‘Goed communiceren? Blijf kritisch reflecteren’

Goede communicatie tussen arts en patiënt vormt de hoeksteen van de zorg. Het is daarom jammer dat het onderwerp communicatieve vaardigheden vrijwel alleen aan bod komt tijdens de basisopleiding, stelt reumatoloog Laura Kranenburg-van Koppen. “Communicatie is iets waaraan je je hele carrière moet blijven werken. ”

“Communicatie is het belangrijkste gereedschap waarover de arts beschikt”, verklaart Kranenburg-van Koppen, reumatoloog in het Erasmus MC en het IJssellandziekenhuis, haar interesse voor dit onderwerp. “Zonder goede communicatie weet de arts niet wat het probleem van de patiënt is en niet wat de patiënt van de arts verwacht. En zonder goede communicatie kan de arts de beoogde boodschap niet overbrengen aan de patiënt. Zo kan er tussen arts en patiënt ook geen sprake zijn van ‘samen beslissen’, het door de arts en patiënt gezamenlijk nemen van beslissingen ten aanzien van de behandeling. Omgekeerd zijn ontevredenheid en klachten van patiënten meestal terug te voeren op gebrekkige of onduidelijke communicatie tussen arts en patiënt.”  

Basisopleiding

Geen wonder dus dat het aanleren van communicatieve vaardigheden deel uitmaakt van de medische opleiding. Kranenburg-van Koppen: “De training van de communicatieve vaardigheden van de arts vindt nu vooral plaats in de basisopleiding tot arts. Daar is natuurlijk niks mis mee; dat deel van de opleiding is zeer geschikt om die vaardigheden aan te leren. Echter, zodra je de dagelijkse praktijk instapt, meestal als specialist in opleiding, gaat het communiceren met de patiënt pas echt leven. Je loopt tegen problemen aan, je vraagt je af of hetgeen je zegt wel overkomt bij de patiënt die tegenover je zit, enzovoort. Juist in die fase zou je je communicatieve vaardigheden dus verder moeten uitbouwen. Communicatie is in feite een vaardigheid waaraan je je hele carrière moet blijven werken en waarop je steeds kritisch moet blijven reflecteren.”

“Feedback krijgen van patiënten, beroepsgenoten, jouw opleider of een communicatiedeskundige is belangrijk. Zij hebben allemaal een andere kijk op de kwaliteit van jouw communicatie”

Structureel bespreken

In haar proefschrift beschrijft Kranenburg-van Koppen op basis van literatuuronderzoek diverse elementen van bewezen effectieve training van communicatieve vaardigheden in de medische vervolgopleiding. “Ten eerste is er de bewustwording dat de communicatie anders en beter kan. Ten tweede moet je heel veel oefenen en daarbij structureel reflecteren op de communicatie, zogeheten deliberate practice. Daarbij is het belangrijk feedback te krijgen van patiënten, beroepsgenoten, bijvoorbeeld jouw opleider en/of een communicatiedeskundige. Want die hebben allemaal een andere kijk op de kwaliteit van jouw communicatie. De omgeving waarin je werkt moet die reflectie op het communiceren met de patiënt stimuleren. Het zou goed zijn als binnen elke vakgroep het onderwerp communicatieve vaardigheden structureel besproken wordt. En als de vaardigheden van de specialisten in opleiding, maar ook die van de specialisten zelf, regelmatig geëvalueerd worden aan de hand van opnames en feedback. Liefst met een externe deskundige en een patiënt erbij.”

“De reumatologen i.o. gaven aan dat zij graag meer praktische handvatten voor communicatie en samen beslissen zouden krijgen aangereikt tijdens de opleiding”

Reumatologen in opleiding

Met behulp van online vragenlijsten en semi-gestructureerde interviews onder aspirant-leden van de Nederlandse Vereniging voor Reumatologie inventariseerde Kranenburg-van Koppen vervolgens welke van de genoemde elementen in de opleiding tot reumatoloog worden toegepast. “Helaas is er in de medische vervolgopleidingen momenteel niet sprake van structurele en expliciete aandacht voor het verder aanscherpen van de communicatieve vaardigheden van de aankomende specialisten. Het beeld is dat de opleiders er vaak impliciet vanuit gaan dat de communicatieve vaardigheden die zijn aangeleerd in de vooropleiding wel voldoende zijn. Observaties gevolgd door feedback worden helaas maar zelden ingezet binnen de medische vervolgopleiding. Anderzijds gaven de reumatologen in opleiding wel aan dat zij graag meer praktische handvatten voor communicatie en samen beslissen zouden krijgen aangereikt tijdens de opleiding. ”

“Het zou mooi zijn als de aandacht voor communicatieve vaardigheden een plaats krijgt in het nieuwe opleidingsplan reumatologie”

Opleidingsplan

Op basis van haar onderzoek concludeert Kranenburg-van Koppen dat de goede intenties bij iedereen zeker aanwezig zijn. Het schort echter nog aan het structureel waarborgen van aandacht aan de communicatieve vaardigheden. “Het zou daarom mooi zijn als de aandacht voor communicatieve vaardigheden een plaats krijgt in het nieuwe opleidingsplan reumatologie. Daarover lopen gesprekken met het Consillium Rheumatologicum. Ik maak in ieder geval uit de reacties op mijn promotie op dat het onderwerp leeft. Veel betrokkenen vinden dat het trainen van communicatieve vaardigheden een standaardonderdeel moet worden van zowel de basisopleiding als ook van de opleiding tot specialist en van de dagelijkse praktijk als specialist.”

Praktische tips

Tenslotte enkele praktische tips. Kranenburg-van Koppen: “Ben je bewust van het feit dat het altijd beter kan. Ga daarom op zoek naar eventuele blinde vlekken en impliciete aannames die de kwaliteit van de communicatie negatief kunnen beïnvloeden. Bijvoorbeeld de aanname dat een oudere patiënt liefst zo min mogelijk medicijnen wil innemen. En vraag je patiënt aan het einde van het consult: ‘Wat neemt u nu mee naar huis als boodschap? Want ik wil graag weten of ik alles goed heb uitgelegd.’”

communicatieve vaardigheden, Erasmus MC, Laura Kranenburg-van Koppen, reumatologie, Samen beslissen