtype en een voorgeschiedenis van basaalcelcarcinoom. Wat is uw diagnose?

Maak van wachttijd in de ggz hersteltijd: vijf praktische adviezen

Sanne Booij en Christien Slofstra willen af van de stille wachttijd in de ggz. Met hulp van de huisarts kan het herstel al beginnen, nog vóór de intake. “Deze periode hoeft geen verloren tijd te zijn.”

Beteugelen geneesmiddel­prijzen noodzakelijk voor betaalbare zorg

Wilbert Bannenberg strijdt met Stichting Farma ter Verantwoording tegen excessieve geneesmiddelprijzen. Zijn missie: winsten beteugelen om zorg toegankelijk te houden. “Geneesmiddelprijzen moeten beteugeld gaan worden, anders wordt de zorg onbetaalbaar.”

Casus: vrouw met veranderd defecatiepatroon

Een vrouw wordt naar de polikliniek gestuurd in verband met een veranderd defecatiepatroon. Ze heeft wat frequenter dan gebruikelijk ontlasting. Er zijn wat vage buikklachten in de zin van rommelingen en krampen. Ze gebruikt geen medicatie. Wat is uw diagnose?