DOQ

Prof. dr. Speckens onderzoekt mindfulness voor artsen: ‘Het kan mentale veerkracht en de werk-thuisbalans verbeteren’

Mindfulness kan bij artsen die coronazorg verlenen psychische klachten verminderen of helpen voorkomen. Het Radboudumc Centrum voor Mindfulness doet vergelijkend onderzoek naar de meest effectieve online cursus. “Wat ik artsen zou gunnen, is dat ze zichzelf toestaan over gevoelens te spreken, dat ze stilstaan bij wat ze hebben meegemaakt en dat ze ervan leren.”

Angst, slapeloosheid en posttraumatische stress. Dergelijke klachten komen bovengemiddeld vaak voor bij zorgprofessionals die in maart, april en mei direct te maken hadden met coronapatiënten, zo blijkt uit wetenschappelijke onderzoeken. En wie kan garanderen dat zij in de komende periode niet opnieuw worden blootgesteld aan de werkdruk en emotionele taferelen waarmee COVID-19-zorg eerder gepaard ging? Het Radboudumc Centrum voor Mindfulness biedt daarom online cursussen mindfulness aan.

Hoogleraar Psychiatrie prof. dr. Anne Speckens
(Foto: Maurice Boyer)

Hier en nu

“Mindfulness betekent dat je je aandacht richt op het hier en nu”, zegt Anne Speckens. “Het is belangrijk dat je dit doet met een open mind, oftewel met een onderzoekende, nieuwsgierige, vriendelijke houding in plaats van dat je het meteen een oordeel klaar hebt.” Speckens is hoogleraar psychiatrie aan de Radboud Universiteit en hoofd van Radboudumc Centrum voor Mindfulness Nijmegen. “Het centrum telt drie zorg- en onderzoekslijnen”, vertelt ze. “We richten ons primair op mensen met psychiatrische aandoeningen, maar kijken ook naar patiënten met chronisch somatische ziekten én naar zorgverleners.”

Meditatie

Al vóór de coronacrisis ontplooide het centrum initiatieven voor zorgverleners. Speckens: “Dat gebeurde volgens een traditionele mindfulness-cursus. Gedurende acht weken kwamen twaalf tot veertien deelnemers bijeen. Zij deden onder meer aandachtsoefeningen, zoals een zitmeditatie of yoga-oefeningen, en spraken met elkaar over zaken waar ze tegenaan liepen in de zorg en de privésituatie.”

“We wilden zorgverleners vaardigheden bijbrengen om zich staande te houden in coronatijd”

Ze vervolgt: “De cursus haalt mensen uit de waan van de dag en de eigen patronen, waardoor ze zich meer bewust worden van hun emoties, gedachten en lichamelijke sensaties. We hebben onderzoek verricht bij medisch studenten, arts-assistenten en medisch specialisten. De algehele conclusie is dat mindfulness bijdraagt aan bewustwording van hoe zij denken en handelen en dat ze daardoor verstandigere keuzes maken in hoe met situaties om te gaan, zowel voor zichzelf als anderen. Mindfulness blijkt ook burn-outklachten te kunnen verminderen en de mentale veerkracht, de werk-thuisbalans en de algehele tevredenheid over het leven te verbeteren.”

Milder voor jezelf

Speckens en collega’s besloten in maart een crisis- en onlineversie van de klassieke cursus te ontwikkelen. “We zagen in het Radboudumc en omringende ziekenhuizen dat coronazorg veel vergde van zorgverleners. In veel grotere mate dan normaal kregen ze te maken met patiënten in levensbedreigende en emotioneel hoogoplopende situaties. Als centrum dachten we: het is zaak deze zorgverleners een hart onder de riem te stekken en vaardigheden bij te brengen waarmee ze zich enigszins staande weten te houden in dat geweld. Daarom zijn we dagelijks via een live stream oefeningen en ondersteuning gaan aanbieden op YouTube (hier is een voorbeeld te zien, red.) Ruim duizend zorgverleners, ook van buiten ons ziekenhuis hebben de streams gevolgd. Zij mediteerden bijvoorbeeld. Of ze deden compassie-oefeningen. Dit houdt in dat je leert milder en vriendelijker te zijn voor jezelf. Veel zorgverleners zijn erg kritisch naar zichzelf, maar het helpt niet om na een lange werkdag te blijven denken aan dingen die niet goed zijn gegaan.”

“Bij welke cursus hebben deelnemers bijvoorbeeld de minste slaapklachten en burn-outproblemen?”

Effectiefst

Toen COVID-19 was geluwd, werd in juni de frequentie van de cursus teruggeschroefd naar eens per week. Nog steeds kan deze worden gevolgd. Speckens: “Dat is nodig, want veel zorgverleners hebben psychische klachten overgehouden aan zorg voor coronapatiënten. Bovendien kan niemand zeggen wanneer we van het virus verlost zijn en is het dus mogelijk dat er weer een buitengewoon zware periode gaat aanbreken voor zorgverleners. Dat is de reden dat wij sinds de zomer onderzoeken in welke vorm we de mindfulness-cursus het best online kunnen aanbieden. Wat is het effectiefst? Bij welke vorm hebben deelnemers bijvoorbeeld de minste slaapklachten, burn-outproblemen en posttraumatische moeilijkheden?”

Met groep of individueel

Speckens en haar mede-onderzoekers hopen 200 deelnemers te includeren. Belangstellenden dienen zorg te hebben verleend aan COVID-19-patiënten. Artsen, arts-assistenten, verpleegkundigen, verzorgenden en anderen met deze ervaring komen in aanmerking. Na aanmelding worden zij ingedeeld in een van de twee onderzoeksgroepen. Speckens: “De eerste groep doet mee aan een vorm die dicht bij het klassieke format ligt. Vier weken lang nemen deze zorgverleners twee keer per week deel aan een groepsbijeenkomst. Daarin hebben ze contact met een begeleider en andere deelnemers. Verder oefenen ze dagelijks. De deelnemers die het andere online format volgen, doen dit op individuele basis. Zij trainen eveneens dagelijks, maar doen dit wanneer het hen uitkomt.”

“De cultuur onder artsen is dat we hard werken en niet over onze gevoelens spreken”

Spreken over gevoelens

Waarom adviseert Speckens zorgverleners mee te doen aan onderzoek? “Als ik bijvoorbeeld kijk naar dokters: die zijn vaak niet gewend goed voor zichzelf te zorgen. De cultuur is dat we hard werken en niet over onze gevoelens spreken. Wat ik ze zou gunnen, is dat ze zichzelf dit toestaan, dat ze stilstaan bij wat ze hebben meegemaakt en dat ze ervan leren.”

Lees meer over:


Voor u geselecteerde artikelen

Casus: patiënte met dyspnoe en oedeem in het gelaat

Een 66-jarige vrouw presenteert zich met sinds drie weken progressief verminderde inspanningstolerantie en met name ’s ochtends een zwelling van het gelaat. Overdag verbeteren de klachten deels. Wat is uw diagnose?

Wat je verwacht, voel je: wat zorgverleners kunnen leren van placebo-effecten

Wat patiënten verwachten, beïnvloedt direct hoe zij pijn of bijwerkingen ervaren. Henriët van Middendorp legt uit hoe placebo- en nocebo-effecten werken, en hoe zorgverleners deze bewust en ethisch kunnen inzetten in de praktijk.

Trots op goed werkend meld­systeem voor bijwerk­ingen

Agnes Kant wijst op het belang van meer onderzoek naar bijwerkingen en roept zorgverleners op te blijven melden bij het Bijwerkingenmeldsysteem. “Van 70% van de geneesmiddelen is nog onduidelijk of deze veilig tijdens de zwangerschap gebruikt kunnen worden.”

Wandelend naar een betere gezondheid

Matthijs van der Poel combineert als huisarts en sportliefhebber zorg en beweging. Met stichting Looprecept wandelt hij wekelijks met patiënten – goed voor lijf, hoofd én verbinding. “Het is heel laagdrempelig en dat verklaart denk ik ook het succes.”

De patiënt doet lastig, en dan?

Patiënten met een persoonlijkheidsstoornis kunnen soms veel losmaken, zowel in het behandeltraject als bij de arts. Thom van den Heuvel geeft handvatten voor het omgaan met deze patiëntengroep. “Het contact vraagt meer tijd en legt tegelijk emotionele druk op de arts."

Vind meertalige zorgverleners via ikspreekmeerdan.nl

Als anios in een huisartsenpraktijk in Amsterdam merkte Daan Frehe dat taal voor veel patiënten een barrière vormt voor het krijgen van goede zorg. “Via ikspreekmeerdan.nl kan nu een zorgverlener met een gedeelde taal en cultuur gevonden worden. Dat is enorm waardevol.”

Casus: man met een veranderde vlek op het been

Een 72-jarige man presenteert zich op uw spreekuur met een veranderde plek op het bovenbeen rechts. De vlek is gegroeid en van kleur veranderd. De patiënt heeft een licht huidtype en een voorgeschiedenis van basaalcelcarcinoom. Wat is uw diagnose?

Maak van wachttijd in de ggz hersteltijd: vijf praktische adviezen

Sanne Booij en Christien Slofstra willen af van de stille wachttijd in de ggz. Met hulp van de huisarts kan het herstel al beginnen, nog vóór de intake. “Deze periode hoeft geen verloren tijd te zijn.”

Beteugelen geneesmiddel­prijzen noodzakelijk voor betaalbare zorg

Wilbert Bannenberg strijdt met Stichting Farma ter Verantwoording tegen excessieve geneesmiddelprijzen. Zijn missie: winsten beteugelen om zorg toegankelijk te houden. “Geneesmiddelprijzen moeten beteugeld gaan worden, anders wordt de zorg onbetaalbaar.”

Casus: vrouw met veranderd defecatiepatroon

Een vrouw wordt naar de polikliniek gestuurd in verband met een veranderd defecatiepatroon. Ze heeft wat frequenter dan gebruikelijk ontlasting. Er zijn wat vage buikklachten in de zin van rommelingen en krampen. Ze gebruikt geen medicatie. Wat is uw diagnose?