DOQ

Veranderend gedrag hoort bij beginnende dementie

Al in de vroege fase van dementie kan het gedrag van de patiënt veranderen. Maar behandelaars en naasten zijn er nog nauwelijks van op de hoogte dat dit tekenen zijn van dementie. “Patiënten en hun naasten vinden juist die gedragsveranderingen lastig om mee om te gaan”, stelt psycholoog en onderzoeker Willem Eikelboom.

Willem Eikelboom deed onderzoek bij het Alzheimercentrum in Rotterdam, in samenwerking met het Amsterdam UMC. Hij vindt het zorgelijk dat veel artsen niet op de hoogte zijn van gedragsveranderingen in de vroege fase van dementie. “Uit studies is bekend dat bij circa de helft van de patiënten al vóór de diagnose alzheimer het gedrag verandert. Maar nog steeds is het algemene idee dat dat meestal pas gebeurt als de patiënt in een verpleeghuis is opgenomen. Neuropsychiatrische symptomen moeten worden erkend als een integraal onderdeel van de vroege fase van alzheimer.”

“Vrijwel alle patiënten vertoonden veranderingen in gedrag en emoties. Zij kunnen apathisch worden, somber, prikkelbaar of angstig”

Psycholoog en onderzoeker Willem Eikelboom.

Grote impact

Voor zijn promotieonderzoek volgde Eikelboom enkele tientallen patiënten met dementie net na de diagnose. Hij betrok daar ook de naasten bij. Vrijwel alle patiënten vertoonden veranderingen in gedrag en emoties. Zij kunnen bijvoorbeeld apathisch worden, somber, prikkelbaar of angstig.“De symptomen hebben grote impact op patiënten en hun naasten. Maar vanuit de zorg wordt er niet altijd tijdig of voldoende aandacht aan besteed. Dat vermindert de kwaliteit van leven van mensen met dementie en hun mantelzorgers.”
In zijn onderzoek raadpleegde Eikelboom ook elektronische patiëntendossiers en consultverslagen. Daaruit bleek dat artsen soms wel neuropsychiatrische symptomen herkennen, met name als het gaat om bijvoorbeeld ernstige agressie of zelfs psychotische symptomen. Deze klinische gegevens vergeleek hij met uitkomsten van vragenlijsten die door mantelzorgers waren ingevuld. Tevens deed hij interviews met artsen van de geheugenpoli’s, om te analyseren hoe zij met deze zorg omgaan.

“Artsen en mantelzorgers gebruiken niet dezelfde taal voor het beschrijven van symptomen”

Niet dezelfde taal

“Interessant is dat artsen en mantelzorgers andere gedragsveranderingen noemen. Maar rapportages door artsen of door mantelzorgers zijn niet altijd met elkaar te vergelijken, omdat zij niet dezelfde taal gebruiken voor het beschrijven van symptomen. Is er dan sprake van spraakverwarring, of gaat het echt over andere symptomen? Als een naaste een patiënt onrustig vindt of teruggetrokken, weet de arts niet of het gaat om bijvoorbeeld apathie of angst. Zo kan onduidelijk blijven wat er precies speelt. Dat kan de diagnosestelling vertragen.”
Neuropsychiatrische symptomen verschillen per patiënt en vragen dan ook om een persoonsgerichte aanpak. De richtlijn voor dementie adviseert om bij beginnende klachten niet te starten met medicatie, maar eerst alternatieven te proberen zoals psycho-educatie (uitleg), creatieve therapie, beweging of dagbesteding. Een deel van de behandelaars heeft daar echter niet veel ervaring mee. Ook is er geen consensus onder artsen over de rol van de geheugenpolikliniek binnen deze zorg. “Daardoor vragen artsen niet altijd naar deze klachten, waardoor die vaak niet worden gesignaleerd”, aldus Eikelboom. “Dat geldt vooral voor minder ernstige klachten zoals somberheid, lichte nervositeit of sluimerende apathie. Zulke klachten blijven nu vaak onbehandeld.”

“Het loont om de oorzaken van veranderd gedrag in kaart te brengen en na te gaan welke persoonlijke oplossingen er zijn”

Uitleggen en adviseren

Eikelboom vertelt dat alle gesprekken heel leerzaam waren. “Want je hoort waarover het gaat. Dat levert aanknopingspunten op om de zorg meer te structureren en mensen te adviseren hoe zij beter met de situatie kunnen omgaan. Ik hoorde bijvoorbeeld dat apathie veel impact heeft op naasten. Hun partner was voorheen erg actief in bijvoorbeeld allerlei verenigingen en kijkt nu de hele dag televisie. Het helpt om naasten uit te leggen wat er dan misgaat. Dat hun partner misschien nog wel dingen wil doen maar gewoon niet kan opstarten. Een eenvoudige tip is dan om de partner net iets meer aan te moedigen. Dat kan helpen om bezig te blijven.”
Zijn advies voor behandelaars is om zich bewust te zijn van mogelijke neuropsychiatrische klachten bij beginnende dementie en zich daarin te verdiepen. “Het loont om tijd te nemen om de oorzaken van veranderd gedrag in kaart te brengen en na te gaan welke persoonlijke oplossingen er zijn. Daar kan ook de casemanager of huisarts een rol in spelen.”

Lees meer over:


Voor u geselecteerde artikelen

Minder allergieën: ‘beetje modder, minder zeep en wat gezonde chaos’

Het aantal mensen met een allergie neemt toe. Hoe komt dit en is dit tij te keren? Allergoloog Hanneke Oude Elberink geeft uitleg en praktische adviezen. “We zien een wereldwijde trend die we niet louter op een verhoogde perceptie kunnen afschuiven.”

Casus: vrouw met mogelijke pneumonie

Een 64-jarige vrouw presenteert zich op de spoedeisende hulp vanwege verdenking op een pneumonie. Ze heeft een voorgeschiedenis van COPD en twee maanden eerder had zij een symptomatische COVID-19-infectie. Wat is uw diagnose?

Bij complexe casuïstiek is meedenken huisarts waardevol voor specialist

Carel Veldhoven, de eerste Academische Generalist in een academisch ziekenhuis, wil dat de specialist bij complexe problematiek de huisarts laat meedenken. “Huisartsen hebben een andere pragmatiek, kennis en kunde, die ook in een academisch ziekenhuis meerwaarde heeft.”

‘De tijd is rijp om mensen integraal te behandelen’

Kelly Dollenkamp leidt het spreekuur integrale geneeskunde oncologie, waar patiënten leren hoe ze zelf hun gezondheid en kwaliteit van leven kunnen verbeteren naast hun reguliere behandeling. “Patiënten kunnen zelf veel doen om hun gezondheid te bevorderen.”

‘Allergie of nie?’: beoordeling van antibiotica in de allergiebanner

Hanneke Oude Elberink geeft adviezen om onterechte vermelding van antibiotica-allergieën in de allergiebanner tegen te gaan. “Als een patiënt aangeeft allergisch te zijn voor antibiotica, vraag dan de aard van de klachten goed uit.”

Over bias, gezondheids­verschillen en racisme in de gezond­heidszorg

Alana Helberg-Proctor legt uit hoe ‘de witte man’ nog steeds de standaard is in de gezondheidszorg, met gevolgen voor andere bevolkingsgroepen. “Iedereen die niet tot deze referentiegroep behoort, kan benadeeld worden. Want de zorg is niet primair op hen afgestemd.”

Casus: man met zwelling in de hals

Een 60-jarige man heeft al vele jaren een zwelling mediaan in de hals. Voorheen nooit last van gehad. Echter, het laatste jaar is de afwijking langzaam progressief in omvang gegroeid en is er toenemende last van een globusgevoel. Wat is uw diagnose?

‘Euthanasie heeft ethische, psycho­logische en sub­jectieve aspecten’

Intervisiebegeleider Jacintha Verhallen deelt de uitdagingen waar euthanasieartsen voor staan, van ethische dilemma's tot psychisch lijden bij jongeren. “De intervisiegroepen vormen een leercirkel, waarin de deelnemers reflecteren op hun ervaringen.”

Limburgse apotheek wil chronisch gebruik slaap­medi­catie voorkomen

Apotheker Waan Yasen startte in samenwerking met huisartsen en de gemeente Reuver een project om chronisch gebruik van slaapmedicatie te voorkomen. “We willen patiënten bewust maken van de risico’s. Een alternatief voor medicatie is bijvoorbeeld slaaptherapie.”

‘Zorg dat je digitaal geletterd blijft’

Maartje Schermer deelt enkele ethische vraagstukken die spelen bij technologische ontwikkelingen in de zorg, zoals AI. “Wees er niet bang voor, probeer het uit, en vooral: blijf je er vragen bij stellen. Want één ding is zeker: dit gaat niet meer weg.”