Kankerpatiënt van vandaag: de hartpatiënt van morgen?

Hartfalen, coronairlijden, klepafwijkingen, ritmestoornissen, pericarditis; de lijst met hartcomplicaties door kankerbehandelingen is lang. Toch staat het risico op hartschade door kankerbehandeling bij veel medisch specialisten nog niet scherp op het netvlies, stelt dr. David Haitsma, cardioloog bij de Hartkliniek in Oisterwijk. Haitsma pleit daarom voor meer bewustwording.

Hartschade door initieel radiotherapie en later ook chemotherapie werd begin vorige eeuw voor het eerst beschreven. Het besef dat chemotherapie en radiotherapie ernstige cardiale bijwerkingen kunnen hebben neemt sindsdien langzaam toe. Toch lag het accent lange tijd vooral op genezing van de kanker, stelt Haitsma. “Je wilt overleven van de kanker, dat stond jarenlang op nummer 1. Door de ouder wordende bevolking, de toegenomen overleving van kankerpatiënten en het groeiend aantal behandelingen krijgt orgaanschade als gevolg van de behandeling echter steeds meer aandacht.”

Anthracyclinen

Of het nu kanker is op de kinderleeftijd, op oudere leeftijd, een tumor in de borst, de longen of de darmen, cardiale schade kan zich voordoen bij de behandeling van alle kankers. “Het komt voor bij alle chemotherapieën en ook radiotherapie”, aldus Haitema. Van de anthracyclinen, die bijvoorbeeld gebruikt worden bij de behandeling van lymfomen, borstkanker en botkanker, is dit weliswaar het meest bekend. Maar we zien het bij alle behandelingen.”

“Kinderen die kanker hebben gehad kunnen jaren later alsnog hartklachten ontwikkelen. Voor sommige patiënten is levenslange monitoring hierop noodzakelijk”

Belang van monitoring

De schadelijke effecten kunnen optreden tijdens en direct na de kankerbehandeling, maar ook op langere termijn benadrukt Haitsma. “Het is daarom belangrijk om dat goed te volgen. Bijvoorbeeld door vóór de behandeling te onderzoeken of een patiënt een verhoogd cardiaal risico loopt door de behandeling. Maar er zijn ook kankerpatiënten die zonder eerdere hartproblemen klachten kunnen krijgen. Het is daarom goed om alle patiënten hierop tijdens de behandeling te blijven monitoren, met hartfilmpjes, hartecho’s of MRI’s. Daarnaast weten we dat bij sommige patiënten de hartklachten zich pas maanden of zelfs jaren na de kankerbehandeling kunnen voordoen. Kinderen die kanker hebben gehad kunnen jaren later alsnog hartklachten ontwikkelen. Voor sommige patiënten is levenslange monitoring hierop noodzakelijk.”

“Dit is nog zo’n pril onderzoeksdomein, we weten nog zó weinig”

Cardio-oncologen trainen

Systematisch onderzoek naar bijwerkingen en betere behandelingen bij patiënten met kanker, om daarmee mogelijke hartschade te voorkomen of te verminderen, vindt onvoldoende plaats. De wens is er dan ook om toegewijde cardio-oncologen te trainen die deze taak op zich willen nemen. Richtlijnen zijn er evenmin. “In 2016 heeft de Europese cardiologenvereniging een aantal aanbevelingen gedaan, over wat je wel en niet zou kunnen doen om hartproblemen te voorkomen of tijdig op te sporen. Een richtlijn is dat echter niet.”Haitsma begrijpt dat. “Dit is nog zo’n pril onderzoeksdomein, we weten nog zó weinig. Het is daarom te vroeg om te kunnen zeggen wat je wel en wat je beslist niet zou moeten doen. Meer ervaringen opdoen én meer onderzoek is nodig om daar iets zinnigs over te kunnen zeggen.”

“Het is goed als we ons ervan bewust worden dat het er niet alleen om gaat de kanker te overwinnen”

Een brede blik

Bewustwording is daarom de eerste stap, vervolgt hij. Die is ook nodig om de patiënt hierover zo goed mogelijk te informeren. “Die moet voorafgaand aan de kankerbehandeling weten dat er cardiale risico’s zijn. Net zoals dat de medisch oncoloog hem uitlegt over hoe de behandeling eruitziet en wat deze betekent voor de mogelijke overlevingskansen. Zodat de patiënt dit kan meewegen in zijn verdere keuzes over de al dan niet gewenste behandeling.” Daarnaast pleit Haitsma voor een brede blik op het gehele lichaam: voor, tijdens en na de kankerbehandeling. “Veel van de kankers worden alleen gezien door een orgaanspecialist. De kanker van de longen wordt door de longarts begeleid, prostaatkanker door de uroloog. Zo hoort dat ook, maar het is goed als we ons ervan bewust worden dat het er niet alleen om gaat de kanker te overwinnen. We moeten ook kijken naar wat de behandeling betekent voor de andere organen in het lichaam, zoals het hart. Als we dat doen, verbeteren we daarmee de kwaliteit van leven van patiënten met kanker. Daar ben ik van overtuigd.”

cardiologie, David Haitsma, hartcomplicaties, Hartkliniek Oisterwijk, oncologie