DOQ

Ondervoeding bij ouderen vaak onbekend, onbehandeld en onbelicht

Een kwart van de Nederlandse ouderen loopt een hoog risico op ondervoeding en enkele procenten van de ouderen in Nederland is daadwerkelijk ondervoed. Vooral preventie van ondervoeding van thuiswonende (alleenstaande) ouderen is een lastige klus, stelt epidemioloog dr. Emiel Hoogendijk.

Ondervoeding. Beelden van uitgemergelde mensen in Afrika dringen zich op. Minder snel denk je dan aan rijke landen als Nederland waar anno 2023 vooral het tegenovergestelde, obesitas, een letterlijk groeiend probleem is. “Dat is mede het gevolg van de – overigens terechte – hoeveelheid aandacht voor obesitas en alle nadelige gevolgen daarvan voor de gezondheid. Toch is ook ondervoeding een serieus medisch probleem in ons land; een probleem dat meer aandacht mag hebben”, stelt Emiel Hoogendijk. Hij houdt zich vanuit het Amsterdam UMC bezig met onderzoek naar kwetsbaarheid bij ouderen. “Voeding – en dus ook ondervoeding – speelt een belangrijke rol bij die kwetsbaarheid, onder andere via verlies van spierkracht.”

“Bij mensen met een gezonde BMI of zelfs met overgewicht kan sprake zijn van ondervoeding”

Epidemioloog dr. Emiel Hoogendijk

Lancet review

Dat ondervoeding bij ouderen ook in Nederland een serieus probleem is, blijkt onder andere uit de cijfers die Hoogendijk samen met internationale collega’s presenteert in een recente review.1 “Van alle ouderen, dat wil zeggen mensen ouder dan 65 jaar, is ongeveer 3% daadwerkelijk ondervoed en loopt ongeveer een kwart een hoog risico op korte termijn ondervoed te raken,” citeert Hoogendijk uit de publicatie. “Waarbij ondervoed zijn gedefinieerd is als een situatie waarin onbedoeld gewichtsverlies in een korte periode optreedt. Dat betekent dat er bij mensen met een gezonde BMI of zelfs met overgewicht sprake kan zijn van ondervoeding. Daarbij kan er ziekte in het spel zijn, maar dat hoeft niet.”

Eenzaamheid

Hoogendijk kaart de oorzaken voor het ontstaan van ondervoeding aan. “Er zijn causale factoren, zoals ziektes die gepaard gaan met chronische ontsteking. Dat veroorzaakt enerzijds een katabolisme van het spierweefsel en anderzijds een verstoring van het hongergevoel en eetlust. Daarnaast zijn er ziektes die gepaard gaan met eet- en slikproblemen, bijvoorbeeld Parkinson of een beroerte, aandoeningen als dementie die het eetpatroon verstoren en het chronisch gebruik van medicijnen die de eetlust verminderen. Naast deze ziektegerelateerde, causale factoren zijn er risicofactoren waarvan in de Nederlandse situatie vooral eenzaamheid, afhankelijk zijn van anderen en weinig kennis over gezonde voeding de belangrijkste zijn.” In de review constateren Hoogendijk en collega’s ook dat het percentage ondervoede ouderen varieert per leefsituatie. Van de zelfstandig wonende ouderen is circa 3% ondervoed, van de ouderen die thuishulp ontvangen bijna 9%, van de ouderen in het ziekenhuis 22% en van de ouderen in een zorginstelling 28%.

“Door van ondervoeding standaard een kwaliteitsindicator te maken valt er flinke winst te behalen”

Protocollen en richtlijnen

Die hoge percentages in de ziekenhuizen en verzorgingsinstellingen verbazen enigszins, vertelt Hoogendijk. “Dit zijn uiteraard de ouderen die als gevolg van acute of chronische aandoeningen een verhoogd risico lopen op ondervoeding. Anderzijds is ondervoeding in ziekenhuizen en zorginstellingen een probleem dat enkele decennia geleden al is aangekaart. Dat heeft ook geleid tot het opstellen van allerlei protocollen en richtlijnen om ondervoeding of een hoog risico daarop tijdig te herkennen en te behandelen. De praktijk blijkt echter weerbarstig. Het vermoeden is dat het onderwerp in de ziekenhuizen ondergesneeuwd wordt bij acute medische problematiek van de patiënt. En wordt de ondervoeding wel gesignaleerd en volgt er een dieetadvies, dan wordt dit advies niet altijd uitgevoerd. Ik denk dat er in ziekenhuizen en zorginstellingen flink wat winst te behalen valt door de protocollen strakker na te leven en door van ondervoeding standaard een kwaliteitsindicator te maken. Daarnaast zou mijns inziens tijdens de opleiding van artsen, verpleegkundigen en verzorgenden meer aandacht besteed kunnen worden aan specifieke problematiek bij ouderen, waaronder het risico op ondervoeding.”

“Het is een verwarrende boodschap, we krijgen momenteel vooral te horen dat we moeten oppassen voor overgewicht”

Verwarrende boodschap

Veel lastiger nog dan in ziekenhuizen en zorginstellingen is het signaleren van ondervoeding bij ‘gezonde’ thuiswonende ouderen, toch de ‘bulk’ van alle ouderen, stelt Hoogendijk. “Mensen bij wie de thuiszorg geregeld langskomt zouden van tijd tot tijd door de thuiszorg gescreend kunnen worden op ondervoeding. Dat kan vrij eenvoudig met vragenlijsten die je in een paar minuten kunt doornemen. Echter, een paar minuten is tegenwoordig in de thuiszorg ook al veel tijd. Voor signalering bij mensen die niet geregeld contact hebben met zorgverleners, ben je afhankelijk van het inzicht van de ouderen zelf of de opmerkzaamheid van de directe omgeving.  Het vergroten hiervan bereik je eigenlijk alleen door het geven van meer voorlichting over ondervoeding bij ouderen. Het probleem met dergelijke publiekscampagnes is dat je daarmee vooral de mensen bereikt die deze voorlichting het minst hard nodig hebben, terwijl de campagnes veelal ongezien voorbijgaan aan mensen met de meeste risicofactoren. Daarbij is dit ook nog eens een verwarrende boodschap. Via publiekscampagnes krijgen we namelijk vooral te horen dat we moeten oppassen voor overgewicht.” 

Referentie: Dent E, Wright ORL, Woo J, Hoogendijk EO. Malnutrition in older adults. The Lancet. 2023;401: p. 951-966.

Lees meer over:


Voor u geselecteerde artikelen

Een medifoor gebruiken in medische gesprekken: zeven tips

Een medifoor is een getekende metafoor die helpt bij het eenvoudig uitleggen van medische begrippen. Charlie Obihara is initiatiefnemer van het Medifoor platform en legt uit hoe ze te gebruiken. “Ook voor volwassenen is het goed om de informatie juist te verpakken.”

Casus: man met koorts, malaise en huiduitslag

Een 36-jarige man heeft klachten van koorts, malaise en huiduitslag. Hij is 3 weken geleden teruggekeerd van een vakantie naar Bangkok. Wat is uw diagnose?

Spraakherkenning zorgt voor minder administratielast

Spraakherkenning leidt tot snelle, efficiënte dossiervoering voor de arts. Harm Wesseling legt uit hoe dit in de praktijk wordt gebruikt en welke winst er behaald kan worden. “Artsen kunnen eerder hun rapportage afronden. Dat hoeven ze dan niet ’s avonds nog te doen.”

Verlies­sensitief werken in de zorg

Artsen: herken en erken verlies bij de patiënten, stelt Herman de Mönnink. Hiermee kunnen leed en complicaties worden voorkomen. “Op het moment dat je ruimte neemt voor je eigen emotionele werkstress, kun je ook ruimte nemen voor de kant van de patiënt.”

Casus: patiënt met pijnlijke oorschelp en gewrichtsklachten

Dit is de tweede keer dat u deze 32-jarige patiënt ziet met dezelfde klacht. Vandaag gaat de pijnlijke rechter oorschelp ook gepaard met gewrichtsklachten. Het gehoor is goed en patiënt heeft geen neusobstructie of een inspiratoire stridor. Er is geen trauma in de anamnese. Wat is uw diagnose?

Casus: man met buikklachten en veranderd defecatiepatroon

Een man wordt gestuurd naar de polikliniek in verband met geleidelijk toenemende buikklachten met een verandering van het defecatiepatroon. Wat is uw diagnose?

AI-gestuurd model verbetert doorstroom

Esther Janssen ontwikkelde een AI-gestuurd model dat voor de operatie al voorspellingen doet over het ontslagmoment van een patiënt en de benodigde nazorg, en zo de doorstroom te verbeteren. “Hiermee kun je eerder schakelen, door nazorgpartners te benaderen.”

SPAT voor allergietesten

Senne Gorris bedacht de SPAT: een automatische machine die alle allergiekrasjes in een keer zet. Dit maakt de testen betrouwbaarder en sneller. “De resultaten zijn na een kwartier bekend en overal waar de SPAT wordt gebruikt zijn de testen en dus de uitslagen gelijk.”

Machte­loosheid drijft artsen tot ‘medische gas­lighting’

De uitdrukking ‘medische gaslighting’ popt steeds vaker op in discussies onder ontevreden patiënten en in de medische wereld zelf. Marlies van Hemert legt uit wat dit betekent en hoe om te gaan met de patiënt als een diagnose uitblijft. “Bescheidenheid helpt.”

Casus: patiënt met probleem bij uitsteken tong

Uw 24-jarige ietwat schuchtere patiënt 'steekt' zijn tong direct naar u uit als u vraagt wat u voor hem kan doen. Daarna vervolgt hij dat hij maar één probleem heeft... Wat is uw diagnose?


0
Laat een reactie achterx