DOQ

Psychiatrische klachten vaak te herleiden tot verstoorde afweer

Een verstoorde balans van het immuunsysteem speelt vaak een rol bij psychiatrische aandoeningen, zo ontdekte Hemmo Drexhage, als arts en emeritus hoogleraar medische immunologie verbonden aan het Erasmus MC te Rotterdam. “Klinische toepassingen van deze kennis zijn er nog niet. Wel staan we op het grensvlak dat deze kennis toegepast kan gaan worden.”

Hemmo Drexhage publiceerde in maart 2023 een boek over zijn immunologische zoektocht. De rijke kennis die hij gedurende zijn werkzame leven opgedaan heeft over de relatie tussen de afweer en het emotionele brein, wilde hij vastleggen voor de volgende generatie onderzoekers. En vooral ook voor patiënten, voor wie hij het boek in eerste instantie schreef. Dat hij met emeritaat is, betekent niet dat hij stopt met onderzoek binnen de immunopsychiatrie, een relatief nieuw vakgebied. “Daar ben ik nog steeds volop in betrokken, bijvoorbeeld in de EU-MOODSTRATIFICATION-studie.1 Alleen geef ik geen onderwijs meer aan studenten en bemoei ik me niet meer met de organisatie van de afdeling.”

“Mensen met psychiatrische klachten hebben vaker dan gemiddeld auto-immuunachtige aandoeningen”

Prof. dr. Hemmo Drexhage

Auto-immuunaandoeningen

Drexhage heeft een lange carrière in de immunologie achter de rug.2 “Ik startte in 1969 en heb de opkomst van de immunologie meegemaakt. We ontdekten bijvoorbeeld dat veel schildklierziekten auto-immuunaandoeningen waren. Het intrigeerde me waarom het immuunsysteem tegen het eigen lichaam tekeergaat. Een vraag die ook leefde bij veel immunologen, internisten en andere wetenschappers.” Gaandeweg kwam Drexhage er achter dat immunologie ook van het grootste belang is voor de psychiatrie. “Daarover is de laatste 30 tot 40 jaar veel bekend over geworden. Mensen met psychiatrische klachten hebben vaker dan gemiddeld auto-immuunachtige aandoeningen. Ze zijn gevoeliger voor infecties. Ook T-celtesten blijken bij psychiatrische patiënten vaak afwijkend te zijn.”

“Het is waarschijnlijk dat er in de toekomst bij een psychiatrisch symptoom gekeken gaat worden naar een onderliggende neuro-immuunstoornis”

Geelzucht

Psychiatrische symptomen, zoals psychose of depressie, zijn in veel gevallen een aanwijzing voor een onderliggende immunologische aandoening, zegt Drexhage. “Vergelijk het met geelzucht. Vroeger gingen ze dan de gele huid behandelen met aderlaten of purgeren. Maar we weten nu allemaal dat geelzucht een symptoom is van lever-, galweg- of bloedproblemen. Zo zal het in veel gevallen ook met psychiatrische symptomen gaan. Het is waarschijnlijk dat er in de toekomst bij een psychiatrisch symptoom, als depressie of psychose, gekeken gaat worden naar een onderliggende neuro-immuunstoornis. Mogelijk biedt dit aanknopingspunten voor een betere behandeling. Een voorbeeld: uit een studie bij jonge patiënten met schizofrenie is gebleken dat een subgroep met een bepaalde afwijking in het immuunsysteem – een abnormale ontsteking (pro-inflammatoire) stand – vatbaar bleek voor de ontstekingsremmende effecten van de aan de behandeling toegevoegde statines. Bij hen bleken de schizofrenieklachten sterker te verbeteren.”1

Immuuncellen

Een belangrijk gegeven is dat er immuuncellen in het brein zitten en hier een integraal onderdeel van zijn, aldus Drexhage. “Die immuuncellen heten microglia en zijn neefjes en nichtjes van monocyten, macrofagen en dendritische cellen die een cruciale rol hebben bij de afweer. Deze microglia zijn belangrijk voor de aanleg, opbouw en functie van ons emotionele brein. Geleidelijk aan wordt duidelijker dat behalve de microglia, ook andere immuuncellen, zoals T-cellen, noodzakelijk zijn voor een adequaat emotioneel reageren. Zo hebben mensen met een aangeboren gebrek aan T-cellen afweerstoornissen en psychiatrische stoornissen, zoals angststoornissen en psychose.”

“Patiënten voelen zich begrepen en minder belast”

Grensvlak

Onduidelijk is nog welke consequenties de groeiende kennis over immunopsychiatrie moet gaan krijgen, geeft Drexhage aan. “Testen op immuunafwijkingen zitten nog in de experimentele fase. Ik pas deze toe in onderzoeksverband, als laboratoriumarts in samenwerking met psychiaters. Deze testen zijn echter te ingewikkeld om in de klinische praktijk in te zetten. We zitten nu op een soort grensvlak. Patiënten weten me te vinden, en ook binnen de medische wereld wordt de relatie tussen de afweer en ons brein steeds meer geaccepteerd. Patiënten voelen zich begrepen en minder belast. Ze beseffen dat hun psychiatrische aandoening niet een kwestie is van ‘eigen schuld’, maar dat deze vaak verklaard kan worden vanuit een immuunstoornis. Ik verwacht echter dat er in de medische wereld nog aardig wat gediscussieerd zal worden voordat immunopsychiatrie in de dagelijkse praktijk is ingebed.”

Immuunafwijkingen opsporen via het bloed
Prof. dr. Hemmo Drexhage coördineert sinds 2008 drie opeenvolgende grote EU-gefinancierde projecten: MOODINFLAME, PSYCHAID en MOODSTRATIFICATION. Halverwege 2023 wordt het laatste project afgerond. Dit project heeft als doel om via bloedtesten kenmerkende immuunafwijkingen vast te stellen bij psychiatrische patiënten. Een volgende stap is om behandelingen te vinden die deze immuunafwijkingen gunstig beïnvloeden en zo de psychiatrische klachten kunnen laten afnemen. Bij de opeenvolgende projecten zijn 28 onderzoeksgroepen uit 11 EU-landen betrokken. Deze projecten zijn door de EU voor ruim 20 miljoen euro gesubsidieerd.

Referenties:

  1. Aichholzer M, Gangadin SS, Sommer IEC, et al. Inflammatory monocyte gene signature predicts beneficial within group effect of simvastatin in patients with schizophrenia spectrum disorders in a secondary analysis of a randomized controlled trial. Brain Behav Immun Health. 2022 Nov 8;26:100551.
  2. Drexhage, HA. Immunopsychiatrie. Het immuunsysteem-uit-balans als oorzaak van psychiatrische aandoeningen. Uitgeverij SWP Amsterdam. ISBN 978 90 8560 228 6.
Lees meer over:


Voor u geselecteerde artikelen

‘Bevolkings­onderzoek sluit onvoldoende aan bij mensen met verstande­lijke beperking’

Mensen met een verstandelijke beperking nemen veel minder vaak deel aan bevolkingsonderzoeken naar kanker dan de algemene bevolking, vertelt Amina Banda. Ook krijgen zij minder vaak vervolgonderzoek. “Deze groep kan allerlei barrières voor deelname ervaren.”

Vertragen, verdragen en verbinden in moeilijke gesprekken

In de palliatieve zorg spelen niet alleen emoties bij de patiënt een rol, maar ook bij de zorgverlener. Machteld Muller legt uit hoe zelfinzicht helpt bij verbinding met je patiënt. “Herkennen van je eigen ‘rode knoppen’ helpt om uit vervelende dynamieken te blijven.”

Hoe je medische misinformatie als zorgverlener kunt aanpakken

Waarom geloven mensen dat zonnebrandcrème gevaarlijk is, of wantrouwen ze bewezen interventies zoals vaccins? Tom van Bommel vertelt over de mechanismen achter zulke overtuigingen. “Technieken waarmee misinformatie zich verspreidt, kunnen óók ten goede worden ingezet.”

Casus: patiënte met dyspnoe naar de EHH

Een oudere obese vrouw presenteert zich op de Eerste Hart Hulp vanwege dyspnoe. Die begon twee weken geleden en was aanvankelijk inspanningsgebonden, nu ook bij platliggen. Ze plast nog maar kleine beetjes sinds drie dagen. Wat is uw diagnose?

Casus: patiënt met progressieve inspanningsdyspneu

Een patiënt presenteert zich met progressieve inspanningsdyspneu. Voorheen was hij in staat om zonder klachten te tennissen, nu ervaart hij kortademigheid bij stevig doorwandelen. Er is geen sprake van hoesten, sputumproductie of koorts. Wat is uw diagnose?

Uitgebreid bloedonderzoek met één simpele vingerprik

Capillaire bloedafname via een vingerprik blijkt bij meer dan 30 standaardbepalingen een goed alternatief voor venapunctie, concludeerde Martijn Doeleman. “Patiënten kunnen zelf de vingerprik doen. Gewoon thuis, wanneer het hen uitkomt.”

Cultuur­sensitieve zorg in de praktijk: lessen van Mammarosa

Taal- en cultuurverschillen kunnen de communicatie met zorgverleners flink bemoeilijken. Stichting Mammarosa biedt hierin uitkomst. Samia Kasmi vertelt hoe belangrijk cultuursensitieve communicatie is, en hoe artsen hierin het verschil kunnen maken.

‘Er is een trend naar meer visuele informatie’

“Voor patiënten blijkt de juiste toedieningsroute van een geneesmiddel niet altijd vanzelfsprekend te zijn”, vertellen Yara Mangindaan en Nike Everaarts-de Gruyter. Zij hielpen medicijnpictogrammen te ontwikkelen die ondersteunen bij goed gebruik van geneesmiddelen.

Werkbereidheid bij een crisis niet vanzelf­sprekend

Ziekenhuizen kunnen tijdens een crisis niet blind vertrouwen op hun personeel, concluderen Dennis Barten en Lindsy Engels. Werkbereidheid hangt sterk af van verschillende factoren. “Het is belangrijk om te ontdekken wat nodig is om voor te bereiden op crisissituaties.”

Casus: man met dysfonie­klachten

Een 42-jarige man komt op uw spreekuur met dysfonieklachten, twee maanden geleden ontstaan in een periode van veel hoesten. Aan het einde van de dag worden de klachten erger en het is lastig om een lang gesprek te voeren. Wat is uw diagnose?


Lees ook: Wees extra alert bij maag-darmklachten bij autisme

Naar dit artikel »

Lees ook: Hoe de hoofd-hart-hormonen-connectie tot ernstige hartklachten leidt

Naar dit artikel »