Log in om uw persoonlijke bookmarks op te kunnen slaan.
Stamceltransplantatie voor herstel van speekselklieren na bestraling
Bestraling van een tumor in het hoofdhalsgebied kan speekselklieren beschadigen, met vervelende klachten als gevolg. Het UMC Groningen is als eerste ziekenhuis in Nederland gestart met behandeling van beschadigde speekselklieren. Dat gebeurt met stamcellen uit de eigen speekselklieren van de patiënt. UMCG-hoogleraar Radiotherapie Rob Coppes vertelt over de lange ontwikkeling van deze behandeling.
Rob Coppes doet al drie decennia onderzoek naar beschadigde speekselklieren na radiotherapie. Bij bijna de helft van de patiënten met een hoofdhalstumor raken de speekselklieren beschadigd door de bestraling. Dat leidt tot een continue droge mond, problemen met kauwen en slikken, minder smaak, moeite met praten en beschadiging van het gebit. “Deze mensen hebben vaak een sterk verminderde kwaliteit van leven”, vertelt Coppes. “In mijn onderzoek ontdekte ik dat stamcellen een belangrijke rol hebben bij het herstel van speekselklieren na bestraling. Zo kwam ik op het idee om stamcellen uit beenmerg te gaan transplanteren bij deze patiënten. Maar ik had geen idee hoe ik dat moest aanpakken.”
“Eind vorig jaar hebben we de methode voor het eerst toegepast bij een patiënt”
Hoogleraar Radiotherapie Rob Coppes
Lange weg
Door verhuizing van zijn afdeling binnen het UMCG kwam Coppes bij toeval terecht naast de afdeling stamcelbiologie, waar ook collega en kennis Gerald de Haan werkte. Zij kwamen in gesprek over het idee van stamceltransplantatie en gingen er gezamenlijk onderzoek naar doen. Met stamcellen uit beenmerg bleek de opzet niet te werken, maar wel met stamcellen uit klierweefsel. Het was een lange weg om deze stamcellen te isoleren, te kweken en de techniek te verfijnen zodat het klinisch haalbaar zou zijn.
Organoïden
Intussen werd in het Hubrecht Instituut in Utrecht de technologie met organoïden ontwikkeld: mini-orgaantjes die worden gekweekt vanuit stamcellen. “In 2016 volgde daarop onze eerste publicatie over het kweken van organoïden uit muizenspeekselklieren ”, vervolgt Coppes. “Transplantaties daarmee na radiotherapie leidde bij muizen tot bijna volledig herstel van speekselklieren. Daarna duurde het nog zes jaar om de techniek stapje voor stapje te vertalen naar de kliniek. Eind vorig jaar hebben we de methode voor het eerst toegepast bij een patiënt.”
“De patiënt was de eerste in Nederland en waarschijnlijk de eerste wereldwijd”
Bijzonder moment
Bij deze patiënt, die werd bestraald vanwege een tongtumor, is in september 2022 speekselklierweefsel verwijderd. In het laboratorium zijn daaruit stamcellen geïsoleerd, die speekselklierorganoïden vormden die verder zijn gekweekt. Intussen onderging de patiënt zeven weken radiotherapie, met daarna nog enkele herstelweken. “Daarom moeten we de speekselkliercellen eerst invriezen, waarna ze drie weken voor de transplantatie ontdooid worden en gekweekt tot organoïden. Op 15 december werden de eigen cellen uit gekweekte organoïden met een injectie aan de patiënt teruggegeven. Een bijzonder moment, want de patiënt was de eerste in Nederland en waarschijnlijk de eerste wereldwijd. De getransplanteerde cellen zijn een mix van onder andere stamcellen en ook cellen die al speeksel aanmaken. “We hopen dat ze uitgroeien tot speekselklieren”, aldus Coppes.
“Het is altijd goed om buiten je eigen vakgebied te kijken en interesse te hebben voor het werk van anderen”
Mond minder droog
Met verschillende scans en metingen van speekselproductie wordt gevolgd of de speekselklier inderdaad is gegroeid en actief is. De patiënt liet Coppes al vrij snel weten dat zijn mond minder droog was. “Dat was al een hoopvol bericht. Ook bijvoorbeeld dertig procent herstel kan de kwaliteit van leven al verbeteren. We willen de techniek bij achttien patiënten gaan toepassen. Met ongeveer één per maand kunnen we dus over twee jaar meer zeggen over de resultaten. Bestraling van het hoofdhalsgebied gebeurt in Groningen bij ongeveer 400 patiënten per jaar, in heel Nederland gaat het jaarlijks om circa 2.500 nieuwe patiënten. Als het werkt, komen veel van deze patiënten in aanmerking voor deze nieuwe techniek. Dat vraagt overigens wel een andere organisatie in het ziekenhuis, met onder andere een apart laboratorium om de cellen te kweken. Er is uiteraard ook personeel en financiering voor nodig. Het is een samenwerking tussen zes afdelingen in het UMCG, waaronder kaakchirurgie, de ziekenhuisapotheek en radiologie.”
Interesse hebben
Coppes blikt nog een keer terug naar het op gang komen van deze ontwikkeling. Dat gebeurde zo’n twintig jaar geleden toen hij in gesprek raakte met zijn nieuwe afdelingsgenoten. “Gelukkig vonden verschillende mensen het al snel leuk om hieraan te werken. Het is altijd goed om buiten je eigen vakgebied te kijken en interesse te hebben voor het werk van anderen. Ook als je niet meteen een raakvlak hebt. Zo kunnen er mooie kruisbestuivingen ontstaan.”