Meer focus en minder stress? Bewegen in de natuur helpt

Redactioneel

Anneke de Joode

19 november 2019

Heb je een pittige dag? Hoge werkdruk en slaaptekort? Artsen en andere zorgprofessionals hebben vaak weinig gelegenheid om zich tussendoor écht te ontspannen. Maar er is goed nieuws: onderzoek toont aan dat even een frisse neus halen in de natuur (een parkje of wat struikjes zijn ook goed), aantoonbaar de stress verminderen. Al is het maar vijf minuten. Anneke de Joode, coach bij Surplace Fietscoaching, licht dit toe en geeft zorgprofessionals tips hoe ze ‘bewegen in het groen’ kunnen inzetten als stressverminderaar.

Het is algemeen bekend dat bewegen goed is voor de gezondheid. Ook mentaal. Ondanks dat zorgprofessionals relatief veel bewegen, ervaren ze toch een hoge mate van stress. Dat komt doordat het bewegen een “moetje” is en vaak ook nog eens in een weinig inspirerende setting. Juist bewegen in een groene omgeving is van grote meerwaarde om uit de overleefstand (Chivo Model) te komen. Al is het maar een paar minuten per dag.

“Er is niets mis met mijn luchtwegen”

Dat was wat ik tegen de huisarts op de huisartsenpost zei. Maar niets bleek minder waar! Onlangs kwam ik op de HAP terecht doordat ik onverdraaglijke pijn op één plek aan de zijkant van mijn rug had, mijn flank. Door die pijn kon ik niet meer goed inademen en al snel werd er gedacht aan een probleem met mijn longen. ‘Vreemd’, dacht ik. Want afgezien van de hevige pijn voelde ik me verder eigenlijk gewoon goed. Ik hoestte niet en ik had geen koorts. Het moest iets anders zijn. Toch stuurde de huisarts me door naar de longarts om een klaplong of longembolie uit te sluiten. Terwijl ik alleen maar dacht: ‘Doe mij nou maar een pijnstiller.’ Want ik verging van de pijn.

Stevig stappende verpleegkundige

Eenmaal op de longafdeling werd ik door verschillende verpleegkundigen verder onderzocht. Voor een longfoto moest ik naar de afdeling radiologie. Dus reed een verpleegkundige een rolstoel voor. “Ik kan zelf ook wel lopen”, zei ik nog. Maar nee, dat was toch echt niet de bedoeling. Pas onderweg snapte ik waarom: het was een flinke afstand en de verpleegkundige liep stevig door – alsof ze gehaast was. Zelf had ik daar in mijn toestand minstens vijf keer zo lang over gedaan! “Loop jij altijd zo hard?”, vroeg ik. “Ja”, zei ze. “Daar staan verpleegkundigen ook om bekend.” ‘Interessant!’, dacht ik. Verpleegkundigen bewegen enorm veel en tóch ervaren ze veel stress. Komen ze eigenlijk wel eens buiten?

Voordelen van bewegen

Zoals iedereen wel weet, is bewegen goed voor je gezondheid. Het houdt je fit en mobiel en is goed voor je conditie. Het helpt allerlei welvaartsziekten in te perken. Daarnaast heeft het ook mentaal een aantal voordelen. Door beweging doorbloedt namelijk je brein beter, met name de prefrontale cortex. Dit is de plek waar je beslissingen neemt en die invloed heeft op focus en concentratie. Zo zorgt fysieke activiteit voor betere prestaties. Volgens onderzoek lijkt beweging je mentale gezondheid eveneens gunstig te beïnvloeden (Rosenbaum S. 2011), maar ook je geluksgevoel (Wang F. 2012).

Daarnaast heeft beweging een vergelijkbaar effect als slaap (zie het eerder verschenen artikel ‘Hoe “overleef” je slaaptekort als gevolg van uitdagende werktijden?’). Dankzij betere doorbloeding worden afvalstoffen afgevoerd, wat zorgt voor het opschonen van je brein en het terugkrijgen van focus. Dus lukt het niet om een dutje te doen, ga dan ter ontspanning even een stukje lopen. Zodat je je daarna weer beter kunt concentreren.

Overleefstand

Maar juist de combinatie van beweging in een groene (natuurlijke) omgeving werkt stressverminderend. Zorgprofessionals kunnen dus nog zoveel bewegen, als dat gebeurt in stressvolle situaties, dan zet dat helaas toch weinig zoden aan de dijk. Met als gevolg dat je stress blijft ervaren. In het Chivo Vitaliteitskwadrant, dat grotendeels is gebaseerd op de zelfdeterminatietheorie, zit je dan ‘onder de streep’. De plek in het kwadrant waar er een tekort is aan een of meerdere basisbehoeften, met stress tot gevolg. Bijvoorbeeld een tekort aan psychologische basisbehoeften zoals autonomie, waardering en het inzetten van eigen kwaliteiten, maar dus ook biologische basisbehoeften zoals beweging (in een groene omgeving) en slaap. (Voor meer uitleg over het Chivo Vitaliteitskwadrant, zie ook de eerder verschenen artikelen ‘Passie voor je vak, maar toch te weinig voldoening?’ en ‘Werkdruk verlichten? Verbeter je werkrelaties!’).

chivo vitaliteitskwadrant — **Chivo Vitaliteitskwadrant**
(Bron: Chivo, kennisinstituut vitaliteit & leefstijl)

Rustgevend

Er wordt steeds meer onderzoek gedaan naar het effect van de natuur op onze gezondheid en ons welbevinden. Onder andere door Agnes van den Berg, omgevingspsycholoog en hoogleraar natuurbeleving in Groningen, gespecialiseerd in onderzoek naar natuur en gezondheid. Wat inmiddels duidelijk is, is dat natuur een rustgevend effect heeft. Dit kan zelfs aangetoond worden doordat je bloeddruk en hartslag verlaagt zodra je een paar minuten in een natuurlijke omgeving bent. Daarnaast heeft het ook een energiegevend effect, waardoor je meer aandacht hebt en je je beter kunt focussen. Verder lijk je beter en helderder te kunnen nadenken en beslissingen te kunnen nemen over belangrijke zaken.

Herhalende vormen en patronen

Volgens haar onderzoek zijn er sterke aanwijzingen dat dit het gevolg is van de repeterende vormen in de natuur. Veel vormen in de natuur herhalen zich, bijvoorbeeld bomen die zich steeds verder vertakken. Dit patroon herhaalt zich zelfs tot in de nerven van de bladeren. Onze hersenen kunnen deze repeterende vormen makkelijk verwerken. Daardoor ontstaat er meer ruimte in de hersenen voor reflectie, voor impulsen onder controle houden en nieuwe ideeën vormen. Er is een duidelijk samenhang tussen bomen, planten, takken, bladeren en seizoenen – en dat alles bij elkaar kan je helpen om je hoofd leeg te maken.

Contact met de natuur

Andere voordelen zijn dat je even helemaal weg bent van de dagelijkse verplichtingen. Ook zorgt de grootsheid van de natuur ervoor dat je gedachten beter in perspectief kunt plaatsen. Zintuigen worden geprikkeld door de zon op je huid, de wind door je haar, de fluitende vogels en geurende bladeren. Het zorgt dat je je lichaam voelt en met beide benen op de grond staat. Ook fysiek contact met de natuur, zoals bij tuinieren met je handen in de grond, zorgt voor een gevoel van verbondenheid. En deze verbondenheid heeft weer een positief effect op je gemoedstoestand.

In een weinig inspirerende omgeving blijft het positieve effect van beweging op mentale gezondheid uit

Om uit de overleefstand te komen, kan het dus helpen om een groene omgeving op te zoeken. Bewegen onder grote druk omdat er maar beperkte tijd is, óf een ontspannen wandeling in de groene natuur? Het maakt een groot verschil!

Donkere gangen

Toen de verpleegkundige me in mijn rolstoel door de gangen van het ziekenhuis rondreed, zag ik weinig buitenlicht. Ook de kamers waar ik kwam, hadden geen ramen. Het uitzicht op groen was in deze ziekenhuisomgeving heel beperkt. Zorgprofessionals kunnen dan nog zo veel meters afleggen en in beweging zijn; in een weinig inspirerende omgeving zal het positieve effect van beweging op hun mentale gezondheid uitblijven

Tips voor stressvermindering door ‘meer groen’

Wat kan je zelf doen: Kijk eens om je heen. Hoeveel ‘groen’ zie je nu? Hoe zou je meer ‘ groene natuur’ in je leven kunnen brengen?
Foto of schilderij van ‘groen’: Geen tijd om dagelijks een ontspannen wandeling in een groene omgeving te maken? Of geen bos(je) in de buurt? Een blik op de natuur, ook al is dit een foto, een schilderij of een screensaver op je pc of smartphone, helpen ook. Af en toe ernaar kijken, remt de sympathische activiteit van het centrale zenuwstelsel en vergroot de parasympatische activiteit (Gladwell 2012, Brown 2013). Al na 40 seconden ervaar je meer rust en wordt jouw concentratievermogen meetbaar verhoogd.
Natuurgeluiden: Hetzelfde geldt voor natuurgeluiden. Ook daar word je rustiger van, wat gunstig werkt op het verminderen van stress. Geen natuurgeluiden voorhanden? Download een bestand met natuurgeluiden en zet een koptelefoon op je hoofd.
Echte natuur = stressbuffer: Maar dagelijks echt in de natuur zijn heeft veel meer effect. Het helpt bij het bouwen van een buffer tegen stress en het versnellen van het herstel. Dus als het even kan, trek tijdens je pauzes je wandelschoenen aan en ga eropuit. Even een frisse neus halen, liefst in een groene omgeving.
Planten: Lukt het niet om ‘in het groen’ te wandelen? Richt dan in elk geval je werkplek in met groene planten.

Niets mis met mijn luchtwegen? Het bleek een longontsteking…

Uiteindelijk bleek ik, vreemd genoeg, een longontsteking te hebben. En hoe ik er aan kwam…? Behalve dat ik pijn had, voelde ik me hartstikke fit. Eigenlijk geloofde ik het niet zo. Na twee dagen ging ik voor een second opinion naar mijn eigen huisarts. Ook hij concludeerde dat ik een longontsteking had. Zijn advies: “Ga lekker naar buiten en ga een stuk wandelen!”

Ik dacht: dáár hoef je mij niet van te overtuigen…

Gebruikte bronnen:
Brown DK (2013), Barton JL, Gladwell VF. Viewing nature scenes positively affects recovery of autonomic function following acute-mental stress. Environ. Sci. Technol. 47, 5562–5569.
Gladwell VF (2012), Brown DK, Barton JL. e.a. The effects of views of nature on autonomic control. Eur. J. Appl. Physiol. 112, 3379–3386.
Rosenbaum S (2011), Sherrington C. Is exercise effective in promoting mental well-being in older age? A systematic review. Br J Sports Med. 2011 Oct;45(13):1079-80
Wang F (2012), Orpana HM, Morrison H, e.a. Long-term association between leisuretime physical activity and changes in happiness: analysis of the Prospective National Population Health Survey.Am J Epidemiol. 2012 Dec 15;176(12):1095-100.

Wil je meer weten over het Chivo Vitaliteitskwadrant en de onderliggende modellen en theorieën? Een vitaliteitscoach van de BOvV (Beroepsorganisatie voor Vitaliteitsprofessionals) kan je er alles over vertellen. Zie www.bovv.nl.

Anneke de Joode_Surplace Fiets Coaching — (Bron: A. de Joode)

Anneke de Joode is coach bij Surplace Fietscoaching. Als coach richt zij zich op vitaliteit in het dagelijks leven door met cliënten te onderzoeken wie ze zijn en wat ze belangrijk vinden. En ook hoe ze stressoren (weer) onder controle krijgen. Een voorwaarde om veranderingen in gang te zetten en doelen te bereiken. Letterlijk in beweging komen versnelt dit proces. Zodoende vindt coaching (deels) plaats op de fiets.