Prof. dr. Speckens onderzoekt mindfulness voor artsen: ‘Het kan mentale veerkracht en de werk-thuisbalans verbeteren’

Mindfulness kan bij artsen die coronazorg verlenen psychische klachten verminderen of helpen voorkomen. Het Radboudumc Centrum voor Mindfulness doet vergelijkend onderzoek naar de meest effectieve online cursus. “Wat ik artsen zou gunnen, is dat ze zichzelf toestaan over gevoelens te spreken, dat ze stilstaan bij wat ze hebben meegemaakt en dat ze ervan leren.”

Angst, slapeloosheid en posttraumatische stress. Dergelijke klachten komen bovengemiddeld vaak voor bij zorgprofessionals die in maart, april en mei direct te maken hadden met coronapatiënten, zo blijkt uit wetenschappelijke onderzoeken. En wie kan garanderen dat zij in de komende periode niet opnieuw worden blootgesteld aan de werkdruk en emotionele taferelen waarmee COVID-19-zorg eerder gepaard ging? Het Radboudumc Centrum voor Mindfulness biedt daarom online cursussen mindfulness aan.

Hier en nu

“Mindfulness betekent dat je je aandacht richt op het hier en nu”, zegt Anne Speckens. “Het is belangrijk dat je dit doet met een open mind, oftewel met een onderzoekende, nieuwsgierige, vriendelijke houding in plaats van dat je het meteen een oordeel klaar hebt.” Speckens is hoogleraar psychiatrie aan de Radboud Universiteit en hoofd van Radboudumc Centrum voor Mindfulness Nijmegen. “Het centrum telt drie zorg- en onderzoekslijnen”, vertelt ze. “We richten ons primair op mensen met psychiatrische aandoeningen, maar kijken ook naar patiënten met chronisch somatische ziekten én naar zorgverleners.”

Meditatie

Al vóór de coronacrisis ontplooide het centrum initiatieven voor zorgverleners. Speckens: “Dat gebeurde volgens een traditionele mindfulness-cursus. Gedurende acht weken kwamen twaalf tot veertien deelnemers bijeen. Zij deden onder meer aandachtsoefeningen, zoals een zitmeditatie of yoga-oefeningen, en spraken met elkaar over zaken waar ze tegenaan liepen in de zorg en de privésituatie.”

“We wilden zorgverleners vaardigheden bijbrengen om zich staande te houden in coronatijd”

Ze vervolgt: “De cursus haalt mensen uit de waan van de dag en de eigen patronen, waardoor ze zich meer bewust worden van hun emoties, gedachten en lichamelijke sensaties. We hebben onderzoek verricht bij medisch studenten, arts-assistenten en medisch specialisten. De algehele conclusie is dat mindfulness bijdraagt aan bewustwording van hoe zij denken en handelen en dat ze daardoor verstandigere keuzes maken in hoe met situaties om te gaan, zowel voor zichzelf als anderen. Mindfulness blijkt ook burn-outklachten te kunnen verminderen en de mentale veerkracht, de werk-thuisbalans en de algehele tevredenheid over het leven te verbeteren.”

Milder voor jezelf

Speckens en collega’s besloten in maart een crisis- en onlineversie van de klassieke cursus te ontwikkelen. “We zagen in het Radboudumc en omringende ziekenhuizen dat coronazorg veel vergde van zorgverleners. In veel grotere mate dan normaal kregen ze te maken met patiënten in levensbedreigende en emotioneel hoogoplopende situaties. Als centrum dachten we: het is zaak deze zorgverleners een hart onder de riem te stekken en vaardigheden bij te brengen waarmee ze zich enigszins staande weten te houden in dat geweld. Daarom zijn we dagelijks via een live stream oefeningen en ondersteuning gaan aanbieden op YouTube (hier is een voorbeeld te zien, red.) Ruim duizend zorgverleners, ook van buiten ons ziekenhuis hebben de streams gevolgd. Zij mediteerden bijvoorbeeld. Of ze deden compassie-oefeningen. Dit houdt in dat je leert milder en vriendelijker te zijn voor jezelf. Veel zorgverleners zijn erg kritisch naar zichzelf, maar het helpt niet om na een lange werkdag te blijven denken aan dingen die niet goed zijn gegaan.”

“Bij welke cursus hebben deelnemers bijvoorbeeld de minste slaapklachten en burn-outproblemen?”

Effectiefst

Toen COVID-19 was geluwd, werd in juni de frequentie van de cursus teruggeschroefd naar eens per week. Nog steeds kan deze worden gevolgd. Speckens: “Dat is nodig, want veel zorgverleners hebben psychische klachten overgehouden aan zorg voor coronapatiënten. Bovendien kan niemand zeggen wanneer we van het virus verlost zijn en is het dus mogelijk dat er weer een buitengewoon zware periode gaat aanbreken voor zorgverleners. Dat is de reden dat wij sinds de zomer onderzoeken in welke vorm we de mindfulness-cursus het best online kunnen aanbieden. Wat is het effectiefst? Bij welke vorm hebben deelnemers bijvoorbeeld de minste slaapklachten, burn-outproblemen en posttraumatische moeilijkheden?”

Met groep of individueel

Speckens en haar mede-onderzoekers hopen 200 deelnemers te includeren. Belangstellenden dienen zorg te hebben verleend aan COVID-19-patiënten. Artsen, arts-assistenten, verpleegkundigen, verzorgenden en anderen met deze ervaring komen in aanmerking. Na aanmelding worden zij ingedeeld in een van de twee onderzoeksgroepen. Speckens: “De eerste groep doet mee aan een vorm die dicht bij het klassieke format ligt. Vier weken lang nemen deze zorgverleners twee keer per week deel aan een groepsbijeenkomst. Daarin hebben ze contact met een begeleider en andere deelnemers. Verder oefenen ze dagelijks. De deelnemers die het andere online format volgen, doen dit op individuele basis. Zij trainen eveneens dagelijks, maar doen dit wanneer het hen uitkomt.”

“De cultuur onder artsen is dat we hard werken en niet over onze gevoelens spreken”

Spreken over gevoelens

Waarom adviseert Speckens zorgverleners mee te doen aan onderzoek? “Als ik bijvoorbeeld kijk naar dokters: die zijn vaak niet gewend goed voor zichzelf te zorgen. De cultuur is dat we hard werken en niet over onze gevoelens spreken. Wat ik ze zou gunnen, is dat ze zichzelf dit toestaan, dat ze stilstaan bij wat ze hebben meegemaakt en dat ze ervan leren.”

corona, COVID-19, cursus, hoogleraar psychiatrie Anne Speckens, mindfulness, psychische klachten, Radboud Universiteit, Radboudumc Centrum voor Mindfulness