Log in om uw persoonlijke bookmarks op te kunnen slaan.
Zo herken en help je mensen met licht verstandelijke beperking beter
Waarom wordt deze patiënt snel boos? Waarom komt deze patiënt vaak niet op de afspraak? Waarom maakt deze patiënt medicatiefouten? De kans is groot dat dit te maken heeft met een licht verstandelijke beperking (LVB). Huisarts Dorien Cohen Stuart kwam tien jaar geleden tot dit inzicht bij haar eigen populatie. “Na een nascholing begreep ik waarom sommige patiënten ‘zo moeilijk’ deden: ze begrepen ons simpelweg niet. Het was geen onwil, maar onvermogen.”
Een paar uur vóór het interview is Dorien Cohen Stuart geconfronteerd met wat ze noemt “een klassieker van iemand met een licht verstandelijke beperking.” Ze vertelt: “Ik ben kaderhuisarts ggz en tevens ggz-consulent voor collega-huisartsen. In die laatste hoedanigheid kreeg ik een casus voorgelegd. Het ging over een man, een vijftiger, die medicatie tegen stress wil van zijn huisarts. Hij heeft een drug-, alcohol-, ggz- en gevangenisverleden en staat onder bewind. Soms koopt hij op straat methadon om van de stress af te raken. Zorg- en hulpverleners gaan er vanuit dat zijn gedrag wordt verklaard door ADHD, maar eigenlijk weet niemand zeker of die diagnose ooit officieel is gesteld. Vanwege de vermeende ADHD twijfelde de huisarts of het verstandig is aan medicatie tegen stress te beginnen. Hij vroeg mij naar welke ggz-arts hij de man kon verwijzen.”

“Ik heb het over ‘waterleiding’ in plaats van ‘bloedvatenstelsel’. Of ‘bedrading’ in plaats van ‘zenuwen’ ”
Huisarts Dorien Cohen Stuart
Stress en agressie
Cohen Stuart vervolgt: “Het dossier bracht mij tot het vermoeden dat niet ADHD, maar een licht verstandelijke beperking het gedrag van meneer verklaart. Neem zijn contacten met de gemeente. Hij verschijnt er te laat op afspraken. Of hij slaagt er niet in een aanvraagformulier op de website in te vullen. De gevolgen: stress en agressie. Want als hij te laat voor de afspraak is, zegt een gemeentemedewerker dat hij die dag niet meer kan worden geholpen.”
Rustig en begrijpelijk
Het advies dat Cohen Stuart heeft gegeven aan de huisarts: het lijkt niet nodig te zijn de man te verwijzen naar de ggz. Ze zegt: “Ik heb aangeraden eerst een SCIL af te nemen: Screener for intelligence and learning disabilities, een globale screeningsmethode die binnen een kwartier duidelijk maakt of wel of geen LVB aan de orde zou kunnen zijn. Blijkt de patiënt waarschijnlijk een LVB te hebben, dan zorg je er bijvoorbeeld voor dat je op een rustige toon en begrijpelijke manier met hem gaat praten om aansluiting te vinden. ”Belangrijk is ook de terugvraagmethode, zegt Cohen Stuart. “Vraag de patiënt aan jou te vertellen of je goede uitleg hebt gegeven. Zorg er verder voor dat andere hulp- en zorgverleners weten dat meneer een LVB heeft. Als iedereen daarmee rekening houdt in de communicatie en dienstverlening, voorkom je dat hij steeds gestrest raakt.”
“Voor de arts is het fijn te weten waarom de patiënt zich op een bepaalde manier gedraagt en dat hij rekening moet houden met bepaalde eigenschappen”
Late diagnose
Cohen Stuart aarzelt nooit de ICPC-codering P85 (verstandelijke beperking) in te voeren in het HIS. “Sommige artsen vinden dat stigmatiserend, maar ik zie vooral voordelen. Voor de arts is het fijn te weten waarom de patiënt zich op een bepaalde manier gedraagt en dat hij rekening moet houden met bepaalde eigenschappen. Voor eventuele andere zorgverleners is die kennis ook nuttig, om dezelfde redenen. En voor de patiënt is het goed dat zijn LVB niet miskend wordt en hij dus op maat wordt bediend. Helaas is de man uit mijn voorbeeld typerend voor veel mensen met een LVB: een 40-plusser met een lange lijst ggz-diagnoses en een verleden van verslavingszorg. Zowel de ggz als de verslavingszorg vergeten het IQ te meten, waardoor de LVB pas in een laat stadium aan het licht komt.”
Meer tijd en aandacht
Van een licht verstandelijke beperking is sprake bij mensen met een IQ tussen 50 en 70 óf een IQ tussen 85 en 70 in combinatie met bijkomende problemen. Cohen Stuart: “Door bijvoorbeeld verslavingsproblemen of financiële moeilijkheden kun je geestelijk op een lager niveau gaan functioneren.” Recent onderzoek van Zorginstituut Nederland heeft uitgewezen dat in ons land 1,17 miljoen mensen een LVB hebben. De strekking van de studie: mensen met een licht verstandelijke beperking zijn gebaat bij meer tijd en aandacht van de huisarts. Een citaat: “Deze groep krijgt op dit moment onvoldoende passende zorg. De gezondheid van mensen met een LVB kan verbeteren als artsen herkennen dat hun patiënt een verstandelijke beperking heeft en daar rekening mee houden in de spreekkamer.”
Achterstandswijken
Cohen Stuart is ondervraagd voor de studie. Ze ging in op haar ervaringen met het thema LVB in de praktijk en gaf suggesties voor betere zorg. Cohen Stuart is praktijkhouder op de grens van twee achterstandswijken in Arnhem: het Broek en Spijkerkwartier. Relatief veel bewoners hier komen moeilijk mee in de maatschappij en hebben een LVB. Cohen Stuart: “Het begint met bewustwording van de arts. Tien jaar geleden, na een bijscholing, viel bij mij het kwartje: sommige patiënten deden ‘zo moeilijk’, omdat ze ons simpelweg niet begrepen. Sindsdien zijn we in onze praktijk vaker gaan vaststellen dat mensen een LVB hadden om daar vervolgens de communicatie op af te stemmen.”
Pictogrammen
Voorbeelden? Cohen Stuart: “Ik heb het over waterleiding in plaats van bloedvatenstelsel. Of bedrading in plaats van zenuwen. Vermijd ook spreekwoorden, want die worden vaak letterlijk genomen. Dan vraag je of iemand het onder de duim heeft en zie je die persoon naar zijn duim kijken. Beeldcommunicatie is ook nuttig, zoals pictogrammen. En houd rekening met LVB bij de communicatie in de wachtkamer. Gebruik Jip en Janneke-taal. En wat betreft herkenning: ga ook af op signalen van de doktersassistente. Die ziet vaak of iemand moeite heeft met afspraken maken of formulieren invullen.”
“Bij een vermoeden van LVB vraag ik wat voor school de patiënt heeft gedaan. Is iemand gestopt na de basisschool? Dan is dat een flinke aanwijzing”
Vraag naar opleiding
Hoe het onderwerp LVB aan te snijden in de spreekkamer? Cohen Stuart: “Uit onderzoek blijkt dat zowel zorgverleners als zorgvragers het een delicaat onderwerp vinden om over te beginnen. Ik heb een simpele en veilige truc: bij een vermoeden van LVB vraag ik wat voor school de patiënt heeft gedaan. Is iemand gestopt na de basisschool? Dan is dat een flinke aanwijzing. Laat je niet op het verkeerde been zetten door het antwoord dat iemand zes jaar op de middelbare school heeft gezeten. Soms blijkt hij of zij niet verder te zijn gekomen dan de tweede klas.”
Niet schamen
Cohen Stuart heeft ondervonden dat de meeste mensen met een LVB het fijn vinden als hun beperking is herkend en erkend. “Ik leg uit dat ze zich niet hoeven te schamen. Dan zeg ik bijvoorbeeld: ik werk met mijn hoofd en jij met je handen. Als er geen handige mensen waren, zou er geen kraan of waterleiding meer worden gerepareerd.”
Referenties:
- Signaleringskaart LVB, opgesteld door Dorien Cohen Stuart, en de praktijkondersteuners-ggz Jet Driessen en Miriam van Koningsbruggen
- Pictogrammen gebruikt door Huisartsenpraktijk Dovenetel Arnhem-Zuid
- Rapport Zinnige Zorg – Verbetersignalement LVB en gezondheidsprobleem