DOQ

Samen beslissen: 5 tips voor verbetering

Het proces van samen beslissen lijkt zo simpel maar in de praktijk van alledag worden veel stappen overgeslagen. Wat gaat er mis? Ellen Driever, aios in het Isala Zwolle, promoveerde op dit onderwerp en geeft 5 bruikbare tips.

Het curriculum van de huidige studie geneeskunde bevat communicatietraining, waarin je onder andere leert hoe je de patiënt centraal kunt zetten in het gesprek. Dat patiënt en arts echt samen een beslissing nemen, zag Ellen Driever in haar promotieonderzoek niet veel terug.

Misvatting

Driever bestudeerde bijna 800 op video opgenomen consulten van 41 medisch specialisten met hun patiënten, op 18 verschillende afdelingen. Ook liet ze medisch specialisten hun eigen gedrag inschatten rond het proces van samen beslissen. 
Wat blijkt? Artsen voeren vaak vriendelijke consulten met goede intenties: ze doen hun best om voor hun patiënten tot het beste besluit te komen. Een deel van hen denkt dat ze ‘samen beslissen’ goed toepassen. Toch komt het goed beschouwd vaak neer op het vragen van informed consent: de arts stelt een behandeling voor en vraagt om akkoord van de patiënt. Essentiële stappen om de patiënt echt te betrekken bij het besluit werden nauwelijks gezien in de dagelijkse praktijk.

“Geef de patiënt een actieve rol, door bijvoorbeeld te zeggen: ‘we moeten een besluit nemen, dat wil ik graag samen met u doen, want u weet het best wat belangrijk voor u is’”

Aios kindergeeskunde Ellen Driever

Actieve rol

“De meeste artsen leggen keuzes voor: dit zijn de opties en dit zijn de voor- en nadelen ervan. Maar dat is slechts één stap van het samen beslissen”, aldus Driever. “De cruciale eerste stap is eigenlijk om de patiënt een actieve rol te geven, dus door iets te zeggen als: ‘we moeten een besluit nemen en ik heb u daarbij nodig’ of ‘we moeten een besluit nemen, dat wil ik graag samen met u doen, want u weet het best wat belangrijk voor u is’. De patiënt weet dan: ‘dit wordt teamwork’ en gaat actiever luisteren.”

Agenda bespreken

Een andere stap is het bespreken van de agenda voor het gesprek.  Ofwel, inventariseren wat de patiënt graag wil bespreken en wat de doelen zijn van het consult. “Onderdeel van die agendasetting is ook om de hulpvraag expliciet te krijgen: wat wil de patiënt van mij? Wil hij of zij gerustgesteld worden en is de vraag: ‘is dit ernstig of kunnen we even afwachten?’ Of wil iemand bijvoorbeeld (meer of minder) medicijnen gebruiken? Het helpt enorm voor samen beslissen om dit helder te hebben.”

“Door te vragen naar verwachtingen of wensen krijg je veel informatie boven tafel waarmee je samen effectiever het beleid kunt bepalen”

Niet invullen voor anderen

Artsen zijn geneigd om aannames te doen, zoals op basis van leeftijd veronderstellen dat iemand een behandeling wel of niet zal willen. “Dat is niet zo gek natuurlijk, iedereen vult tot op een zekere hoogte in voor een ander. Maar als arts is het goed om je ervan bewust te zijn, en om vervolgens te checken of het klopt.” Volgens Driever gaan artsen dit soort check- of persoonlijke vragen vaak uit de weg, uit angst dat het relaas van de patiënt te veel tijd gaat kosten. “Terwijl je door te vragen naar verwachtingen of wensen veel informatie boven tafel krijgt waarmee je samen effectiever het beleid kunt bepalen.”

“We leren vooral om in casuïstiek op zoek te gaan naar één waarheid, één diagnose met de bijbehorende beste behandeling.”

Denkwereld en belevingswereld

In het toepassen van samen beslissen constateerde Driever geen verschil tussen jonge artsen (in opleiding) en de oudere generatie, terwijl jonge artsen toch veel meer getraind zijn om de patiënt centraal te zetten in hun consulten. “Ik denk dat dit te maken heeft met hoe belangrijk wij de ‘juiste diagnose’ en ‘de beste behandeling’ maken in onze medische opleiding. We leren vooral om in casuïstiek op zoek te gaan naar één waarheid, één diagnose met de bijbehorende beste behandeling.  Dit denken in één ‘beste’ behandeling voor een bepaalde diagnose zit samen beslissen in de weg.”
Bij samen beslissen gaat het er vooral om dat de denkwereld van de dokter – wat heeft deze patiënt en wat kan ik daaraan doen – samengebracht wordt met de belevingswereld van de patiënt – wat is belangrijk voor mij in mijn leven.  En hoe beïnvloedt dat de keuze die ik met mijn arts moet maken?

“Kijk met collega’s mee en geef elkaar beurtelings feedback”

Blijf reflecteren op vaardigheden

Behalve in de bachelor- of masterfase van de geneeskundestudie zou er in de medische vervolgopleidingen regelmatig aandacht moeten zijn voor communicatievaardigheden en samen beslissen. “Ook daarna is het goed om te blijven reflecteren op deze vaardigheden. Kijk bijvoorbeeld met collega’s mee en geef elkaar beurtelings feedback. Het is eenvoudig en geeft bruikbare inzichten. Aarzel ook niet om een gerichte training te volgen. Het kan in korte tijd veel inzichten geven in je eigen gedrag in de spreekkamer.”

5 tips om beter samen te beslissen

  • Agendasetting: maak samen met de patiënt helder wat er in het consult aan de orde moet komen.
  • Hulpvraag helder krijgen: exploreer de primaire vraag van de patiënt.
  • Samen beslissen markeren: maak duidelijk dat jullie samen het best passende besluit moeten nemen.
  • Wees je bewust van aannames en bespreek of check deze.
  • Reflecteer of volg een training in samen beslissen.
Lees meer over:


Voor u geselecteerde artikelen

Tussen de spreekkamer en het schetsboek: arts met beeld als tweede taal

Aios dermatologie Loes Vos maakt naast haar werk medische illustraties. Voor collega’s, patiënten én landelijke campagnes vertaalt ze complexe informatie naar helder beeld. “Ik teken bijna bij elk consult wel iets uit.”

Casus: patiënte met dyspnoe en oedeem in het gelaat

Een 66-jarige vrouw presenteert zich met sinds drie weken progressief verminderde inspanningstolerantie en met name ’s ochtends een zwelling van het gelaat. Overdag verbeteren de klachten deels. Wat is uw diagnose?

Wat je verwacht, voel je: wat zorgverleners kunnen leren van placebo-effecten

Wat patiënten verwachten, beïnvloedt direct hoe zij pijn of bijwerkingen ervaren. Henriët van Middendorp legt uit hoe placebo- en nocebo-effecten werken, en hoe zorgverleners deze bewust en ethisch kunnen inzetten in de praktijk.

Trots op goed werkend meld­systeem voor bijwerk­ingen

Agnes Kant wijst op het belang van meer onderzoek naar bijwerkingen en roept zorgverleners op te blijven melden bij het Bijwerkingenmeldsysteem. “Van 70% van de geneesmiddelen is nog onduidelijk of deze veilig tijdens de zwangerschap gebruikt kunnen worden.”

Wandelend naar een betere gezondheid

Matthijs van der Poel combineert als huisarts en sportliefhebber zorg en beweging. Met stichting Looprecept wandelt hij wekelijks met patiënten – goed voor lijf, hoofd én verbinding. “Het is heel laagdrempelig en dat verklaart denk ik ook het succes.”

De patiënt doet lastig, en dan?

Patiënten met een persoonlijkheidsstoornis kunnen soms veel losmaken, zowel in het behandeltraject als bij de arts. Thom van den Heuvel geeft handvatten voor het omgaan met deze patiëntengroep. “Het contact vraagt meer tijd en legt tegelijk emotionele druk op de arts."

Vind meertalige zorgverleners via ikspreekmeerdan.nl

Als anios in een huisartsenpraktijk in Amsterdam merkte Daan Frehe dat taal voor veel patiënten een barrière vormt voor het krijgen van goede zorg. “Via ikspreekmeerdan.nl kan nu een zorgverlener met een gedeelde taal en cultuur gevonden worden. Dat is enorm waardevol.”

Casus: man met een veranderde vlek op het been

Een 72-jarige man presenteert zich op uw spreekuur met een veranderde plek op het bovenbeen rechts. De vlek is gegroeid en van kleur veranderd. De patiënt heeft een licht huidtype en een voorgeschiedenis van basaalcelcarcinoom. Wat is uw diagnose?

Maak van wachttijd in de ggz hersteltijd: vijf praktische adviezen

Sanne Booij en Christien Slofstra willen af van de stille wachttijd in de ggz. Met hulp van de huisarts kan het herstel al beginnen, nog vóór de intake. “Deze periode hoeft geen verloren tijd te zijn.”

Beteugelen geneesmiddel­prijzen noodzakelijk voor betaalbare zorg

Wilbert Bannenberg strijdt met Stichting Farma ter Verantwoording tegen excessieve geneesmiddelprijzen. Zijn missie: winsten beteugelen om zorg toegankelijk te houden. “Geneesmiddelprijzen moeten beteugeld gaan worden, anders wordt de zorg onbetaalbaar.”