DOQ

Stamcel­­transplan­­tatie voor herstel van speeksel­­klieren na bestraling

Bestraling van een tumor in het hoofdhalsgebied kan speekselklieren beschadigen, met vervelende klachten als gevolg. Het UMC Groningen is als eerste ziekenhuis in Nederland gestart met behandeling van beschadigde speekselklieren. Dat gebeurt met stamcellen uit de eigen speekselklieren van de patiënt. UMCG-hoogleraar Radiotherapie Rob Coppes vertelt over de lange ontwikkeling van deze behandeling.

Rob Coppes doet al drie decennia onderzoek naar beschadigde speekselklieren na radiotherapie. Bij bijna de helft van de patiënten met een hoofdhalstumor raken de speekselklieren beschadigd door de bestraling. Dat leidt tot een continue droge mond, problemen met kauwen en slikken, minder smaak, moeite met praten en beschadiging van het gebit. “Deze mensen hebben vaak een sterk verminderde kwaliteit van leven”, vertelt Coppes. “In mijn onderzoek ontdekte ik dat stamcellen een belangrijke rol hebben bij het herstel van speekselklieren na bestraling. Zo kwam ik op het idee om stamcellen uit beenmerg te gaan transplanteren bij deze patiënten. Maar ik had geen idee hoe ik dat moest aanpakken.”

“Eind vorig jaar hebben we de methode voor het eerst toegepast bij een patiënt”

Hoogleraar Radiotherapie Rob Coppes

Lange weg

Door verhuizing van zijn afdeling binnen het UMCG kwam Coppes bij toeval terecht naast de afdeling stamcelbiologie, waar ook collega en kennis Gerald de Haan werkte. Zij kwamen in gesprek over het idee van stamceltransplantatie en gingen er gezamenlijk onderzoek naar doen. Met stamcellen uit beenmerg bleek de opzet niet te werken, maar wel met stamcellen uit klierweefsel. Het was een lange weg om deze stamcellen te isoleren, te kweken en de techniek te verfijnen zodat het klinisch haalbaar zou zijn.

Organoïden

Intussen werd in het Hubrecht Instituut in Utrecht de technologie met organoïden ontwikkeld: mini-orgaantjes die worden gekweekt vanuit stamcellen. “In 2016 volgde daarop onze eerste publicatie over het kweken van organoïden uit muizenspeekselklieren ”, vervolgt Coppes. “Transplantaties daarmee na radiotherapie leidde bij muizen tot bijna volledig herstel van speekselklieren. Daarna duurde het nog zes jaar om de techniek stapje voor stapje te vertalen naar de kliniek. Eind vorig jaar hebben we de methode voor het eerst toegepast bij een patiënt.”

“De patiënt was de eerste in Nederland en waarschijnlijk de eerste wereldwijd”

Bijzonder moment

Bij deze patiënt, die werd bestraald vanwege een tongtumor, is in september 2022 speekselklierweefsel verwijderd. In het laboratorium zijn daaruit stamcellen geïsoleerd, die speekselklierorganoïden vormden die verder zijn gekweekt. Intussen onderging de patiënt zeven weken radiotherapie, met daarna nog enkele herstelweken. “Daarom moeten we de speekselkliercellen eerst invriezen, waarna ze drie weken voor de transplantatie ontdooid worden en gekweekt tot organoïden. Op 15 december werden de eigen cellen uit gekweekte organoïden met een injectie aan de patiënt  teruggegeven. Een bijzonder moment, want de patiënt was de eerste in Nederland en waarschijnlijk de eerste wereldwijd. De getransplanteerde cellen zijn een mix van onder andere stamcellen en ook cellen die al speeksel aanmaken. “We hopen dat ze uitgroeien tot speekselklieren”, aldus Coppes.

“Het is altijd goed om buiten je eigen vakgebied te kijken en interesse te hebben voor het werk van anderen”

Mond minder droog

Met verschillende scans en metingen van speekselproductie wordt gevolgd of de speekselklier inderdaad is gegroeid en actief is. De patiënt liet Coppes al vrij snel weten dat zijn mond minder droog was. “Dat was al een hoopvol bericht. Ook bijvoorbeeld dertig procent herstel kan de kwaliteit van leven al verbeteren. We willen de techniek bij achttien patiënten gaan toepassen. Met ongeveer één per maand kunnen we dus over twee jaar meer zeggen over de resultaten. Bestraling van het hoofdhalsgebied gebeurt in Groningen bij ongeveer 400 patiënten per jaar, in heel Nederland gaat het jaarlijks om circa 2.500 nieuwe patiënten. Als het werkt, komen veel van deze patiënten in aanmerking voor deze nieuwe techniek. Dat vraagt overigens wel een andere organisatie in het ziekenhuis, met onder andere een apart laboratorium om de cellen te kweken. Er is uiteraard ook personeel en financiering voor nodig. Het is een samenwerking tussen zes afdelingen in het UMCG, waaronder kaakchirurgie, de ziekenhuisapotheek en radiologie.”

Interesse hebben

Coppes blikt nog een keer terug naar het op gang komen van deze ontwikkeling. Dat gebeurde zo’n twintig jaar geleden toen hij in gesprek raakte met zijn nieuwe afdelingsgenoten. “Gelukkig vonden verschillende mensen het al snel leuk om hieraan te werken. Het is altijd goed om buiten je eigen vakgebied te kijken en interesse te hebben voor het werk van anderen. Ook als je niet meteen een raakvlak hebt. Zo kunnen er mooie kruisbestuivingen ontstaan.”

Lees meer over:


Voor u geselecteerde artikelen

Minder allergieën: ‘beetje modder, minder zeep en wat gezonde chaos’

Het aantal mensen met een allergie neemt toe. Hoe komt dit en is dit tij te keren? Allergoloog Hanneke Oude Elberink geeft uitleg en praktische adviezen. “We zien een wereldwijde trend die we niet louter op een verhoogde perceptie kunnen afschuiven.”

Casus: vrouw met mogelijke pneumonie

Een 64-jarige vrouw presenteert zich op de spoedeisende hulp vanwege verdenking op een pneumonie. Ze heeft een voorgeschiedenis van COPD en twee maanden eerder had zij een symptomatische COVID-19-infectie. Wat is uw diagnose?

Bij complexe casuïstiek is meedenken huisarts waardevol voor specialist

Carel Veldhoven, de eerste Academische Generalist in een academisch ziekenhuis, wil dat de specialist bij complexe problematiek de huisarts laat meedenken. “Huisartsen hebben een andere pragmatiek, kennis en kunde, die ook in een academisch ziekenhuis meerwaarde heeft.”

‘De tijd is rijp om mensen integraal te behandelen’

Kelly Dollenkamp leidt het spreekuur integrale geneeskunde oncologie, waar patiënten leren hoe ze zelf hun gezondheid en kwaliteit van leven kunnen verbeteren naast hun reguliere behandeling. “Patiënten kunnen zelf veel doen om hun gezondheid te bevorderen.”

‘Allergie of nie?’: beoordeling van antibiotica in de allergiebanner

Hanneke Oude Elberink geeft adviezen om onterechte vermelding van antibiotica-allergieën in de allergiebanner tegen te gaan. “Als een patiënt aangeeft allergisch te zijn voor antibiotica, vraag dan de aard van de klachten goed uit.”

Over bias, gezondheids­verschillen en racisme in de gezond­heidszorg

Alana Helberg-Proctor legt uit hoe ‘de witte man’ nog steeds de standaard is in de gezondheidszorg, met gevolgen voor andere bevolkingsgroepen. “Iedereen die niet tot deze referentiegroep behoort, kan benadeeld worden. Want de zorg is niet primair op hen afgestemd.”

Casus: man met zwelling in de hals

Een 60-jarige man heeft al vele jaren een zwelling mediaan in de hals. Voorheen nooit last van gehad. Echter, het laatste jaar is de afwijking langzaam progressief in omvang gegroeid en is er toenemende last van een globusgevoel. Wat is uw diagnose?

‘Euthanasie heeft ethische, psycho­logische en sub­jectieve aspecten’

Intervisiebegeleider Jacintha Verhallen deelt de uitdagingen waar euthanasieartsen voor staan, van ethische dilemma's tot psychisch lijden bij jongeren. “De intervisiegroepen vormen een leercirkel, waarin de deelnemers reflecteren op hun ervaringen.”

Limburgse apotheek wil chronisch gebruik slaap­medi­catie voorkomen

Apotheker Waan Yasen startte in samenwerking met huisartsen en de gemeente Reuver een project om chronisch gebruik van slaapmedicatie te voorkomen. “We willen patiënten bewust maken van de risico’s. Een alternatief voor medicatie is bijvoorbeeld slaaptherapie.”

‘Zorg dat je digitaal geletterd blijft’

Maartje Schermer deelt enkele ethische vraagstukken die spelen bij technologische ontwikkelingen in de zorg, zoals AI. “Wees er niet bang voor, probeer het uit, en vooral: blijf je er vragen bij stellen. Want één ding is zeker: dit gaat niet meer weg.”


0
Laat een reactie achterx
Lees ook: Goede kwaliteit van leven bij af­wachtend beleid bij endel­darm­kanker

Naar dit artikel »

Lees ook: ‘Familie­onderzoek’ naar naweeën van behandeling kinderkanker

Naar dit artikel »