‘Heb meer aandacht voor het microbioom en probiotica’

De rol van het microbioom en probiotica blijven onderschat, vindt immunoloog en emeritus-hoogleraar prof. dr. ir. Ger Rijkers. Hij pleit daarom voor meer bewustwording van de rol van bacteriën in het maagdarmstelsel en de beïnvloeding van het microbioom door probiotica. “Een gebalanceerd en goed ontwikkeld immuunsysteem biedt betere bescherming tegen infecties.”

Alleen al in het maagdarmstelsel leven meer bacteriën dan het aantal cellen waaruit ons totale lichaam bestaat. Die veelheid aan genetische informatie van alle microbiota die in de mens leven noemen we het microbioom. Hoewel dit microbioom bij iedereen verschillend is, zijn van de 200 tot 500 verschillende soorten bacteriën die leven in iedere mens ongeveer 60 bij iedereen aanwezig.

Microbioom en geboorte

Dat microbioom speelt een rol bij de afweer van het menselijk lichaam. Die rol is met name groot bij het begin van het leven, zegt prof. dr. ir. Ger Rijkers, medisch immunoloog in het Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis in Tilburg en emeritus-hoogleraar Biomedische Wetenschappen. “De baarmoeder is een gesloten omgeving, dus is een baby steriel als deze wordt geboren.” Tijdens een vaginale geboorte koloniseren bacteriën afkomstig van de moeder het maagdarmkanaal van de baby.

“Kinderen met een lagere diversiteit aan darmbacteriën hebben meer allergische ziektes zoals eczeem, voedselovergevoeligheid, astma en rhinitis”

Overgevoelig

“Een gebalanceerd en goed ontwikkeld immuunsysteem biedt betere bescherming tegen infecties”, zegt Rijkers. “Al vroeg in het leven moet de darm daarom bevolkt zijn met een zo groot mogelijke diversiteit aan bacteriën, die het mucosale immuunsysteem prikkelen.” Die prikkels zijn nodig om het gebalanceerd uit te laten rijpen en regulatoire T-lymfocyten te ontwikkelen. Als kinderen die cellen niet of minder bezitten, kan een immuunrespons doorslaan naar een allergie. “Dat zien we bij kinderen die met een keizersnede ter wereld zijn gekomen: zij hebben een lagere diversiteit aan darmbacteriën, met als gevolg meer allergische ziekte op kinderleeftijd, zoals eczeem, voedselovergevoeligheid, astma en rhinitis.”

Teamwork in de darm

Ook op latere leeftijd kan een gestoord microbioom zorgen voor de ontwikkeling van ziekten, zoals colitis ulcerosa of een moeilijk uit te roeien infectie met clostridium difficile. “Zo’n recidiverende infectie is moeilijk te behandelen en kan een patiënt zelfs op de ic laten belanden”, zegt Rijkers. Hij vergelijkt daarom het microbioom in de darm met een voetbalelftal. “Er zijn aanwijzingen dat er essentiële spelers nodig zijn in het microbioom om het hele team te laten werken. Sommige bacteriën zorgen er bijvoorbeeld voor dat andere bacteriën in leven blijven of op de goede plek in de darm aankomen.”

“Je introduceert als het ware wisselspelers, waarmee het team van bacteriën in de darm weer effectief kan samenwerken.”

Fecesdonatie

Als een bacterieel team niet goed functioneert, bijvoorbeeld in het geval van een infectie, kan het worden aangevuld. Dat gebeurt sinds kort met een fecestransplantatie, waarbij iemand feces doneert. De bacteriën daaruit kunnen de darm van een patiënt opnieuw koloniseren. Die methode bleek in het geval van clostridium-infecties bijzonder effectief, zegt Rijkers. “Je introduceert als het ware wisselspelers, waarmee het team van bacteriën in de darm weer effectief kan samenwerken.”

Probiotica bij antibiotica

Die essentiële diversiteit aan bacteriën in de darm is niet alleen gevoelig voor sommige infecties, maar ook voor sommige geneesmiddelen. Antibiotica kunnen een groot deel van de darmbacteriën doden, waarna het afwachten is wat terug groeit. “Als je antibiotica slikt, dood je altijd meer bacteriën dan de ziekmaker”, zegt Rijkers. “Dat leidt onvermijdelijk tot een verschuiving van de in de darm aanwezige bacteriën.”

Tussenpositie probiotica

Rijkers denkt dat daar een rol is weggelegd voor probiotica: middelen die gewenste bacteriën opnieuw introduceren in het lichaam, zodat deze de darm opnieuw kunnen bevolken. “Een groeiend aantal studies laat zien dat patiënten die voor en tijdens een kuur met een antibioticum een probioticum nemen, minder lang en minder ernstige diarree hebben”, zegt Rijkers. “Helaas is de wereld van de probiotica slecht gereguleerd. Ze hebben een onduidelijke tussenpositie: het zijn geen geneesmiddelen, maar ook geen voedingsmiddelen. Daardoor zijn veel probiotische bacteriën op de markt niet getest op werkzaamheid.”

“Veel patiënten die probiotica kennen, gaan zelf op ontdekkingstocht. Het is goed om als arts die zoektocht te ondersteunen”

Veilig

Alleszins is meer aandacht voor de rol van probiotica op zijn plaats, vindt Rijkers. “Veel bestaande auto-immuunaandoeningen op het gebied van de spijsvertering wijzen naar het microbioom, en zijn behandelbaar met probiotica.” Rijkers adviseert daarbij een trial-and-error-methode. “Veel patiënten die probiotica kennen, gaan zelf op ontdekkingstocht. Het is goed om als arts die zoektocht te ondersteunen. Ik denk dat het beter is om er open over te zijn en te erkennen dat de vraag bestaat.” Bovendien zijn probiotica over het algemeen veilig, zegt Rijkers. “Als het ene niet helpt, heeft het lichaam kennelijk redenen om zich er niet door te laten koloniseren. Een ander probioticum sorteert wellicht wél een effect. In de meeste gevallen geldt: baat het niet, dan schaadt het niet.”

Lees meer over: