De toekomst van robots in de chirurgie

Chirurgische robots gaan de gezondheidszorg waarschijnlijk ingrijpend veranderen. Hoe zorg je ervoor dat die ontwikkeling echt meerwaarde heeft voor patiënten, zorgverleners en de maatschappij? Dat is het onderzoeksgebied van Maroeska Rovers (Radboudumc en Universiteit Twente). Zij schreef mee aan een recente publicatie hierover in Nature en ontwikkelde samen met haar collega’s van het Radboudumc een cursus voor bedrijven en innovatoren in de zorg.

Toepassing van robots, ook wel robotica genoemd, is allang geen science fiction meer in de zorg. Een bekend voorbeeld is het Da Vinci-systeem waarbij een chirurg gebruik maakt van robotarmen voor onder andere de behandeling van long- of prostaatkanker of vervanging van een ernstig lekkende mitralisklep. Daarmee is het mogelijk om operaties heel precies uit te voeren. De robot werkt bij zulke behandelingen niet zelfstandig. “Er zit altijd nog iemand achter de controller om de robot te bedienen”, zegt Rovers. “In de chirurgie ondersteunt de robot dus de chirurg. Er komen steeds meer toepassingen, zoals specifieke robotica voor de ogen, ruggenmergchirurgie of voor knieoperaties.”

Vanaf begin evalueren

Op het eerste gezicht is dit een mooie ontwikkeling, maar Rovers benadrukt dat toepassing van robotica al in een vroeg stadium moet worden geëvalueerd. Dat is ook de boodschap in de publicatie in Nature. “Zorgvuldige ontwikkeling en implementatie is essentieel, met aandacht voor de wensen en behoeften van patiënten en samenwerking tussen alle belanghebbenden. Nu worden veel robotica eerst op de markt gebracht en pas daarna geëvalueerd. Wij zeggen: begin al vanaf de eerste ontwikkelstap met evalueren, om na te gaan of een toepassing daadwerkelijk een verbetering is. Ook de prijs is daarbij een belangrijk aspect: een robot zou de zorg niet duurder moeten maken, en het liefst zelfs goedkoper.”

“Een gerandomiseerde studie met robotica is veel ingewikkelder dan met een medicijn”

Ingewikkelder

De ontwikkeling van nieuwe medicijnen gebeurt met continue evaluatie van de veiligheid en meerwaarde, via fase 1-, 2- en 3-studies. Maar voor robotica gebeurt dat veel minder, weet Rovers. “Een gerandomiseerde studie met robotica is veel ingewikkelder dan met een medicijn. De werking van een pil kun je in een studie vergelijken met een placebo zonder de werkzame stof. Maar bij opereren met of zonder een robot gaat het om veel meer factoren, zoals de samenwerking en deskundigheid van het operatieteam en de OK-omgeving. Het verschil is niet alleen de robot.”

Er is sinds 2022 Europese wetgeving voor medische apparatuur. Die was ook nodig want in het verleden konden apparaten in de zorg worden geïntroduceerd en gebruikt zonder uitgebreide testen vooraf. “We pleiten ervoor om vroeg te beginnen met onderzoek naar wenselijkheid, werking en veiligheid van robotica. Daarna kan een grote effectiviteitsstudie worden gedaan. Daar zijn verschillende designs voor, bijvoorbeeld door ziekenhuizen met en zonder een bepaalde robot met elkaar te vergelijken. De publicatie in Nature beschrijft wat je bij elke ontwikkelstap moet kunnen aantonen, van eerste idee tot implementatie, en welke partijen je bij de evaluaties moet betrekken.”

“Robots maken de zorg pas goedkoper als die iets anders vervangen”

Brede analyse nodig

Vanwege de Europese wetgeving passen sommige bedrijven die manier van werken al toe. Maar ze kijken volgens Rovers vooral naar effectiviteit en nog te weinig naar kosteneffectiviteit. “Dat is nog wel een knelpunt. Robotsystemen kunnen de zorg helpen tegen het personeelstekort, maar ze zijn duur. Daarom is een brede analyse nodig van de kosten en baten, inclusief de economische levensvatbaarheid, de duurzaamheid en de impact op het milieu. Feitelijk geldt dit voor alle medische technologie, ook kunstmatige intelligentie. Nu is veel technologie ‘iets extra’s’ in ziekenhuizen. Maar robots maken de zorg pas goedkoper als die iets anders vervangen, bijvoorbeeld OK-personeel. Zo’n beslissing moeten we op een gegeven moment wel durven nemen.”

Wereld te winnen

Rovers heeft veel onderzoek gedaan naar evaluatie van medische apparatuur: hoe doe je dat, wie betrek je erbij, hoe onderzoek je kosteneffectiviteit en hoe kun je de ontwikkeling van een toepassing bijsturen voordat die op de markt komt? Haar kennis en ervaring is verwerkt in een cursus om bedrijven en innovatoren te helpen bij deze processen. Uit haar onderzoek blijkt dat dat hard nodig is: “We hebben vijftien bedrijven voor medische OK-technologie gevraagd of zij patiënten betrekken bij de ontwikkeling. Geen van de vijftien deed dat. Terwijl hun toepassing wel het lichaam van de patiënt ingaat. Er valt dus nog een wereld te winnen. Robotica is de toekomst, maar er zijn nog veel hordes om medische technologie goed naar de markt te brengen en te implementeren in de zorg.”

Referentie: Marcus HJ, Ramirez PT, Khan DZ, et al. The IDEAL framework for surgical robotics: development, comparative evaluation and long-term monitoring. Nature Medicine, 2024;30:61–75.

Lees meer over: