DOQ

‘Off-label’-medicatie bij zeldzame immuun-inflammatoire aandoeningen

Data genereren over de veiligheid en effectiviteit van ‘off-label’-gebruik van filgotinib bij drie zeldzame inflammatoire immunologische aandoeningen, dat is de insteek van een onderzoek dat hoogleraar reumatologie Jaap van Laar coördineert. Deze studie vindt plaats vanuit het DRIMID-consortium, in samenwerking met zes ziekenhuizen. Het doel van dit consortium is om meer medicatie beschikbaar te krijgen voor zeldzame immuun-inflammatoire aandoeningen.

Filgotinib is een JAK-remmer die momenteel officieel geregistreerd is (‘on-label’) voor gebruik bij patiënten met reumatoïde artritis en colitis ulcerosa. Dit middel wordt ook ‘off-label’ gebruikt bij diverse andere – zeldzame – inflammatoire immunologische aandoeningen als patiënten niet goed reageren op meer gangbare ontstekingsremmers. Uit de literatuur blijkt dat filgotinib mogelijk effectief is bij drie zeldzame inflammatoire immunologische aandoeningen: de ziekte van Behçet, IgG4-gerelateerde ziekte en inflammatoire myositis. “Data hierover zijn vaak beperkt tot case-reports. Off-labelgebruik van dure immuunsuppressieve medicijnen is al jaren gaande, maar structurele vastlegging en uitwisseling van data over de veiligheid en effectiviteit ontbreken. We hebben dus nog niets geleerd. Daarom gaan we een studie doen waarin we voor filgotinib data verzamelen over veiligheid, behandeluitkomsten en biomarkers bij deze drie aandoeningen”, vertelt Jaap van Laar, werkzaam in het UMC Utrecht.

“Filgotinib is het begin, we verwachten in de toekomst meer geneesmiddelen een nieuwe toepassing te geven”

Hoogleraar reumatologie Jaap van Laar

DRIMID-consortium

Deze studie is het eerste onderzoek dat plaatsvindt vanuit het DRIMID-consortium. DRIMID staat voor: ‘Drug Rediscovery for Rare Immune Mediated Inflammatory Diseases’. De oprichting hiervan vond in 2021 plaats door Stichting ARCH –Autoimmune Research and Collaboration Hub, een Nederlands medisch expertiseplatform voor zeldzame auto-immuunziekten, ReumaNederland en UMC Utrecht. ReumaNederland en Health Holland financieren de eerste DRIMID trial, Alfasigma – voorheen Galapagos – stelt filgotinib gratis ter beschikking. Hét doel van dit consortium is om geneesmiddelen dichter bij patiënten met zeldzame inflammatoire immuunziekten te brengen. Centraal staat hierbij ‘drug rediscovery’: het vinden van nieuwe toepassingen voor geneesmiddelen die al voor een andere indicatie zijn geregistreerd. Van Laar: “Filgotinib is het begin, we verwachten in de toekomst meer geneesmiddelen een nieuwe toepassing te kunnen geven bij deze patiëntpopulaties.”

“Er is behoefte aan extra behandelopties bij patiënten die niet uitkomen met de gangbare medicatie”

Uitkomst

Het aantal patiënten met de drie genoemde aandoeningen is beperkt, geeft Van Laar aan. “De ziekte van Behçet en inflammatoire myositis komen hooguit bij enkele duizenden patiënten in Nederland voor, IgG4 veel minder. Het zijn ernstige ziekten met een hoge ziektelast en grotere kans op vroeg overlijden. Deze aandoeningen worden vaak behandeld met hoge doses prednisolon, bij IgG4 wordt soms rituximab gebruikt, bij idiopathische inflammatoire myositis soms ook azathioprine of de chemokuur cyclofosfamide. Bij de ziekte van Behçet worden ook vaak TNF-alfaremmers gebruikt, maar deze zijn niet altijd effectief. Kortom, er is behoefte aan extra behandelopties bij patiënten die niet uitkomen met de gangbare medicatie. Filgotinib kan daarbij een uitkomst zijn. Een voordeel is dat prednisolon mogelijk minder hoog gedoseerd kan worden, wat wegens bijwerkingen waaronder osteoporose bij veel patiënten en hun artsen een wens is.” 

Studie

Het doel van de studie is om binnen zes jaar meer te weten te komen over de effectiviteit en veiligheid van filgotinib. Zes ziekenhuizen doen mee: Utrecht UMC, Erasmus MC, Radboudumc, HagaZiekenhuis, Amsterdam UMC en Zuyderland Medisch Centrum. De studie is goedgekeurd door de medisch-ethische toetsingscommissie. Patiënten kunnen zich laten aanmelden door hun behandelend specialist. Van Laar: “We beginnen eerst met een open-label fase I-studie waarin we kijken naar de veiligheid. Patiënten worden hierbij 26 weken gevolgd. We hopen dan ook een beginsel van werkzaamheid te kunnen vaststellen. Zijn de resultaten hiervan gunstig, dan willen we een placebogecontroleerde, gerandomiseerde fase II-studie doen bij een grotere groep patiënten. Deelname aan de studie is kosteloos.”

“Zorgverzekeraars staan niet te springen om een relatief duur geneesmiddel bij een zeldzame ziekte te vergoeden”

Voorwaarde

Alleen patiënten van 18 tot en met 65 jaar oud met actieve ziekte van Behçet, idiopathische inflammatoire myositis of IgG4-gerelateerde ziekte kunnen meedoen. Een andere voorwaarde is dat deelnemers eerst conventionele behandelingen moeten hebben geprobeerd, zoals prednisolon en minstens één ander afweeronderdrukkend medicijn. Reageert de ziekte daar niet of onvoldoende op of wordt de medicatie niet goed verdragen, dan kan een patiënt in aanmerking komen voor deelname aan de studie. “In de praktijk zal dat neerkomen op enkele tientallen patiënten per ziektebeeld”, schat Van Laar.

Patstelling

Met deze studie wil Van Laar uiteindelijk een patstelling doorbreken. “Farmaceuten willen niet investeren omdat het een kleine patiëntengroep is. En zorgverzekeraars staan niet te springen om een relatief duur geneesmiddel bij een zeldzame ziekte te vergoeden. Maar als academicus wil ik wegblijven uit deze discussie. Ik wil patiënten helpen en met wetenschappelijke data gaan we hopelijk een voldongen feit creëren waar niemand omheen kan: een behandeling die werkt. We hopen dat het onderzoek binnen het DRIMID-consortium een uitstralende werking gaat hebben, zodat ook andere farmaceuten bereid zullen zijn om te investeren in ‘drug rediscovery’ bij zeldzame inflammatoire immunologische aandoeningen.”

Lees meer over:


Voor u geselecteerde artikelen

Minder administratie, beter contact

AI kan artsen ondersteunen door administratieve lasten te verlichten, ziet Juliën Rezek. Transcriptietools maken automatisch verslagen, waardoor artsen meer tijd hebben voor patiënten. “Hierdoor kunnen artsen dieper ingaan op klachten, wat resulteert in betere zorg.”

‘Laten we allemaal één stapje in elkaars domein zetten’

Zorgverleners hebben nog onvoldoende oog voor het verband tussen mentale klachten, hormonale klachten en hart- en vaatziekten bij vrouwen, aldus Sandra Kooij. Meer samenwerking tussen verschillende disciplines is nodig. “Kijk bij elkaar mee. Geef elkaar advies.”

Casus: oudere patiënte met reukproblemen

Op het spreekuur komt een 70-jarige vrouw in verband met problemen met ruiken. De problemen zijn enkele jaren eerder gestart. Initieel met minder goed ruiken (hyposmie), sinds een half jaar worden geuren steeds vaker als vies ervaren (kakosmie). Wat is uw diagnose?

Casus: man met klachten in de bovenbuik

Een man heeft in toenemende mate klachten van pijn in de bovenbuik. De pijn is zeurend en soms stekend en zit middenin de buik. Wat is uw diagnose?

Van tropenarts naar huisarts op Texel

Josine Blanksma werkte jarenlang als tropenarts voor Artsen zonder Grenzen en is een paar jaar geleden een nieuw avontuur aangegaan: ze werkt nu als huisarts op Texel. “Mijn nieuwe carrièrepad is heus niet minder uitdagend te noemen.”

‘Ik kan niet wachten op de eerste geprinte lasagne’

Ineke Obbema werkt met 3D-geprinte maaltijden voor mensen met slikproblemen bij het Máxima MC. De herkenbare vormen en verbeterde smaak bieden een opvallend alternatief voor traditionele gemalen voeding. “Je kunt meteen proeven dat er een chef-kok achter zit.”

Klimaatimpact onderzoeken voor een heel zorgpad

Lisanne Kouwenberg doet onderzoek naar de milieu-impact van zorgpaden. Dat kan aangrijpingspunten opleveren voor het verlagen van de klimaatimpact. “De meeste studies kijken naar één behandeling. Maar daar zit een heel traject omheen dat er ook aan bijdraagt.”

Help patiënten te stoppen met roken: ‘Minder zenden en meer interacteren’

Marieke Helmus combineert kunst en innovatie om het gesprek over stoppen met roken te starten. Met tools zoals een ‘Chat met je sigaret’-chatbot en humoristische ansichtkaarten helpt ze moeilijk bereikbare groepen om na te denken over hun rookgedrag.

Is er een dokter aan boord?

Wat doe je als er in een vliegtuig om een arts wordt gevraagd? Huisarts en luchtvaartgeneeskundige Peter Nijhof legt uit hoe medische noodgevallen in de lucht worden aangepakt, van de rol van artsen en cabinepersoneel tot het gebruik van medische kits en noodlandingen.

‘Stress verdient centrale plek in het consult’

Chronische stress, vaak gekoppeld aan sociale problemen, kan gezondheidsklachten veroorzaken. Feia Hemke pleit voor meer aandacht hiervoor in de spreekkamer en ontwikkelde tools om dit bespreekbaar te maken. “Hierdoor voorkom je onnodige medicalisering.”