DOQ

Ziekenhuisapotheker dr. Koch: ‘Meting bloedspiegels helpt mogelijk tegen bijwerkingen risperidon bij kinderen’

Instellen van de juiste bloedconcentratie van het antipsychoticum risperidon bij kinderen met autisme voorkomt mogelijk bijwerkingen zoals gewichtstoename. Dit blijkt uit onderzoek van het Erasmus MC. In vervolgonderzoek wil ziekenhuisapotheker en klinisch farmacoloog dr. Birgit Koch (samen met kinder- en jeugdpsychiater dr. Bram Dierckx en arts-onderzoeker Sanne Kloosterboer) kijken of meting van de bloedspiegels inderdaad helpt om bijwerkingen van risperidon tegen te gaan, zonder dat dit ten koste gaat van de effectiviteit. “Als we dit inderdaad aantonen, dan kunnen we als apothekers een beter verhaal uitdragen richting de psychiaters en onderbouwen waarom geïndividualiseerd doseren bij antipsychotica belangrijk is. 

Ongeveer 1 op de 100 kinderen en adolescenten gebruiken een antipsychoticum voor een scala aan mentale stoornissen, zoals ernstige gedragsstoornissen, schizofrenie en bipolaire stoornis. Een andere belangrijke indicatie is prikkelbaarheid als gevolg van een autismespectrumstoornis. Bij deze indicaties is veel ervaring opgedaan met risperidon, dat hiertegen een effectief middel is gebleken.  

Ziekenhuisapotheker en klinisch farmacoloog dr. Birgit Koch

Metabool syndroom 

Maar er zijn zorgen over bijwerkingen van risperidon. De belangrijkste bijwerking is gewichtstoename, vooral bij kinderen en jeugdigen, vertelt dr. Birgit Koch, die behalve ziekenhuisapotheker en klinisch farmacoloog bij het Erasmus MC ook universitair hoofddocent bij de Rotterdamse universiteit is. “Gezondheidsrisico’s op de langere termijn, waaronder metabool syndroom en diabetes, liggen hierdoor op de loer”, licht ze toe. “Andere vaak voorkomende bijwerkingen van risperidon zijn bijvoorbeeld extrapiramidale symptomen en sedatie. Ook verlenging van het Qt-interval kan voorkomen, al is dit zelden klinisch relevant.” 

“Vanaf een spiegel van 25 µg/l blijkt gewichtstoename te kunnen optreden. Soms tot wel 10 kilo extra” 

Bijwerkingen voorspellen 

Uit eerder onderzoek van het Erasmus MC samen met een aantal ggz-instellingen in Nederland – waarbij 42 kinderen en jeugdigen zijn gevolgd en met behulp van een vingerprik bloed werd afgenomen – bleek dat er een grenswaarde voor risperidon in het bloed is waarbij de kans op gewichtstoename is verhoogd. De resultaten van dit onderzoek zijn gepubliceerd in het British Journal of Clinical Pharmacology (BJCP).

Koch: “We ontdekten dat kinderen vanaf een bepaalde concentratie meer effect hebben van risperidon, maar dat er ook een bovenwaarde is, waarboven er een 5,5-maal grotere kans is op bijwerkingen zoals gewichtstoename. Dit is voor elk kind anders en dat kun je met ons model dus individualiseren en voorspellen. Voor één kind binnen onze groep hebben we in ons artikel in BJCP laten zien dat het boven 15 µg/l de ABC-score op autisme verbetert. Vanaf een spiegel van 25 µg/l blijkt gewichtstoename te kunnen optreden. Soms tot wel 10 kilo extra.” Het lijkt daarom zinvol om de bloedconcentratie van risperidon binnen deze grenzen te houden om zo bijwerkingen tegen te gaan, zonder dat de effectiviteit verloren gaat. Vervolgonderzoek moet hierover meer helderheid scheppen.  

Gerandomiseerd onderzoek 

Het eerder genoemde onderzoek was observationeel (retrospectief) van aard, maar om echt goede uitspraken te kunnen doen over het nut van bloedspiegelbepaling bij risperidon, oftewel ‘therapeutic drug monitoring’ (TDM), is gerandomiseerd (prospectief) onderzoek nodig. En dat is wat Koch de komende jaren wil gaan doen, samen met kinder- en jeugdpsychiater Bram Dierickx en arts-onderzoeker Sanne Kloosterboer, die ook meewerkten aan het observationele onderzoek. Ze richten hun pijlen op risperidon, omdat dit het meest gebruikte antipsychoticum is bij kinderen met autisme en het dus makkelijker is om data te verzamelen. Ook andere, veel minder bij kinderen gebruikte antipsychotica, aripiprazol en pipamperon, worden in de toekomst wellicht nog onderzocht, geeft Koch aan.  

“Een andere vraag die we ook in het onderzoek willen meenemen, is of strak sturen op de spiegels niet leidt tot gebrek aan effectiviteit” 

Bijsturen van dosering 

Koch: “We willen 140 kinderen met autisme die risperidon gebruiken includeren, afkomstig uit verschillende ziekenhuizen in Nederland. De kinderen worden verdeeld over twee onderzoeks-armen van elk 70 personen. Bij de ene groep worden de bloedspiegels gemeten, maar de dosering blijft gelijk. Bij de andere groep worden ook de bloedspiegels gemeten, waarbij wel aanpassing van de dosering plaatsvindt op geleide van de spiegels. Aan het eind van het onderzoek willen we dan kunnen vaststellen of het meten van spiegels en het bijsturen van de dosering daadwerkelijk leidt tot minder bijwerkingen. Een andere vraag die we ook in het onderzoek willen meenemen, is of strak sturen op de spiegels niet leidt tot gebrek aan effectiviteit.” 

Hobbels 

Voor de uitvoering zijn er nog wel wat hobbels te nemen, geeft Koch aan. “We hebben genoeg subsidie gekregen om te starten, maar we zouden het onderzoek ook verder willen uitbreiden door onder meer samenwerking met de universiteit van Würzburg uit Duitsland. We gaan daarom extra financiering aanvragen via ZonMw. Verder is het een uitdaging om bloed te verzamelen bij kinderen met autisme, een ingewikkelde populatie vanwege de psychiatrische problematiek. Met een vingerprikje kunnen ouders dat doen. De bloeddruppels kunnen ze op een kaartje aanbrengen, waarna de gedroogde bloeddruppels naar het laboratorium van het Erasmus MC gaan voor analyse.” 

 “Veel zorgverleners weten niet dat er zoveel bijwerkingen kunnen optreden bij antipsychotica” 

Beter verhaal 

De ambitie van Koch is om binnen vijf jaar met de resultaten te komen. “Er gaat iemand op promoveren. We hopen dan te hebben aangetoond dat TDM bij risperidon leidt tot minder bijwerkingen. En we willen dan ook te weten zijn gekomen of het aanhouden van een maximumspiegel niet de effectiviteit beïnvloedt.”  

Met de resultaten van de studie beoogt Koch te bereiken dat binnen de psychiatrie en de apothekerswereld meer oog komt voor de bijwerkingen van antipsychotica, met name bij kinderen. “De kans op bijwerkingen moet je niet onderschatten. Veel zorgverleners weten niet dat er zoveel bijwerkingen kunnen optreden bij antipsychotica. Kunnen we inderdaad aantonen dat TDM helpt om bijwerkingen te voorkomen, zonder dat de effectiviteit in het gedrang komt, dan kunnen we als apothekers een beter verhaal uitdragen richting de psychiaters en onderbouwen waarom geïndividualiseerd doseren bij antipsychotica belangrijk is.” 


Referentie: Kloosterboer SM, de Winter BCM, Reichart CG, Kouijzer MEJ, de Kroon MMJ, van Daalen E, Ester WA, Rieken R, Dieleman GC, van Altena D, Bartelds B, van Schaik RHN, Nasserinejad K, Hillegers MHJ, van Gelder T, Dierckx B, Koch BCP. Risperidone plasma concentrations are associated with side effects and effectiveness in children and adolescents with autism spectrum disorder. Br J Clin Pharmacol. 2020 Jul 9. doi: 10.1111/bcp.14465. Epub ahead of print. PMID: 32643213. 
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32643213/  

Lees meer over:


Voor u geselecteerde artikelen

Casus: patiënte met dyspnoe en oedeem in het gelaat

Een 66-jarige vrouw presenteert zich met sinds drie weken progressief verminderde inspanningstolerantie en met name ’s ochtends een zwelling van het gelaat. Overdag verbeteren de klachten deels. Wat is uw diagnose?

Wat je verwacht, voel je: wat zorgverleners kunnen leren van placebo-effecten

Wat patiënten verwachten, beïnvloedt direct hoe zij pijn of bijwerkingen ervaren. Henriët van Middendorp legt uit hoe placebo- en nocebo-effecten werken, en hoe zorgverleners deze bewust en ethisch kunnen inzetten in de praktijk.

Trots op goed werkend meld­systeem voor bijwerk­ingen

Agnes Kant wijst op het belang van meer onderzoek naar bijwerkingen en roept zorgverleners op te blijven melden bij het Bijwerkingenmeldsysteem. “Van 70% van de geneesmiddelen is nog onduidelijk of deze veilig tijdens de zwangerschap gebruikt kunnen worden.”

Wandelend naar een betere gezondheid

Matthijs van der Poel combineert als huisarts en sportliefhebber zorg en beweging. Met stichting Looprecept wandelt hij wekelijks met patiënten – goed voor lijf, hoofd én verbinding. “Het is heel laagdrempelig en dat verklaart denk ik ook het succes.”

De patiënt doet lastig, en dan?

Patiënten met een persoonlijkheidsstoornis kunnen soms veel losmaken, zowel in het behandeltraject als bij de arts. Thom van den Heuvel geeft handvatten voor het omgaan met deze patiëntengroep. “Het contact vraagt meer tijd en legt tegelijk emotionele druk op de arts."

Vind meertalige zorgverleners via ikspreekmeerdan.nl

Als anios in een huisartsenpraktijk in Amsterdam merkte Daan Frehe dat taal voor veel patiënten een barrière vormt voor het krijgen van goede zorg. “Via ikspreekmeerdan.nl kan nu een zorgverlener met een gedeelde taal en cultuur gevonden worden. Dat is enorm waardevol.”

Casus: man met een veranderde vlek op het been

Een 72-jarige man presenteert zich op uw spreekuur met een veranderde plek op het bovenbeen rechts. De vlek is gegroeid en van kleur veranderd. De patiënt heeft een licht huidtype en een voorgeschiedenis van basaalcelcarcinoom. Wat is uw diagnose?

Maak van wachttijd in de ggz hersteltijd: vijf praktische adviezen

Sanne Booij en Christien Slofstra willen af van de stille wachttijd in de ggz. Met hulp van de huisarts kan het herstel al beginnen, nog vóór de intake. “Deze periode hoeft geen verloren tijd te zijn.”

Beteugelen geneesmiddel­prijzen noodzakelijk voor betaalbare zorg

Wilbert Bannenberg strijdt met Stichting Farma ter Verantwoording tegen excessieve geneesmiddelprijzen. Zijn missie: winsten beteugelen om zorg toegankelijk te houden. “Geneesmiddelprijzen moeten beteugeld gaan worden, anders wordt de zorg onbetaalbaar.”

Casus: vrouw met veranderd defecatiepatroon

Een vrouw wordt naar de polikliniek gestuurd in verband met een veranderd defecatiepatroon. Ze heeft wat frequenter dan gebruikelijk ontlasting. Er zijn wat vage buikklachten in de zin van rommelingen en krampen. Ze gebruikt geen medicatie. Wat is uw diagnose?