Log in om uw persoonlijke bookmarks op te kunnen slaan.
Grootste stressfactor onder zorgprofessionals, hoe ermee om te gaan?
Artsen en zorgprofessionals gaan voortdurend gebukt onder een continue stroom aan prikkels en aan een structureel gebrek aan rust en kalmte. Overigens zonder dat zij zich dat altijd realiseren. Als we kijken naar de ‘oer’-systemen die eenieder nog in zich heeft, zien we dat deze systemen uit balans zijn. Door gerichte aanpassingen is het mogelijk om de balans weer terug te brengen. Sandra Sanders, coach en trainer voor Touch, is gespecialiseerd in de begeleiding van zorgprofessionals bij stress- en burn-outklachten. In dit artikel legt zij uit waardoor artsen en zorgprofessionals zo gestrest raken, en hoe zij dit kunnen aanpakken.
Als ik mijn cliënten de waarde van rust wil laten (her)ontdekken, maak ik altijd dankbaar gebruik van onze geschiedenis als jagers en verzamelaars. Om te overleven moesten we zorgen dat we te eten hadden, dus gingen we op jacht. Tijdens die jacht moest je uitkijken dat je niet zelf een prooi werd. Als dat lot je was bespaard, nam je de gevangen haas of ree naar je grot om daar in alle rust en tevredenheid je buit op te peuzelen.
Dit verhaal illustreert de drie manieren waarop onze hersenen onze emoties reguleren: ten eerste via het jaagsysteem (zorgen dat je te eten hebt; drijfveer is begeerte en bevrediging en beloning zijn het doel), ten tweede via het gevaar- en beschermsysteem (voorkomen dat je opgegeten wordt; dit systeem is alert op dreiging en gevaar en heeft als doel je te beschermen) en ten derde door het kalmtesysteem (jezelf weer tot rust brengen, niets hoeft, je kunt ontspannen, je bent veilig of in harmonie samen met anderen).
Jaagsysteem
Deze ‘oer’-systemen hebben ook nog altijd hun invloed op onze hedendaagse levens. Zo vinden we het jaagsysteem bijvoorbeeld terug in onze carrières, in succes boeken, doelen stellen en behalen, seks, status, enzovoort. Als het jaagsysteem echter te veel aandacht krijgt, zie je alleen nog wat er allemaal moet gebeuren. En als je iets hebt bereikt vier je dat niet, maar ga je direct over naar het volgende doel. Oftewel: het is nooit genoeg. Het is nooit klaar.
Gevaar- en beschermsysteem
Het gevaar- en beschermsysteem is bijvoorbeeld te herkennen aan alert zijn op concurrentie (bijvoorbeeld voor die gewilde opleidingsplek), de lat hoog leggen zodat je geen kritiek of klachten krijgt (van opleiders, collega’s, patiënten, met als ‘grote donkere wolk’ het tuchtrecht), aan perfectionisme, et cetera. Als dit systeem dominant is, vermijd en controleer je veel. Je begint er niet aan omdat je bang bent fouten te maken, of om ‘door de mand te vallen’. Je wilt voorkomen dat je in een kwetsbare positie terechtkomt. Je doet aan zelfkritiek en bekijkt ook anderen kritisch. Of je controleert nógmaals of je bij die ene patiënt toch echt niets over het hoofd hebt gezien, en piekert er vervolgens ’s nachts over. ‘Heb ik wel…’, denk je dan. Als coach van artsen en zorgprofessionals zie ik dit zo vaak! Door de aard van het werk en vanuit de (zorg)cultuur is het zeker verklaarbaar, maar zorg ten minste dat de scherpe kantjes er vanaf gaan. Artsen en zorgprofessionals die zó op hun qui-vive en angstig zijn, ondermijnen hun veerkracht en zelfvertrouwen. Ze verliezen er de verbinding met zichzelf en anderen door.
Kalmtesysteem
Het kalmtesysteem zien we terug in rust, kalmte, ontspanning, tevreden terugkijken als je iets hebt bereikt, successen vieren, je verbonden voelen met anderen, enzovoort. Terwijl je binnen het gevaar- en beschermsysteem een gevoel van veiligheid creëert met behulp van strategieën zoals vermijding, controle, verbergen, compensatie, zelfkritiek. Het kalmtesysteem gaat ook over veiligheid, maar dan gezonde veiligheid. In het Engels hebben ze er twee termen voor: safety versus safeness.
Stress en onbalans
Als artsen en andere zorgprofessionals (veel) stress ervaren, zijn deze drie systemen niet in balans. Het jaagsysteem en het gevaar- en beschermsysteem zijn dominant en krijgen alle aandacht (beide zijn sterk met elkaar verbonden en beïnvloeden elkaar). Het kalmtesysteem bungelt er in dit geval maar zo’n beetje bij. Een dergelijke disbalans leidt tot stress. Dieren zoeken het kalmtesysteem automatisch op na een stressvolle situatie. Maar bij mensen spelen tal van motieven om de oplossing voor het gevaar- en beschermsysteem in het jaagsysteem te zoeken in plaats van in het kalmtesysteem. Het kalmtesysteem behoeft dringend herwaardering. Een belangrijke stap om stress te verminderen is dan ook om jezelf te leren kalmeren.
Hoe verhouden de systemen zich
Misschien herken je aspecten van bovenstaande jaagsysteem en gevaar- en beschermsysteem in je eigen manier van denken, voelen en gedrag. Als je hiermee aan de gang wilt, komt hier een mooie oefening. Breng voor jezelf in kaart hoe de drie systemen zich bij jou tot elkaar verhouden. Teken met behulp van drie cirkels hoe groot ze ten opzichte van elkaar zijn en wat in elk van die cirkels zit. Vraag jezelf vervolgens af: wat zou je jezelf gunnen, wat is je wens, wat je behoefte? En wat is daarvoor dan nodig binnen die drie systemen?
Een van mijn cliënten verwoordde de groottes van de drie systemen als een meloen, een appel en een hazelnootje. Drie keer raden welk systeem het hazelnootje was…
Sandra Sanders is coach en trainer op het gebied van stress- en burn-outklachten (zie www.sanderscoaching.nl) en tevens aangesloten bij het netwerk voor Touch training & coaching. Sanders is gespecialiseerd in de begeleiding van artsen.
Dit artikel is geschreven voor Touch training & coaching voor persoonlijke en beroepsmatige ontwikkeling van professionals in de zorgsector. Het artikel is eerder gepubliceerd op de website van Touch.