Log in om uw persoonlijke bookmarks op te kunnen slaan.
Heeft de patiënt uw uitleg begrepen? Check met deze vragen
De terugvraagmethode is een hulpmiddel om te horen wat een patiënt begrepen heeft van de uitleg in het medisch consult. Simpelweg door de patiënt uit te nodigen om in eigen woorden te herhalen wat hij of zij heeft gehoord. Huisarts Maarten Dekker legt uit hoe de methode werkt en geeft pasklare suggesties voor het toepassen.
Ruim een jaar werkte Maarten Dekker als adviseur en trainer bij Pharos, de organisatie die zich inzet om gezondheidsverschillen te verkleinen. Hij deed dit naast zijn werk als waarnemend huisarts en arts in asielzoekerscentra in regio Noord-Holland. Sinds enkele maanden is hij weer fulltime huisarts, met zijn Pharos-ervaringen als extra bagage.

“Ongeveer 25% van de Nederlanders heeft beperkte gezondheidsvaardigheden, oftewel moeite met begrijpen van medische informatie”
Huisarts Maarten Dekker
Gezondheidsvaardigheden
De terugvraagmethode is al decennia in gebruik en staat sinds kort weer volop in de belangstelling. Dekkers is opgetogen over de hernieuwde aandacht. “Het dringt nu echt tot de zorg door dat een grote groep mensen de medische informatie van een specialist of andere zorgverlener niet goed begrijpt.”
Ongeveer 25% van de Nederlanders heeft beperkte gezondheidsvaardigheden. Oftewel: moeite met het vinden, begrijpen en toepassen van medische informatie. Deze groep bestaat voor het grootste deel uit ouderen met een lage opleiding. Maar ook jonge, hoogopgeleiden kunnen beperkte gezondheidsvaardigheden hebben. “Een hoogleraar bedrijfskunde kan medische informatie ook verkeerd interpreteren. Je moet altijd doorvragen om aan te kunnen sluiten met je uitleg.”
“Patiënten schamen zich soms om te laten blijken dat ze niet weten hoe bijvoorbeeld een lever werkt, of de alvleesklier”
Welvaartsladder
Goed afgestemde communicatie is een verantwoordelijkheid van de arts, vindt Dekker. “Mensen onderaan de welvaartsladder leven gemiddeld 25 jaar korter in goede gezondheid dan de mensen bovenaan de ladder. Dus wij moeten ons extra inzetten voor de meest kwetsbare groepen, waar beperkte gezondheidsvaardigheden helaas vaker voorkomen.”
Tijdens zijn spreekuur ziet Dekker regelmatig patiënten die hem vragen om hetgeen eerder in het ziekenhuis is besproken, nog eens rustig uit te leggen. “Tijdens het consult met de medisch specialist voelen patiënten vaak geen ruimte om vragen te stellen. Of ze schamen zich om te laten blijken dat ze niet weten hoe bijvoorbeeld een lever werkt, of de alvleesklier. Als patiënten mij in tweede instantie om uitleg vragen, kost mij dat weliswaar tijd, maar eigenlijk is dat nog gunstig. Het wordt echt een probleem als mensen het erbij laten zitten en bijvoorbeeld medicijnen niet (goed) innemen.”
“Bij de terugvraagmethode is het de bedoeling dat de arts de vraag ‘bij zichzelf’ houdt”
Hoe pas je de terugvraagmethode toe :
1) Probeer de terugvraagmethode een tijdje bij de eerste patiënt van elke dag. Zodra je de methode onder de knie hebt kun je het bij iedereen gebruiken.
2) Bedenk met welke zin je gaat vragen om de informatie te herhalen. Bijvoorbeeld: ‘Ik wil graag weten of ik het goed heb uitgelegd. Kunt u mij in eigen woorden vertellen wat we hebben afgesproken?’
3) Als je door middel van de terugvraagmethode ziet dat een patiënt iets niet begrepen heeft, leg het dan nog een keer uit maar op een andere manier dan de eerste keer.
4) Gebruik ook de ‘show-me’ methode om na te gaan of je een bepaalde handeling goed hebt uitgelegd. Doe de handeling eerst voor, daarna laat je het de patiënt nadoen.
5) Schrijf de belangrijkste informatie kort op zodat de patiënt thuis een geheugensteuntje heeft.
(Uit: Health Literacy Universal Precautions Toolkit, AHRQ)
Meer over de terugvraagmethode
Geen toets
Bij de terugvraagmethode is het de bedoeling dat de arts de vraag ‘bij zichzelf’ houdt. Dus vanuit zichzelf bijvoorbeeld vraagt: ‘Ik wil graag weten of ik het goed heb uitgelegd. Wat gaat u thuis vertellen (of doen)?’ Vraag niet of de patiënt de uitleg begrepen heeft. “Dat geeft het gevoel dat je hem of haar controleert,” benadrukt Dekker.
De terugvraagmethode is breed toe te passen, zoals bij instructies voor medicijngebruik, bij samen beslissen, bij adviezen over leefstijl, het geven van ontslaginformatie of praktische informatie over de vervolgstappen van het behandeltraject. Behalve een controle of de boodschap goed is overgekomen, geeft de terugvraagmethode de mogelijkheid om aanvullende informatie te geven of zaken te nuanceren.
“Waarom spreken en schrijven we niet allemaal op B1-niveau in de zorg?”
Dure woorden
80% van de volwassen bevolking van Nederland begrijpt taal en tekst op B1-niveau: eenvoudige woorden, korte zinnen en tussenkoppen. Maar in de zorg is de communicatie vaak op C1- of zelfs C2-niveau. Dat wordt respectievelijk door slechts 10% en 5% van de bevolking begrepen. “Een collega taalambassadeur bij Pharos zei laatst: ‘dokters hebben zo lang gestudeerd dat ze alleen nog maar dure woorden kunnen gebruiken.’ Dus waarom spreken en schrijven we niet allemaal op B1-niveau in de zorg? Dat is duidelijker voor alle patiënten én collega’s. Want ik heb ook vaak moeite met de afkortingen in brieven die ik van specialisten krijg.”