‘Stereotypen spelen ons parten’
Taal- en communicatiewetenschapper Ilona Plug promoveerde in februari op onderzoek naar taalgebruik en communicatie in gesprekken bij de huisarts en de rol die het geslacht van de patiënt hierin kan spelen. “Gendersensitieve zorg betekent dat je probeert om zonder vooroordeel te luisteren naar de boodschap van je patiënt, zonder zaken in te vullen.”
“Studenten eten vaak ongezond en drinken veel bier: dat zou je buikpijn kunnen verklaren”, zei de huisarts van Ilona Plug toen ze als student met klachten op het spreekuur kwam. “Maar ik at juist heel gezond en dronk amper bier”, lacht ze. “Nog zo’n voorbeeld? In de consulten die ik voor mijn onderzoek bestudeerde, zei de huisarts tegen een vrouw met pijn op de borst: ‘Heeft u daar vooral last van bij inspanning, zoals bij het tillen van een volle wasmand de trap op?’”
“Stereotyperingen en aannames houden ideeën over traditionele genderrollen in stand”
Taal- en communicatiewetenschapper Ilona Plug
Betoverd door taal
Deze – vaak onbewuste – stereotyperingen en aannames over culturele en genderrollen waren niet problematisch voor het verdere contact. Toch mogen huisartsen zich meer bewust zijn van dit soort gekleurde uitspraken. Ze houden ideeën over traditionele genderrollen in stand. Bovendien kunnen ze invloed hebben op interpretaties en beoordelingen.
Als kind was Plug al betoverd door taal. “Ik schreef gedichten, maakte een weekkrantje dat ik uitdeelde aan buren en las graag boeken.” De studie Nederlandse taal en cultuur aan de Radboud Universiteit in Nijmegen lag dan ook voor de hand. Plug: “Al snel raakte ik geïnteresseerd in het functionele gebruik van taal: denk aan de inzet van taal in een bijsluiter of op een platform als Thuisarts.nl. Tijdens de onderzoeksmaster Taal en Communicatie heb ik me verder verdiept in gezondheidscommunicatie. Zo rolde ik in het grotere onderzoeksproject Symptomen & Gender. Daar vinden studies naar de rol van geslacht en gender plaats vanuit taalkundig, maar bijvoorbeeld ook epidemiologisch perspectief.”
“Verschillen ontstaan niet zozeer door het taalgebruik van mannen en vrouwen, maar meer door de interpretatie ervan”
Gekleurde aannames
Een actueel thema, want de gezondheidszorg voor mannen en vrouwen verschilt. Zo ervaren mannen en vrouwen andere klachten en op verschillende manieren. Ook volgt bij beide vaak een ander zorgtraject: er zijn verschillen in de keuze voor aanvullende onderzoeken, verwijzingen, diagnoses en behandelopties. Voor haar onderzoek analyseerde Plug video-opnames die zijn gemaakt van gesprekken bij huisartsen in de regio Nijmegen voor studiedoeleinden. Ze vond echter weinig verschillen in taalgebruik. “Ook konden proeflezers uit de uitgeschreven transcripten niet halen of het om een gesprek met een mannelijke of vrouwelijke patiënt ging, of om een mannelijke of vrouwelijke huisarts.”
Toch was er iets opvallends. De proeflezers baseerden hun inschatting namelijk vooral op aannames van wat zij typisch mannelijk of vrouwelijk vonden. “Bijvoorbeeld dat mannen eerder kortaf praten, minder verzachtende woorden kiezen zoals ‘een beetje’, en minder onzekerheidsmarkeerders gebruiken, zoals ‘wellicht’, ‘misschien’ of ‘het zou kunnen dat’. Die associaties kleuren onze blik”, schetst Plug. Soms is dat helpend, maar een interpretatie op basis van een aanname kan invloed hebben op de beoordeling. Zo kan een man die ‘heel veel’ pijn heeft eerder een verwijzing krijgen voor een specialist dan een vrouw met die beschrijving van dezelfde klachten.”
“Mijn advies aan huisartsen: doe een jaarlijkse check-up van je taalgebruik en culturele aannames”
Neutrale taal
De conclusie van Ilona Plug is dan ook dat genderverschillen niet zozeer samenhangen met hoe mannen en vrouwen praten, maar mogelijk eerder met de interpretatie van hun taalgebruik. Wat de huisarts met deze informatie kan? “Ik denk dat het vooral goed is om je ervan bewust te zijn dat we allemaal onbewuste stereotype-ideeën hebben. Net als dat sommige patiënten jaarlijks komen voor een controle, zou mijn advies aan huisartsen zijn: doe een jaarlijkse check-up van je taalgebruik en culturele aannames. Gendersensitieve zorg betekent dat je probeert om zonder vooroordeel te luisteren naar de boodschap van je patiënt, zonder zaken in te vullen. Stel liever vragen en gebruik neutrale voorbeelden bij medische uitleg.”
WEGGEEF ACTIE: Wilt u een gendersensitief kwartetspel ontvangen?
Ter ere van de promotie van Ilona Plug maakten zij en haar collega’s een kwartetspel! Hierop staan de onderzoeksresultaten uitgelegd en worden spelers uitgedaagd om hun eigen stereotiepe ideeën onder de (kritische) loep te nemen.
DOQ mag 10 exemplaren weggeven. Kans maken?
De eerste 10 exemplaren van het kwartetspel zijn vergeven. Helaas kunt u deze niet meer aanvragen.
