Kankervaccin: ‘Elke patiënt krijgt een individuele behandeling met zijn of haar eigen medicijn’

Een ‘kankervaccin’ gebaseerd op lichaamseigen cellen, waardoor de bijwerkingen minimaal zijn. Op dit moment wordt het in grootschalig onderzoek toegepast op patiënten met huidmelanoom. Maar in kleine studies vindt ook onderzoek plaats naar behandeling met het kankervaccin bij het Lynch-syndroom, prostaatkanker en de ziekte van Kahler. Wetenschappelijk vernieuwend, maatschappelijk toepasbaar en sinds dit jaar vergoed vanuit de basisverzekering. Geen wonder dat hoogleraar Jolanda de Vries hier de Huijbregtsenprijs 2017 voor heeft gekregen. “Het loopt als een geoliede machine.”

Ze werkt er al twintig jaar aan. En iedere keer zijn er weer nieuwe hobbels om te nemen. Maar alle tijd en al het werk dat Jolanda de Vries steekt in de ontwikkeling van een ‘kankervaccin’ betaalt zich nu uit. Onlangs ontving de hoogleraar Translationele Tumorimmunologie, verbonden aan het Radboudumc, de prestigieuze Huijbregtsenprijs 2017. Die prijs is bestemd voor wetenschappelijk vernieuwend onderzoek dat maatschappelijk toepasbaar is. En de ontwikkelde behandeling wordt sinds dit jaar vergoed vanuit de basisverzekering. Artsen kunnen patiënten met huidmelanoom doorverwijzen voor deelname aan de grote Fase 3-trial die voor 20 miljoen euro wordt gefinancierd door de zorgverzekeraars.

Lichaamscellen programmeren
De therapie voor melanoom wordt nu aangeboden in Nijmegen, Amsterdam, Rotterdam en Zwolle. De Vries vertelt hoe het vaccin nu eigenlijk werkt. “Dendritische cellen in het bloed spelen een rol in het afweersysteem, bijvoorbeeld tegen immuunziektes, maar ook tegen kanker. Wij halen wat van die cellen uit de patiënt. In een laboratorium plakken we daar tumoreiwitten op. Daarna worden ze weer aan de patiënt teruggegeven, waardoor het afweersysteem gericht tumorcellen gaat aanvallen”, legt ze uit. “Eigenlijk werkt het hetzelfde als preventief vaccineren als je naar het buitenland gaat. Alleen worden de dendritische cellen buiten het lichaam toegerust.” En in de toekomst wordt het mogelijk om de cellen eventueel binnen het lichaam te programmeren, zo voegt ze daar aan toe.

Huidkanker en tumoren
Het grote voordeel is dat de therapie uitgaat van lichaamseigen cellen, waardoor de bijwerkingen minimaal zijn. De experimentele immuuntherapie wordt nu in een grootschalig onderzoek bij huidkanker ingezet, om tumoren elders in het lichaam te voorkomen. “In kleine studies onderzoeken we de behandeling bij het Lynch-syndroom, prostaatkanker en de ziekte van Kahler”, vertelt De Vries. “In het geval van Lynch zijn de resultaten nog niet te meten, want hier gaat het om preventieve vaccinatie. Er is nog geen kanker ontwikkeld.”

Geen farma
De jury van de Huijbregtsenprijs prees De Vries omdat ze de enige op de wereld is die aan dit soort vaccinonderzoek werkt. Het is bovendien opvallend dat De Vries haar onderzoek geheel op eigen kracht – dus zonder de farmaceutische industrie – bij de patiënt brengt, aldus de jury. De onderzoekster heeft nooit contact gezocht met farmaceuten. “Er valt niks te verdienen voor ze”, stelt ze. “Er is geen product, de cellen zijn van de patiënt zelf. Elke patiënt krijgt een individuele behandeling met zijn of haar eigen medicijn.”

Voorspoed
Wel zocht ze een paar jaar geleden contact met het ZonMw-programma Doelmatigheidsonderzoek, bedoeld voor voorwaardelijke toelating van experimentele behandelingen in het basispakket. “We rolden als nummer-1 uit de bus, maar toen sloeg de financiële crisis toe. Kort geleden hebben we de dendritische vaccinatie weer ingediend en werden weer de eerste”, vertelt ze trots. “Nu is er geld voor het project.” De respons bij patiënten laat evenmin te wensen over. “We hebben een paar patiënten per week”, zegt De Vries. “Het loopt als een geoliede machine.”

Het winnen van de Huijbregtsenprijs is eveneens een reden om trots te zijn. Sterker nog: ze is er nog steeds een beetje beduusd van en weet nog niet precies hoe ze de 25.000 euro prijzengeld gaat besteden. “In ieder geval gaan we een heel mooi educatiefilmpje laten maken”, zegt ze. “Voor meer bekendheid aan deze behandeling.”

Geïnteresseerden en patiënten kunnen voor meer informatie over dendritische celvaccinatie bij huidkanker contact opnemen via dcvaccinatie.til@radboudumc.nl.

Auteur: Leendert Douma, Journalist

 

Lees meer over: