‘Stress gaat dwars door alle diagnoses heen’

Van hart- en vaatziekten tot diabetes, van depressie tot reuma, stress speelt over de gehele linie van de geneeskunde een grote rol, stelt prof. dr. Christiaan Vinkers. Hij is psychiater en hoogleraar Stress en veerkracht in de psychiatrie aan Amsterdam UMC. Vandaar het pleidooi in zijn oratie dit voorjaar om stress centraler te stellen in de geneeskunde. ‘Stress kent geen grenzen, het gaat dwars door alles diagnoses heen.’

Stress heeft een imagoprobleem, stelt Vinkers. “Als we de term stress gebruiken, dan is het vooral als negatieve emotie. Maar stress hoort bij het leven. Het is onze aangeboren verdedigingslinie die altijd paraat staat om ons te beschermen. Zonder dat zouden we ons niet staande kunnen houden.”

Paradox

Vinkers noemt het de stress-paradox: te veel of langdurige stress is niet goed, maar tegelijkertijd is stress onmisbaar om moeilijke situaties de baas te kunnen. ‘Het stress-mes snijdt aan twee kanten: soms goed, soms slecht, en veel vaker allebei tegelijk. Van te weinig stress worden we ongelukkig, want dan gebeurt er niets in ons leven, maar te veel stress, dat kan ziekmakend zijn.’

Stressorkest

In ieders leven gaat het daarom om het vinden van de juiste dynamische stressbalans. Vinkers introduceert daarvoor een nieuwe term, homeodynamica. “Homeodynamica beschrijft voor mij perfect het dynamische evenwicht rond stress. Een evenwicht dat continu verandert afhankelijk van iemands context: welke stress is er, op welk moment, door welke gebeurtenis? Het zorgt dat we in balans blijven en is essentieel voor onze veerkracht.”

Wat mensen aan stress ervaren, is voor iedereen verschillend. Generieke oplossingen tegen stress zijn er daarom niet, meent Vinkers. “Dat komt doordat ieder mens zijn eigen stressorkest heeft. Dat orkest, oftewel het persoonlijk samenspel van biologische, psychologische en omgevingsfactoren, is bij iedereen anders. Vandaar dat manieren en oplossingen om te voorkomen dat het orkest ontregelt raakt, bij iedereen ook anders zijn.”

“Om stress beter te begrijpen moeten wetenschappelijke disciplines samenwerken. Dat biedt een unieke kans op preventie, vroegsignalering, betere interventies én zelfregie”

Preventie en vroegherkenning

Als het persoonlijk stressorkest dan toch ontregeld raakt, kan dat leiden tot ziekte. Stress is daarmee zelf geen ziekte, maar draagt volgens Vinkers wel bij aan het ontstaan ervan. “Somberheid, angst, psychoses, suïcidaliteit, verslaving, te veel stress speelt bij al deze psychiatrische fenomenen een rol. Maar stress is niet enkel een psychiatrisch feestje. Het is relevant voor álle ziekten in de geneeskunde. Ook bij diabetes, hart- en vaatziekten, de ziekte van Parkinson, multiple sclerosis en auto-immuunaandoeningen speelt stress een rol.” Vandaar dat Vinkers ervoor pleit om stress integraal onderdeel te laten zijn van de geneeskunde. Dat lukt volgens hem het beste vanuit een multidisciplinaire benadering. “Stress is grensoverschrijdend, het trekt zich niets van diagnostische grenzen aan, dus om stress beter te begrijpen moeten wetenschappelijke disciplines samenwerken. Dat biedt een unieke kans op preventie, vroegsignalering, betere interventies én zelfregie.”

Cultuuromslag

Een brede multidisciplinaire aanpak van stress betekent een cultuuromslag in de geneeskunde. Vinkers zelf werkt daar hard aan. Zo is hij een van de initiatiefnemers van Stress-NL, een consortium van stress-onderzoekers vanuit tal van wetenschappelijke disciplines. “We kunnen stress alleen begrijpen als we alle partijen bij elkaar brengen. Ieder van ons heeft een stukje van de puzzel in handen. Alleen als alle wetenschappelijke disciplines de handen ineenslaan, waarbij ieder zijn expertise inbrengt, kunnen we die puzzel compleet maken.”

“Hoe het kabinet het belang van mentale weerbaarheid wil omzetten naar beleid, dat schrijven ze er niet bij”

Regeerakkoord

Het vraagt ook iets van de overheid, vindt Vinkers. ‘Het kabinet benadrukt in haar Regeerakkoord wel het belang van mentale weerbaarheid. Maar hoe het dat vervolgens wil omzetten naar beleid, dat schrijven ze er niet bij. Willen we echter werken aan een succesvolle integrale aanpak van stress, dan hebben we – naast gemotiveerde zorgverleners en wetenschappers – een aanjager nodig die alle partijen samenbrengt. Ik hoop daarom dat de overheid spoedig met een visie komt hoe ze hier verder vorm aan denkt te geven.’

Amsterdam UMC, Christiaan Vinkers, psychiatrie, stress, veerkracht