DOQ

Verwijzen naar zelfhulptools vermindert machteloosheid

Dat tinnitus geen medisch behandelbare aandoening is, zorgt vaak voor machteloosheid bij patiënten én bij artsen. Klinisch neuropsycholoog en tinnitusonderzoeker Olav Wagenaar wil die machteloosheid bestrijden met zelfhulp op basis van educatie. “Het advies ‘leer er maar mee leven’ is niet patiëntvriendelijk, maar op zich niet onjuist. Vertel er dan wél bij hoe dan.”

Het meest bekende misverstand over tinnitus is volgens klinisch neuropsycholoog en tinnitusonderzoeker Olav Wagenaar dat er niets aan te doen is. “Alhoewel het in geval van de arts klopt, omdat er geen medische behandeling bestaat. Volgens veel patiënten zeggen dokters daarom vaak: ‘Wen er maar aan’. Dat advies is vanuit het perspectief van een wanhopige patiënt echter niet erg behulpzaam; vertel er dan bij hoe ze dat kunnen doen!”

“Die oorzaak van tinnitus kan liggen bij somatische problemen, bij gehoorverlies of bij psychische problemen”

Klinisch neuropsycholoog Olav Wagenaar


Mentale overbelasting

Oorsuizen is volgens Wagenaar meestal een symptoom van mentale overbelasting. Er moet dus onderzocht worden waardoor het brein overbelast is. “Tinnitus is een symptoom en geen ziekte. Het wordt soms ziekmakend als je niet begrijpt hoe oorzaken en gevolgen met elkaar verweven zijn. Die oorzaak kan liggen bij somatische problemen, bij gehoorverlies of bij psychische problemen.”
De stap naar een huisarts en eventuele doorverwijzingen naar specialisten noemt hij noodzakelijke protocollaire stappen. De rol van de arts is uitsluiten van iets lichamelijks dat de overbelasting -waar tinnitus een uiting van is- veroorzaakt, zoals een om medische reden verzwakte conditie, aandoening van het gehoororgaan, of een probleem met betrekking tot hersenfuncties.

“De verwachting van de patiënt is vaak dat de arts tinnitus gaat behandelen”

Geen medische behandeling

Als er niets gevonden wordt wat behandelbaar is, dan moet de arts volgens Wagenaar goed uitleggen waarom het verder gaat dan zijn of haar specialisme en alleen gericht doorverwijzen. “De communicatie sluit nu niet altijd aan bij de verwachting van de patiënt. Ik heb wel eens gehoord dat een patiënt door een arts geruststellend werd gefeliciteerd met ‘een fantastisch oor’, terwijl die persoon ontzettend veel last had van tinnitus. De verwachting van de patiënt is vaak dat de arts tinnitus gaat behandelen. Er is echter geen medische behandeling van tinnitus. De arts kan wel vragen: “Wat wilt u dat ik doe zodat u zich geholpen voelt?’”

Machteloosheid van de patiënt

En daar komt volgens Wagenaar een stuk educatie om de hoek kijken. “Veel hulpverleners zeggen dat je je leven moet aanpassen aan de tinnitus, maar zonder tools gaat dat niet. Dan voel je je extra machteloos. Aanpassing is actief gedrag en machteloosheid belemmert dat.” Artsen kunnen iets adviseren dat bijdraagt aan hoe de patiënt zich aan leert passen aan de situatie. “De patiënt is zelf de belangrijkste behandelaar”, zegt Wagenaar. “Je moet oppassen voor over-medicalisering van oorsuizen door voortdurende diagnostische verwijzingen. Geef patiënten gelegenheid om zelf de regie te nemen in het aanpassingsproces. Zelfhulp is niet: succes, doe het zelf maar. Het is richting geven naar waar ze tools voor zelfhulp kunnen vinden.”

“De grootste groep mensen met tinnitus ervaart geen hinder”

Machteloosheid van de hulpverlener

Patiënten lezen vaak dramatische verhalen op internet over tinnitus. Dan wil je als arts niet zeggen dat er niets (medisch) aan te doen is. De poging het positief te draaien (‘u heeft een fantastisch oor’) wijst volgens Wagenaar, net als oneindig doorverwijzen en het voorschrijven van symptoombestrijdende medicijnen, ook op machteloosheid van de hulpverlener. Machteloosheid is er dus soms bij zowel artsen als patiënten, stelt hij. “Vooropgesteld: de grootste groep mensen met tinnitus ervaart geen hinder. Maar er is ook een groep ‘zoekers’ die zich vaak niet gehoord voelt. Juist aan die mensen moet je de vraag stellen wat ze nodig hebben en dan is educatie belangrijk. Als educatie ontbreekt, voelen ze zich nog machtelozer na het consult, waardoor de ervaren luidheid en hinder van tinnitus alleen maar groter wordt.”

“Geef patiënten gelegenheid om zelf de regie te nemen in het aanpassingsproces”

Educatie als therapeutische interventie

Educatie is volgens Wagenaar een therapeutische interventie die iedereen zou kunnen en moeten toepassen. Omdat dat meer dan gemiddelde kennis van tinnitus vraagt, wijst hij daarvoor onder ander naar zijn eigen boek en de e-health module (via Therapieland.nl.) “Uit de lange wachtlijsten bij derdelijns-centra blijkt dat deze zelfhulp-tools nu nog onvoldoende worden gevonden, terwijl deze juist zijn bedoeld om aanpassing te bevorderen en medische consumptie te verminderen.” Als artsen hierop wijzen, kunnen zij voorkomen dat patiënten in een vicieuze cirkel komen, meent hij. “Het voorkomt bovendien machteloosheid bij henzelf als hulpverlener: óók in een consult van tien minuten kun je met die tools psycho-educatie en concrete zelfhulp aanreiken. Dat is een goed antwoord op de hulpvraag.”
Wagenaar werkt momenteel in samenwerking met het HagaZiekenhuis en de Universiteit van Antwerpen aan een onderzoek naar de werkzaamheid van Virtual Reality (VR) om invloed uit te oefenen op de beleving van tinnitus. Hij hoopt dat VR ook een van de zelfhulptools kan worden die mensen met oorsuizen gewoon thuis kunnen gebruiken.

Heeft u tinnitusgerelateerde vragen? Mail: ovgwagenaar@gmail.com (geen patiëntverwijzingen)

Lees meer over:


Voor u geselecteerde artikelen

‘Bevolkings­onderzoek sluit onvoldoende aan bij mensen met verstande­lijke beperking’

Mensen met een verstandelijke beperking nemen veel minder vaak deel aan bevolkingsonderzoeken naar kanker dan de algemene bevolking, vertelt Amina Banda. Ook krijgen zij minder vaak vervolgonderzoek. “Deze groep kan allerlei barrières voor deelname ervaren.”

Vertragen, verdragen en verbinden in moeilijke gesprekken

In de palliatieve zorg spelen niet alleen emoties bij de patiënt een rol, maar ook bij de zorgverlener. Machteld Muller legt uit hoe zelfinzicht helpt bij verbinding met je patiënt. “Herkennen van je eigen ‘rode knoppen’ helpt om uit vervelende dynamieken te blijven.”

Hoe je medische misinformatie als zorgverlener kunt aanpakken

Waarom geloven mensen dat zonnebrandcrème gevaarlijk is, of wantrouwen ze bewezen interventies zoals vaccins? Tom van Bommel vertelt over de mechanismen achter zulke overtuigingen. “Technieken waarmee misinformatie zich verspreidt, kunnen óók ten goede worden ingezet.”

Casus: patiënte met dyspnoe naar de EHH

Een oudere obese vrouw presenteert zich op de Eerste Hart Hulp vanwege dyspnoe. Die begon twee weken geleden en was aanvankelijk inspanningsgebonden, nu ook bij platliggen. Ze plast nog maar kleine beetjes sinds drie dagen. Wat is uw diagnose?

Casus: patiënt met progressieve inspanningsdyspneu

Een patiënt presenteert zich met progressieve inspanningsdyspneu. Voorheen was hij in staat om zonder klachten te tennissen, nu ervaart hij kortademigheid bij stevig doorwandelen. Er is geen sprake van hoesten, sputumproductie of koorts. Wat is uw diagnose?

Uitgebreid bloedonderzoek met één simpele vingerprik

Capillaire bloedafname via een vingerprik blijkt bij meer dan 30 standaardbepalingen een goed alternatief voor venapunctie, concludeerde Martijn Doeleman. “Patiënten kunnen zelf de vingerprik doen. Gewoon thuis, wanneer het hen uitkomt.”

Cultuur­sensitieve zorg in de praktijk: lessen van Mammarosa

Taal- en cultuurverschillen kunnen de communicatie met zorgverleners flink bemoeilijken. Stichting Mammarosa biedt hierin uitkomst. Samia Kasmi vertelt hoe belangrijk cultuursensitieve communicatie is, en hoe artsen hierin het verschil kunnen maken.

‘Er is een trend naar meer visuele informatie’

“Voor patiënten blijkt de juiste toedieningsroute van een geneesmiddel niet altijd vanzelfsprekend te zijn”, vertellen Yara Mangindaan en Nike Everaarts-de Gruyter. Zij hielpen medicijnpictogrammen te ontwikkelen die ondersteunen bij goed gebruik van geneesmiddelen.

Werkbereidheid bij een crisis niet vanzelf­sprekend

Ziekenhuizen kunnen tijdens een crisis niet blind vertrouwen op hun personeel, concluderen Dennis Barten en Lindsy Engels. Werkbereidheid hangt sterk af van verschillende factoren. “Het is belangrijk om te ontdekken wat nodig is om voor te bereiden op crisissituaties.”

Casus: man met dysfonie­klachten

Een 42-jarige man komt op uw spreekuur met dysfonieklachten, twee maanden geleden ontstaan in een periode van veel hoesten. Aan het einde van de dag worden de klachten erger en het is lastig om een lang gesprek te voeren. Wat is uw diagnose?