DOQ

Fibromyalgie zit tussen de oren: het gesensi­tiseerde brein

Fibromyalgie is een slecht begrepen en amper te behandelen aandoening. Psycholoog Rinie Geenen (Universiteit Utrecht) schetste onlangs met een internationale groep reumatologen en psychologen een hypothetisch verklaringsmodel voor fibromyalgie, FITSS geheten. Dit moet het onderzoek naar mogelijke behandelingen van fibromyalgie een nieuwe impuls geven.

“Het lastige van fibromyalgie is dat patiënten duidelijke symptomen ervaren, zoals pijn, stijfheid, krachtverlies maar ook slaapproblemen en stemmingsklachten, zonder dat hiervoor een precieze pathofysiologische oorzaak is aan te wijzen. Patiënten worden vaak wel doorverwezen naar een reumatoloog, soms naar een neuroloog, maar die kunnen niet meer doen dan uitsluiten dat er sprake is van andere aandoeningen”, schetst Rinie Geenen de status quo.

(Foto: Roos Koole Fotografie)

“Aan fibromyalgie kleeft het etiket dat het tussen de oren zit. Dat is tot op zekere hoogte ook zo.”

Psycholoog prof. dr. Rinie Geenen

Aanwijsbare oorzaak

Het gevolg van het ontbreken van een aanwijsbare lichamelijke oorzaak is dat aan fibromyalgie het etiket kleeft dat het ‘tussen de oren zit.’ “Dat is tot op zekere hoogte ook zo,” stelt Geenen. “Tussen je oren zit je brein, een orgaan dat een actieve rol speelt in het registreren en ervaren van pijn, vermoeidheid, enzovoort. Het verklaringsmodel dat we nu hebben opgesteld probeert een brug te slaan tussen de biomedische en de psychosociale benadering van fibromyalgie. Het gaat ervan uit dat er bij fibromyalgie sprake is van een ‘gesensitiseerd brein’. Een brein waarin de balans verstoord is tussen de systemen die zich bezighouden met het ervaren van gevaar en bedreiging en de systemen die betrokken zijn bij het ervaren van een veilig gevoel.”

Vertekende perceptie

Daarmee borduurt het verklaringsmodel – Fibromyalgia: Imbalance of Threat and Soothing Systems (FITSS) geheten – voort op een model ontwikkeld door de Britse psycholoog Paul Gilbert. “Dit model stelt dat in een gezond persoon het brein in staat is zowel signalen die duiden op bedreiging als signalen die duiden op veiligheid goed op waarde te schatten waardoor het lichaam adequaat zal reageren op de diverse signalen. Wij stellen nu dat bij mensen met fibromyalgie de hersenssystemen die bedreiging opmerken te actief zijn en/of de hersensystemen die een gevoel van veiligheid creëren verminderd actief zijn. Deze onbalans resulteert in een vertekende perceptie van de werkelijkheid, namelijk een constant gevoel van bedreiging. Dit constante gevoeg van bedreiging uit zich vervolgens in de symptomen van fibromyalgie, zoals pijn en vermoeidheid.”

“Het verklaringsmodel probeert een brug te slaan tussen de biomedische en de psychosociale benadering van fibromyalgie”

Negatieve ervaringen

De vraag is vervolgens hoe die disbalans tussen verschillende systemen in dit gesensitiseerde brein, kan ontstaan. Geenen: “Uit de wetenschappelijke literatuur komt naar voren dat veel mensen met fibromyalgie het meemaken van bedreigende ervaringen rapporteren. Zowel negatieve lichamelijke ervaringen zoals een operatie, een ongeluk, een ontstekingsziekte als reumatoïde artritis, als negatieve psychische ervaringen. Soms al vroeg in hun leven. Ook gevoelens van discriminatie, eenzaamheid, ontevredenheid en zich niet begrepen voelen, komen in verhoogde mate voor. Waarbij ik moet benadrukken dat de patiëntenpopulatie zeer divers is. Wij stellen dat deze signalen, samen met mogelijk een genetische predispositie, op den duur leiden tot structurele veranderingen in het brein. Zo zijn veranderingen in de aanmaak van neurotransmitters waargenomen, als ook veranderde functionele connectiviteit tussen hersendelen. Dit alles kan resulteren in onder andere een verhoogde pijnperceptie, verhoogde angstbeleving, depressieve gevoelens en neiging tot catastroferen. Kortom symptomen die vaak voorkomen bij fibromyalgie.”

“Veel mensen met fibromyalgie rapporteren het meemaken van bedreigende ervaringen”

Nieuwe behandelingen

Het FITSS-model zal niet meteen leiden tot nieuwe, succesvolle behandelingen voor fibromyalgie, beaamt Geenen. “Wij hebben het model opgesteld om de biomedische en psychologische kijk op fibromyalgie met elkaar te verbinden en verder wetenschappelijk onderzoek naar de aandoening een nieuwe impuls te geven. Zo kennen we bijvoorbeeld wel de hersensystemen die betrokken zijn bij het verwerken van bedreiging vrij goed, maar is nog weinig bekend over wat precies de ‘kalmerende’ systemen zijn en hoe die eventueel te beïnvloeden zijn. Het model biedt wel handvatten voor behandeling zoals het verminderen van de ervaren bedreigingen door bijvoorbeeld EMDR of angstexposure therapie. Of juist het versterken van de ervaren veiligheid door mindfulness of compassietraining. Nieuwe behandelopties voor fibromyalgie zijn zeer welkom: momenteel beperken deze zich tot het advies meer te bewegen, positieve emoties na te streven en eventueel het gebruik van pijnstillers en antidepressiva.”

Referentie: Pinto AM, Geenen R, Wager TD, et al. Emotion regulation and the salience network: a hypothetical integrative model of fibromyalgia. Nat. Rev. Reumatol 2023; 19: 44-60

Lees meer over:


Voor u geselecteerde artikelen

Boek over veilige sedatie toepassen op de SEH moet angst wegnemen

Vier SEH- artsen schreven een boek over veilige sedatie op de SEH. Het is bedoeld als naslagwerk en cursusmateriaal, vertellen Mischa Veen en Daniëlle van Winden. “Uniek is dat de informatie ook gericht is op het voorkomen van traumatische ervaringen voor patiënten.”

‘Wij willen over twintig jaar ook nog huisarts zijn’

Ties Janssen vertelt over het manifest ‘De huisarts van morgen’, waarmee de Lovah de continuïteit van de huisartsenzorg wil veiligstellen. “Al jaren wordt er nagedacht over vergrijzing en personeelstekorten in de zorg, en nog steeds kabbelt het maar voort.”

Casus: 13-jarig meisje met een bloedende moedervlek

Een 13-jarig meisje komt op het spreekuur omdat ze sinds enkele dagen een bloedende moedervlek heeft. De moedervlek zit er al sinds enkele maanden en is snel gegroeid en ook wat boller geworden. Verder geen klachten zoals pijn of jeuk. Wat is uw diagnose?

‘Ik heb medewerkers meegenomen naar waar ze het best op hun plek zijn’

Op de afdeling waar Jacqueline Loonen leiding geeft staat ‘persoonsgericht’ centraal, zowel in de patiëntenzorg als in de organisatie. “De patiënt en zorgverlener zijn samen verantwoordelijk. Iedereen komt vanuit zijn of haar expertise met voorstellen tot verbetering.”

Casus: vrouw met verkoudheid en oorpijn

Patiënte zit verkouden tegenover u met oorpijn links. De verkoudheid bestaat sinds gisteren maar de oorpijn is vannacht begonnen. De otalgie is pijnlijker dan de pijn die zij heeft ervaren bij de bevalling van haar kinderen. Het gehoor is links mogelijk iets minder dan rechts. Zij heeft geen koorts. Wat is uw diagnose?

Mededingings­toezicht biedt veel ruimte voor samen­werking

In ons zorgstelsel is veel ruimte voor samenwerking en netwerkvorming, vertelt Marco Varkevisser. “Veel zorgaanbieders denken dat heel veel niet mag van de ACM, terwijl die de afgelopen jaren heeft laten zien dat er juist veel ruimte is voor samenwerking.”

‘Vergroot herken­baarheid anti­biotica’

Een betere herkenbaarheid van antibiotica kan leiden tot verstandiger gebruik en zo helpen in de strijd tegen de wereldwijd groeiende antibioticaresistentie. Annelie Monnier en Heiman Wertheim vertellen over het ABACUS-project. “Resistentie kent geen grenzen.”

Medische hypnose: meer controle over je lijf en emoties

Kinderarts en hypnotherapeut Arine Vlieger vertelt over het gebruik van medische hypnose: “Als je de verwachtingen van de patiënt positief kan beïnvloeden dan heeft dat tevens effect op de behandeling. Taal is dan ook de basis van hypnose.”

Casus: vrouw met melaena, een steeds dikker wordende buik en een uitpuilende navel

Een vrouw wordt gepresenteerd op de Spoedeisende Hulp in verband met sinds 1 dag bestaande melaena. Daarnaast klaagt patiënte over een steeds dikker wordende buik, pijn in de rechter bovenbuik en een uitpuilende navel sinds 6 weken. Tevens zijn haar benen iets dikker geworden. Wat is uw diagnose?

In zes stappen afval op de OK reduceren

Roos Bleckman, Lukas Radema en hun collega’s van het OK Green Team bedachten een stappenplan om het afval op de OK de komende jaren met de helft te reduceren. “Het afdekmateriaal op de OK kon met maar liefst 20% gereduceerd kon worden.”


0
Laat een reactie achterx