DOQ

Fibromyalgie zit tussen de oren: het gesensi­tiseerde brein

Fibromyalgie is een slecht begrepen en amper te behandelen aandoening. Psycholoog Rinie Geenen (Universiteit Utrecht) schetste onlangs met een internationale groep reumatologen en psychologen een hypothetisch verklaringsmodel voor fibromyalgie, FITSS geheten. Dit moet het onderzoek naar mogelijke behandelingen van fibromyalgie een nieuwe impuls geven.

“Het lastige van fibromyalgie is dat patiënten duidelijke symptomen ervaren, zoals pijn, stijfheid, krachtverlies maar ook slaapproblemen en stemmingsklachten, zonder dat hiervoor een precieze pathofysiologische oorzaak is aan te wijzen. Patiënten worden vaak wel doorverwezen naar een reumatoloog, soms naar een neuroloog, maar die kunnen niet meer doen dan uitsluiten dat er sprake is van andere aandoeningen”, schetst Rinie Geenen de status quo.

(Foto: Roos Koole Fotografie)

“Aan fibromyalgie kleeft het etiket dat het tussen de oren zit. Dat is tot op zekere hoogte ook zo.”

Psycholoog prof. dr. Rinie Geenen

Aanwijsbare oorzaak

Het gevolg van het ontbreken van een aanwijsbare lichamelijke oorzaak is dat aan fibromyalgie het etiket kleeft dat het ‘tussen de oren zit.’ “Dat is tot op zekere hoogte ook zo,” stelt Geenen. “Tussen je oren zit je brein, een orgaan dat een actieve rol speelt in het registreren en ervaren van pijn, vermoeidheid, enzovoort. Het verklaringsmodel dat we nu hebben opgesteld probeert een brug te slaan tussen de biomedische en de psychosociale benadering van fibromyalgie. Het gaat ervan uit dat er bij fibromyalgie sprake is van een ‘gesensitiseerd brein’. Een brein waarin de balans verstoord is tussen de systemen die zich bezighouden met het ervaren van gevaar en bedreiging en de systemen die betrokken zijn bij het ervaren van een veilig gevoel.”

Vertekende perceptie

Daarmee borduurt het verklaringsmodel – Fibromyalgia: Imbalance of Threat and Soothing Systems (FITSS) geheten – voort op een model ontwikkeld door de Britse psycholoog Paul Gilbert. “Dit model stelt dat in een gezond persoon het brein in staat is zowel signalen die duiden op bedreiging als signalen die duiden op veiligheid goed op waarde te schatten waardoor het lichaam adequaat zal reageren op de diverse signalen. Wij stellen nu dat bij mensen met fibromyalgie de hersenssystemen die bedreiging opmerken te actief zijn en/of de hersensystemen die een gevoel van veiligheid creëren verminderd actief zijn. Deze onbalans resulteert in een vertekende perceptie van de werkelijkheid, namelijk een constant gevoel van bedreiging. Dit constante gevoeg van bedreiging uit zich vervolgens in de symptomen van fibromyalgie, zoals pijn en vermoeidheid.”

“Het verklaringsmodel probeert een brug te slaan tussen de biomedische en de psychosociale benadering van fibromyalgie”

Negatieve ervaringen

De vraag is vervolgens hoe die disbalans tussen verschillende systemen in dit gesensitiseerde brein, kan ontstaan. Geenen: “Uit de wetenschappelijke literatuur komt naar voren dat veel mensen met fibromyalgie het meemaken van bedreigende ervaringen rapporteren. Zowel negatieve lichamelijke ervaringen zoals een operatie, een ongeluk, een ontstekingsziekte als reumatoïde artritis, als negatieve psychische ervaringen. Soms al vroeg in hun leven. Ook gevoelens van discriminatie, eenzaamheid, ontevredenheid en zich niet begrepen voelen, komen in verhoogde mate voor. Waarbij ik moet benadrukken dat de patiëntenpopulatie zeer divers is. Wij stellen dat deze signalen, samen met mogelijk een genetische predispositie, op den duur leiden tot structurele veranderingen in het brein. Zo zijn veranderingen in de aanmaak van neurotransmitters waargenomen, als ook veranderde functionele connectiviteit tussen hersendelen. Dit alles kan resulteren in onder andere een verhoogde pijnperceptie, verhoogde angstbeleving, depressieve gevoelens en neiging tot catastroferen. Kortom symptomen die vaak voorkomen bij fibromyalgie.”

“Veel mensen met fibromyalgie rapporteren het meemaken van bedreigende ervaringen”

Nieuwe behandelingen

Het FITSS-model zal niet meteen leiden tot nieuwe, succesvolle behandelingen voor fibromyalgie, beaamt Geenen. “Wij hebben het model opgesteld om de biomedische en psychologische kijk op fibromyalgie met elkaar te verbinden en verder wetenschappelijk onderzoek naar de aandoening een nieuwe impuls te geven. Zo kennen we bijvoorbeeld wel de hersensystemen die betrokken zijn bij het verwerken van bedreiging vrij goed, maar is nog weinig bekend over wat precies de ‘kalmerende’ systemen zijn en hoe die eventueel te beïnvloeden zijn. Het model biedt wel handvatten voor behandeling zoals het verminderen van de ervaren bedreigingen door bijvoorbeeld EMDR of angstexposure therapie. Of juist het versterken van de ervaren veiligheid door mindfulness of compassietraining. Nieuwe behandelopties voor fibromyalgie zijn zeer welkom: momenteel beperken deze zich tot het advies meer te bewegen, positieve emoties na te streven en eventueel het gebruik van pijnstillers en antidepressiva.”

Referentie: Pinto AM, Geenen R, Wager TD, et al. Emotion regulation and the salience network: a hypothetical integrative model of fibromyalgia. Nat. Rev. Reumatol 2023; 19: 44-60

Lees meer over:


Voor u geselecteerde artikelen

Casus: patiënte met dyspnoe naar de EHH

Een oudere obese vrouw presenteert zich op de Eerste Hart Hulp vanwege dyspnoe. Die begon twee weken geleden en was aanvankelijk inspanningsgebonden, nu ook bij platliggen. Ze plast nog maar kleine beetjes sinds drie dagen. Wat is uw diagnose?

Casus: patiënt met progressieve inspanningsdyspneu

Een patiënt presenteert zich met progressieve inspanningsdyspneu. Voorheen was hij in staat om zonder klachten te tennissen, nu ervaart hij kortademigheid bij stevig doorwandelen. Er is geen sprake van hoesten, sputumproductie of koorts. Wat is uw diagnose?

Uitgebreid bloedonderzoek met één simpele vingerprik

Capillaire bloedafname via een vingerprik blijkt bij meer dan 30 standaardbepalingen een goed alternatief voor venapunctie, concludeerde Martijn Doeleman. “Patiënten kunnen zelf de vingerprik doen. Gewoon thuis, wanneer het hen uitkomt.”

Cultuur­sensitieve zorg in de praktijk: lessen van Mammarosa

Taal- en cultuurverschillen kunnen de communicatie met zorgverleners flink bemoeilijken. Stichting Mammarosa biedt hierin uitkomst. Samia Kasmi vertelt hoe belangrijk cultuursensitieve communicatie is, en hoe artsen hierin het verschil kunnen maken.

‘Er is een trend naar meer visuele informatie’

“Voor patiënten blijkt de juiste toedieningsroute van een geneesmiddel niet altijd vanzelfsprekend te zijn”, vertellen Yara Mangindaan en Nike Everaarts-de Gruyter. Zij hielpen medicijnpictogrammen te ontwikkelen die ondersteunen bij goed gebruik van geneesmiddelen.

Werkbereidheid bij een crisis niet vanzelf­sprekend

Ziekenhuizen kunnen tijdens een crisis niet blind vertrouwen op hun personeel, concluderen Dennis Barten en Lindsy Engels. Werkbereidheid hangt sterk af van verschillende factoren. “Het is belangrijk om te ontdekken wat nodig is om voor te bereiden op crisissituaties.”

Casus: man met dysfonie­klachten

Een 42-jarige man komt op uw spreekuur met dysfonieklachten, twee maanden geleden ontstaan in een periode van veel hoesten. Aan het einde van de dag worden de klachten erger en het is lastig om een lang gesprek te voeren. Wat is uw diagnose?

Integrale geneeskunde in Nederland: tijd voor de volgende stap

Het spreekuur Integrative Medicine van Ines von Rosenstiel is erg populair en ook in andere ziekenhuizen groeit de belangstelling voor een dergelijk spreekuur. Hoe zorgen we ervoor dat IM een structureel onderdeel wordt van de reguliere zorg in Nederland?

Mindfulness in de zorg: allesbehalve zweverig

“Zorg goed voor jezelf. Er is er maar één van.” Dat zei een patiënt ooit tegen longarts Miep van der Drift. Ze weet als geen ander: mindfulness is niet alleen voor patiënten, maar ook voor zorgverleners. Ze geeft tips voor kleine veranderingen met een grote impact.

Medicatie vaak te lang voortgezet na ontslag uit ziekenhuis

Veel patiënten gebruiken in ziekenhuizen voorgeschreven opiaten, benzodiazepines en antipsychotica nog langdurig na ontslag, aldus Judith de Ruijter. “We geven artsen de tip om, als ze bij ontslag nieuwe medicatie voorschrijven, al meteen na te denken over stoppen.”