Hoe gezondheids­vaardig is de reuma­patiënt?

Ongeveer één op de drie Nederlanders heeft beperkte gezondheidsvaardigheden in meer of mindere mate. Maar het is voor zorgverleners binnen de reumatologie best lastig in te schatten of de patiënt die voor hen zit, beperkt gezondheidsvaardig is. Zo blijkt uit onderzoek van promovendus Mark Bakker.

Onderzoek laat zien dat mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden een grotere kans hebben op slechtere gezondheidsuitkomsten. Vaak hangt dit samen met de veel onderzochte sociaaleconomische gezondheidsverschillen. “Maar waar we de achtergrond van een patiënt niet kunnen veranderen, kunnen we wel proberen om onze zorgverlening aan te passen”, zegt Mark Bakker (Maastricht UMC+ en het Care and Public Health Research Institute (CAPHRI) van de Universiteit Maastricht). Om de negatieve effecten van beperkte gezondheidsvaardigheden van patiënten te minimaliseren, doen Bakker en collega’s onderzoek naar de rol van gezondheidsvaardigheden in de reumatologische praktijk en proberen zij de reumatologische zorg af te stemmen op de gezondheidsvaardigheden van patiënten.

Gezondheidsvaardigheden inschatten

Bakker: “Met gezondheidsvaardigheden bedoelen we in de breedste zin de persoonlijke eigenschappen en ondersteuning vanuit de omgeving die je nodig hebt om met gezondheidsinformatie om te kunnen gaan en gezondheidsbeslissingen te nemen. Zowel in het dagelijks leven als in zorgsituaties. We weten dat ongeveer één op de drie Nederlanders beperkte gezondheidsvaardigheden heeft. Wanneer je als reumatoloog een patiënt met beperkte gezondheidsvaardigheden voor je hebt, kun je daar rekening mee houden. Je kan bijvoorbeeld besluiten om deze patiënt door te verwijzen naar de reumaverpleegkundige voor extra tijd en ondersteuning. Maar dat valt of staat met hoe goed je in staat bent de gezondheidsvaardigheden van een patiënt in te schatten.” Een belangrijke vraag is dus: in hoeverre zijn zorgverleners eigenlijk in staat de gezondheidsvaardigheden van hun patiënten in te schatten?

“Over alle domeinen van de HLQ was bij een kwart van de patiënten sprake van een afwijkende inschatting door de reumazorgverlener”

HLQ-scores vergeleken

Om deze vraag te beantwoorden voerden Bakker en collega’s een studie uit in drie ziekenhuizen: het Medisch Spectrum Twente in Enschede, het Maasstad Ziekenhuis in Rotterdam en het Maastricht UMC+. “We namen bij bijna 900 reumapatiënten de gezondheidsvaardighedenvragenlijst (de Health Literacy Questionnaire, HLQ) af.” Deze vragenlijst brengt de gezondheidsvaardigheden van patiënten in kaart op negen verschillende domeinen. “Tegelijkertijd hebben we voor iedere patiënt die aan dit onderzoek meedeed aan de zorgverlener gevraagd of deze voor elk van de domeinen wilde inschatten wat het niveau van de betreffende patiënt was. Vervolgens hebben we de HLQ-domeinscores van patiënten vergeleken met de inschatting van de zorgverleners.”

Lager opleidingsniveau

“Over alle domeinen van de HLQ was bij ongeveer een kwart van de patiënten sprake van een afwijkende inschatting door de zorgverlener”, zegt Bakker. “Dat is best een hoog aantal, al is het ook goed om te zien dat de inschatting van de zorgverlener in driekwart van de gevallen wel ongeveer overeenkomt met de HLQ zoals ingevuld door de patiënt.” Bakker en collega’s hebben tevens onderzocht of sociaaleconomische factoren nog een rol spelen bij deze bevindingen. “We zagen dat zorgverleners patiënten met een niet-Westerse migratieachtergrond of met een lager opleidingsniveau vaker lager inschatten dan de vragenlijst van de patiënt aangaf.”

Sociale steun?

Van de negen verschillende domeinen van de HLQ bleek het voor zorgverleners het moeilijkst in te schatten of patiënten sociale steun ontvingen voor gezondheid. “Bij bijna één op de vijf patiënten gaven zorgverleners aan dat ze niet goed wisten of patiënten thuis bijvoorbeeld met iemand over hun gezondheid konden praten. Of iemand hen kon helpen met gezondheidsinformatie of dat iemand mee kon naar afspraken.” Daarnaast zag Bakker dat het kritisch kunnen omgaan met informatie het vaakst hoger werd ingeschat door de zorgverleners en dat actieve betrokkenheid bij zorgverleners juist lager werd ingeschat.

“We kunnen de gezondheidsvaardigheden van patiënten niet blind inschatten op basis van onze intuïtie”

Waarschuwing

De resultaten van dit onderzoek zijn volgens Bakker vooral een waarschuwing. “We kunnen de gezondheidsvaardigheden van patiënten eigenlijk niet blind inschatten op basis van onze intuïtie.” Het belangrijkste is volgens hem dat reumatologen zich daar bewust van zijn. Zijn advies is dan ook om geen aannames te doen, maar de gezondheidsvaardigheden van patiënten te meten en erover met patiënten in gesprek te gaan. Hij noemt hierbij de Conversational Health Literacy Assessment Tool (CHAT) als een mogelijkheid. “Dit is een Engelse tool met open vragen die toegepast kunnen worden in het gesprek met patiënten, waarmee de behoeftes van patiënten met betrekking tot gezondheidsvaardigheden geïdentificeerd kunnen worden.”

“We zorgen er ook voor dat iedere patiënt, zeker een nieuwe patiënt, gezien wordt door de reumaverpleegkundige”

In gesprek gaan

Bakker en collega’s kijken ondertussen ook naar oplossingen om in de praktijk om te gaan met beperkte gezondheidsvaardigheden van patiënten. “Denk hierbij aan het gebruik van keuzehulpen en audiovisuele materialen. Maar we zorgen er bijvoorbeeld ook voor dat iedere patiënt, en zeker een nieuwe patiënt, gezien wordt door de reumaverpleegkundige.” Het bespreken van casussen over beperkte gezondheidsvaardigheden met collega’s, bijvoorbeeld tijdens congressen of in een soort sociaal multidisciplinair overleg, is volgens Bakker ook heel waardevol. “Dus: in gesprek gaan met patiënten en in gesprek gaan met elkaar. Zo kunnen we volgens mij veel winst behalen op het gebied van gezondheidsvaardigheden bij patiënten.”

Van dit onderzoek is ook een videosamenvatting beschikbaar:

Referentie:

Bakker MM, et al. Exploring discordance between Health Literacy Questionnaire scores of people with RMDs and assessment by treating health professionals. Rheumatology (Oxford) 2022;keac248. doi: 10.1093/rheumatology/keac248.

Lees meer over: