Dr. Lede ontving een award voor zijn publicatie over het hergebruik van mondmaskers

Chirurgische mondmaskers kunnen na ontsmetting met UV-C-licht veilig worden hergebruikt, zo bewezen arts-microbioloog dr. Ivar Lede en collega’s tijdens de eerste coronapiek. Hun publicatie leidde binnen de kortste keren wereldwijd tot honderden downloads en kreeg veel aandacht. Ook leverde het de arts de Black Achievement Award 2020 op.

Hij dacht even een protocol op te zoeken waarin de gewenste informatie beschreven stond. Maar tot zijn verbazing bleek zoiets helemaal niet te bestaan. Toen ging Ivar Lede zelf met collega’s aan de slag. Het heeft geleid tot een publicatie die binnen de kortste keren wereldwijd honderden keren werd gedownload en veel aandacht kreeg. Opeens zag Lede dat men in Dubai een soortgelijke opstelling had gemaakt als die van het ziekenhuis waar hij werkt. En de New York Times plaatste er een verhaal over.

Hergebruiken

Dr. Ivar Lede, arts-microbioloog in het Zaans Medisch Centrum, vertelt over de ‘avonturen’ in het voorjaar van 2020 die hebben geleid tot de publicatie die bewijst dat chirurgische mondmaskers na ontsmetting met UV-C-licht veilig herbruikbaar zijn. “Vanwege de opvlammende coronapandemie ontstond snel een tekort aan mondmaskers. Wij dachten: kunnen we de in ons ziekenhuis door zorgverleners gedragen mondmaskers niet schoonmaken en veilig hergebruiken in plaats van ze weg te gooien? Ons idee was UV-C-licht in te zetten. Daarmee kun je DNA en RNA van virussen en bacteriën kapotmaken. In het Zaans Medisch Centrum hádden we al een UV-C-robot. Die wordt onder meer gebruikt om patiëntkamers te ontsmetten, bijvoorbeeld na het vertrek van een patiënt met een multiresistente bacterie.”

Bacterieel experiment

Zo gezegd, zo gedaan. Althans, dat dáchten Lede en zijn collega’s. “In de wetenschappelijke literatuur bleek desinfecteren van mondmaskers met UV-C-licht niet beschreven te staan. Ook in protocollen kwam het niet voor. Toen hebben onder anderen deskundige infectiepreventie Karina Nolte, klinisch fysicus René Kroes en ik gezegd: we gaan zélf uitzoeken of dit mogelijk is op een goede en veilige manier. Daarop heb ik een bacterieel experiment bedacht en uitgevoerd.”

Lede plaatste allereerst een sensor in drie typen mondmaskers: chirurgische, FFP1 en FFP2. Bereikte het UV-C-licht de binnenkant van de maskers als deze een meter verderop werden opgehangen? Het antwoord was positief; de sensor reageerde.

“Nadat de maskers waren beschenen, haalde ik de gaasjes eruit en kweekte ik ze op om te kijken of er levende bacteriën ontstonden”

Steriel gaasje

“Daarna wilde ik natuurlijk weten of het licht de bacteriën ook doodde”, vervolgt Lede. “Hiervoor heb ik een bacteriesuspensie gemaakt. Het ging om verschillende vormen. In de suspensie met de meeste bacteriën zaten er honderd miljoen per milliliter. De volgende suspensies verdunde ik telkens met factor tien: tien miljoen bacteriën per milliliter, één miljoen enzovoort. Daarop plaatste ik in maskers een steriel gaasje waarop ik suspensie van bacteriën druppelde. Nadat de maskers waren beschenen, haalde ik de gaasjes eruit en kweekte ik ze op om te kijken of er levende bacteriën ontstonden. Dit bleek slechts te gebeuren bij het gaasje waarop ik de meest geconcentreerde substantie had gedruppeld. Heel bemoedigend dus.”

Een bacterie is echter iets anders dan een virus. Wat was de waarde van deze vondst in coronatijd? Lede: “Er zijn tabellen waarin staat welke dosis UV-C-licht volstaat om het DNA en RNA van virussen en bacteriën te vernietigen. Op basis van mijn onderzoek concludeerden we dat een bestraling van een uur – beide zijden van het masker een halfuur – zou volstaan om eventuele coronavirusdeeltjes in het masker kapot te maken.”

“Gelukkig heeft onze raad van bestuur toen de verantwoordelijkheid genomen en gezegd: wij vinden dit goed onderbouwd en veelbelovend, dus we gaan het doen”

Verantwoordelijkheid genomen

Na de verheugende resultaten was de vraag: gaat het Zaans Medisch Centrum de door zorgverleners gedragen mondmaskers daadwerkelijk ontsmetten met UV-C-licht? Lede: “We wilden graag de mening weten van het RIVM en de Nederlandse Werkgroep Infectiepreventie, een onderdeel van de Nederlandse Vereniging voor Medische Microbiologie. We zochten een ruggensteun. ‘Mag het wel of mag het niet? Wat vinden jullie van onze onderbouwing?’ Maar het RIVM en de werkgroep deden geen uitspraak. Gelukkig heeft onze raad van bestuur toen de verantwoordelijkheid genomen en gezegd: wij vinden dit goed onderbouwd en veelbelovend, dus we gaan het doen. Later, onder meer na tests in laboratoria in plaats van een ziekenhuissetting, heeft de CDC in een uitgebreid rapport alsnog de effectiviteit en veiligheid onderschreven.”

Wasrekken

Een aantal Nederlandse ziekenhuizen zou ook chirurgische mondmaskers gaan desinfecteren met UV-C-licht. “Maar wij zijn in die zin uniek, dat we een soort straat hebben ingericht”, vertelt Lede. “In andere ziekenhuizen wordt het masker van een individuele zorgverlener ontsmet, waarna deze zijn masker terugkrijgt. Wij verzamelen 200 maskers in een ruimte en hangen ze met wasknijpers aan een wasrek, waarna ze een uur lang worden beschenen. Vervolgens worden de maskers opgevouwen, ingeseald en kunnen ze worden hergebruikt: gemiddeld vijf keer. Dagelijks gaat het om 600 mondkapjes voor ziekenhuiscollega’s. In de periode van schaarste waren we graag ook verpleeghuizen in de omgeving van dienst geweest, maar zonder ruggensteun van de formele instanties konden en durfden we niet de verantwoordelijkheid te nemen voor andere organisaties. Heel jammer. We kennen allemaal de gevolgen van zorgverleners die in de beginperiode onbeschermd hun werk hebben moeten doen.”

Onafgebroken werken

Tijdens de eerste coronagolf heeft Lede naar eigen zeggen dertig tot veertig dagen achter elkaar gewerkt. “In de weekenden gingen mijn collega’s en ik door. Niet alleen vanwege het onderzoek naar het effect van UV-C-licht, maar ook omdat alles nieuw was in die periode. Vanuit het hele ziekenhuis werden we gebeld: wat is veilig en wat is niet veilig?”

“Maar al gauw was ik me bewust van het belang van de awards. Er zijn veel mensen met een migratieachtergrond die excelleren, en dat mag meer belicht worden”

Diversiteit

Ledes inspanningen vielen ook de organisatoren van de Black Achievement Award op, een award bedoeld voor personen of organisaties die zich als zwart rolmodel verdienstelijk hebben gemaakt in de Nederlandse samenleving. De arts-microbioloog was in december één van de drie prijswinnaars. De awards worden jaarlijks uitgereikt aan personen of organisaties die zich als zwart rolmodel verdienstelijk hebben gemaakt in de Nederlandse samenleving. Lede is de zoon van ouders die in de jaren zeventig van Suriname naar Nederland verhuisden om te studeren en zich er daarna voorgoed vestigden. Over de award zegt hij: “Eerst dacht ik: wil ik dit eigenlijk wel? Want ik wil op mijn kunde en vaardigheden worden beoordeeld en niet op mijn huidskleur. Maar al gauw was ik me bewust van het belang van de awards. Er zijn veel mensen met een migratieachtergrond die excelleren, en dat mag meer belicht worden. Het klopt dat prestaties niet altijd voldoende worden erkend en herkend. Ik zou leidinggevenden in de zorg willen adviseren oog te hebben voor diversiteit. Kijk bijvoorbeeld hoe je maatschap is opgebouwd. Het is bekend dat basisartsen met een migratieachtergrond minder vaak medisch specialist worden dan basisartsen zonder migratieachtergrond.”

---

Rolmodel
Dr. Ivar Lede zet zich sinds de ontvangst van zijn award actief in als rolmodel voor jongeren. “Ik geef inmiddels les binnen de IMC Weekendschool. Daar leren kinderen van tien tot veertien jaar, vaak met een migratieachtergrond, welke beroepen er zoal zijn in ons land. Tot dusver heb ik uitleg gegeven over corona en vaccinaties, maar in bredere zin wil ik de kinderen meegeven dat het belangrijk is te blijven dromen. Ik wil ze helpen hun passie te vinden.”

---

Lees meer over: