Is epilepsiechirurgie bij MS het overwegen waard?

Behandelaars zijn terughoudend in het uitvoeren van epilepsiechirurgie bij MS-patiënten. Maar is dat terecht? Chirurgen van het UMC Utrecht en het Academisch Centrum voor Epileptologie publiceerden recent twee casussen die laten zien dat epilepsiechirurgie in elk geval het overwegen waard is. Nicole van Klink, klinisch technoloog op de afdeling Functionele Neurochirurgie en Epilepsie van het UMC Utrecht: “Een hersenoperatie is een zwaar traject, maar kan de kwaliteit van leven verbeteren.”

MS en epilepsie zijn twee neurologische aandoeningen die ogenschijnlijk niets met elkaar te maken hebben: waar MS zich afspeelt in de witte stof, is epilepsie een ziekte van de neuronen. Toch blijkt dat epilepsie vaker voorkomt bij MS-patiënten dan in de gewone bevolking. Hoeveel vaker is niet bekend omdat het gaat om een kleine patiëntengroep.

Mogelijke verergering

Mensen met epileptische aanvallen worden in eerste instantie medicamenteus behandeld. Een groot deel van de patiënten is daarna aanvalsvrij, of krijgt nog maar een laag aantal epilepsieaanvallen. Als medicatie niet afdoende is, kan een operatie een optie zijn. Dat is alleen het geval bij focale epilepsie, waarbij de aanvallen in één hersengebied ontstaan. Met een operatie wordt dan dat hersengebied verwijderd.

Maar chirurgen zijn terughoudend om MS-patiënten een hersenoperatie aan te bieden, omdat die de ziekte mogelijk verergert. “Bij MS is een systeem actief dat zorgt voor laesies in de hersenen”, zegt Nicole van Klink. “Bij een hersenoperatie maken we er moedwillig een laesie bij, in een toch al kwetsbaar brein. We weten niet goed wat dat teweeg kan brengen: misschien wel meer hersenschade of een opleving van de MS. Aan de andere kant hebben we soms te maken met MS-patiënten met ernstige epilepsie die graag van hun aanvallen af willen.”

“Het is ook goed om te laten zien dat een operatie bij deze patiëntengroep ook voordelen heeft”

Case reports

Van Klink en haar collega’s ontvingen op hun afdeling een MS-patiënt met epileptische aanvallen, waarna ze navraag deden bij MS-neurologen en epileptologen om te bepalen of er meer kennis bestaat over hersenoperaties voor epilepsie bij MS-patiënten. “Er is zowel nationaal als internationaal weinig voorkennis van dit klinische beeld”, zegt Van Klink. Ze besloot daarop een literatuuronderzoek te doen. “We vonden een paar case reports met wisselende resultaten, maar die waren niet vergelijkbaar met onze patiëntcasus. Er was een casus van iemand die de diagnose MS pas kreeg na de operatie, en twee casussen van patiënten die naast MS ook een ander ziektebeeld hadden. Bovendien hadden de casussen in de literatuur een toename van MS-klachten na de operatie. Als tegenhanger van deze casussen besloten we daarom onze eigen case report te publiceren.”

De twee casussen die Van Klink en haar collega’s beschrijven in hun artikel zijn van een patiënt met MS en een hersentumor, en een patiënt met MS en een progressieve multifocale leukoencefalopathie (PML)-laesie, een ziektebeeld dat zich kan ontwikkelen bij of na het gebruik van natalizumab. De auteurs zagen bij beide casussen dat de patiënten tevreden waren na een hersenoperatie om het aantal epileptische aanvallen te verminderen. “Beide patiënten hebben na hun operatie geen epileptische aanvallen meer gehad. We zagen op het MRI-beeld bij beiden wel een kleine toename van het aantal laesies, maar het was niet duidelijk of dat kwam door het ziekteproces of door de operatie. Bovendien hadden ze geen klinische verslechtering van de MS, dus geen symptomen van de toename van laesies.”

Extra optie

Van Klink is terughoudend met het trekken van conclusies op basis van de twee casussen. “Ik denk dat je nog steeds voorzichtig moet zijn bij hersenoperaties bij MS-patiënten. Maar het is ook goed om te laten zien dat een operatie bij deze patiëntengroep ook voordelen heeft.” Zie het als extra optie die je met de patiënt kunt bespreken, zegt Van Klink: het is mogelijk, mits er een goede inschatting kan worden gemaakt van de risico’s. “Een hersenoperatie is een heftige ingreep, en voor iemand met MS is dat nog een grotere afweging. Maar epileptische aanvallen kunnen een groot effect hebben op de kwaliteit van leven. Als er een kans is om die te verbeteren met een operatie, is dat denk ik de moeite waard om te overwegen.”

“Het is belangrijk om samen met de patiënt goed na te denken over de lijdenslast van MS en epilepsie”

Kennis verzamelen

Van Klink en collega’s gaan verder met het verzamelen van casussen op het snijvlak van MS en epilepsie. “Ik denk dat veel behandelaars een operatie bij deze patiëntengroep niet aandurven en dat er daardoor nog niet veel kennis over bestaat. Het is daarom belangrijk om wereldwijd meer informatie bij elkaar te brengen over hersenoperaties bij MS, zodat we daar een richtlijn of advies voor kunnen opstellen. Met deze casussen hopen we de discussie op gang te brengen, zodat meer behandelaars hun ervaringen delen.”

Het is belangrijk, zegt Van Klink, om samen met de patiënt goed na te denken over de lijdenslast van MS en epilepsie, en te informeren of de patiënt geïnteresseerd is in een epilepsie-operatie. En als dat zo is, is de eerste stap om hem of haar door te verwijzen naar een epilepsiecentrum, zoals het UMC Utrecht of het Academisch Centrum voor Epileptologie. “Het gaat uiteindelijk om een keus die je samen met de patiënt maakt. Een operatie is een zwaar traject, maar kan de kwaliteit van leven verbeteren. Onze patiënten hebben weliswaar nog wat motorische uitval overgehouden aan de operatie, maar zijn aanvalsvrij. Ze zijn blij dat ze de operatie hebben ondergaan.”

Referentie: van Klink N, Tousseyn S, Schijns O, et al. Successful epilepsy surgery in two cases with multiple sclerosis. Epileptic Disord. 2023 Dec;25(6):890-894. 2023 Oct 16. PMID: 37792470.

Lees meer over: