DOQ

Zo herken en help je mensen met licht verstandelijke beperking beter

Waarom wordt deze patiënt snel boos? Waarom komt deze patiënt vaak niet op de afspraak? Waarom maakt deze patiënt medicatiefouten? De kans is groot dat dit te maken heeft met een licht verstandelijke beperking (LVB). Huisarts Dorien Cohen Stuart kwam tien jaar geleden tot dit inzicht bij haar eigen populatie. “Na een nascholing begreep ik waarom sommige patiënten ‘zo moeilijk’ deden: ze begrepen ons simpelweg niet. Het was geen onwil, maar onvermogen.”

Een paar uur vóór het interview is Dorien Cohen Stuart geconfronteerd met wat ze noemt “een klassieker van iemand met een licht verstandelijke beperking.” Ze vertelt: “Ik ben kaderhuisarts ggz en tevens ggz-consulent voor collega-huisartsen. In die laatste hoedanigheid kreeg ik een casus voorgelegd. Het ging over een man, een vijftiger, die medicatie tegen stress wil van zijn huisarts. Hij heeft een drug-, alcohol-, ggz- en gevangenisverleden en staat onder bewind. Soms koopt hij op straat methadon om van de stress af te raken. Zorg- en hulpverleners gaan er vanuit dat zijn gedrag wordt verklaard door ADHD, maar eigenlijk weet niemand zeker of die diagnose ooit officieel is gesteld. Vanwege de vermeende ADHD twijfelde de huisarts of het verstandig is aan medicatie tegen stress te beginnen. Hij vroeg mij naar welke ggz-arts hij de man kon verwijzen.”

“Ik heb het over ‘waterleiding’ in plaats van ‘bloedvatenstelsel’. Of ‘bedrading’ in plaats van ‘zenuwen’ ”

Huisarts Dorien Cohen Stuart

Stress en agressie

Cohen Stuart vervolgt: “Het dossier bracht mij tot het vermoeden dat niet ADHD, maar een licht verstandelijke beperking het gedrag van meneer verklaart. Neem zijn contacten met de gemeente. Hij verschijnt er te laat op afspraken. Of hij slaagt er niet in een aanvraagformulier op de website in te vullen. De gevolgen: stress en agressie. Want als hij te laat voor de afspraak is, zegt een gemeentemedewerker dat hij die dag niet meer kan worden geholpen.”

Rustig en begrijpelijk

Het advies dat Cohen Stuart heeft gegeven aan de huisarts: het lijkt niet nodig te zijn de man te verwijzen naar de ggz. Ze zegt: “Ik heb aangeraden eerst een SCIL af te nemen: Screener for intelligence and learning disabilities, een globale screeningsmethode die binnen een kwartier duidelijk maakt of wel of geen LVB aan de orde zou kunnen zijn. Blijkt de patiënt waarschijnlijk een LVB te hebben, dan zorg je er bijvoorbeeld voor dat je op een rustige toon en begrijpelijke manier met hem gaat praten om aansluiting te vinden. ”Belangrijk is ook de terugvraagmethode, zegt Cohen Stuart. “Vraag de patiënt aan jou te vertellen of je goede uitleg hebt gegeven. Zorg er verder voor dat andere hulp- en zorgverleners weten dat meneer een LVB heeft. Als iedereen daarmee rekening houdt in de communicatie en dienstverlening, voorkom je dat hij steeds gestrest raakt.”

“Voor de arts is het fijn te weten waarom de patiënt zich op een bepaalde manier gedraagt en dat hij rekening moet houden met bepaalde eigenschappen”

Late diagnose

Cohen Stuart aarzelt nooit de ICPC-codering P85 (verstandelijke beperking) in te voeren in het HIS. “Sommige artsen vinden dat stigmatiserend, maar ik zie vooral voordelen. Voor de arts is het fijn te weten waarom de patiënt zich op een bepaalde manier gedraagt en dat hij rekening moet houden met bepaalde eigenschappen. Voor eventuele andere zorgverleners is die kennis ook nuttig, om dezelfde redenen. En voor de patiënt is het goed dat zijn LVB niet miskend wordt en hij dus op maat wordt bediend. Helaas is de man uit mijn voorbeeld typerend voor veel mensen met een LVB: een 40-plusser met een lange lijst ggz-diagnoses en een verleden van verslavingszorg.  Zowel de ggz als de verslavingszorg vergeten het IQ te meten, waardoor de LVB pas in een laat stadium aan het licht komt.”

Meer tijd en aandacht

Van een licht verstandelijke beperking is sprake bij mensen met een IQ tussen 50 en 70 óf een IQ tussen 85 en 70 in combinatie met bijkomende problemen. Cohen Stuart: “Door bijvoorbeeld verslavingsproblemen of financiële moeilijkheden kun je geestelijk op een lager niveau gaan functioneren.” Recent onderzoek van Zorginstituut Nederland heeft uitgewezen dat in ons land 1,17 miljoen mensen een LVB hebben. De strekking van de studie: mensen met een licht verstandelijke beperking zijn gebaat bij meer tijd en aandacht van de huisarts. Een citaat: “Deze groep krijgt op dit moment onvoldoende passende zorg. De gezondheid van mensen met een LVB kan verbeteren als artsen herkennen dat hun patiënt een verstandelijke beperking heeft en daar rekening mee houden in de spreekkamer.”

Achterstandswijken

Cohen Stuart is ondervraagd voor de studie. Ze ging in op haar ervaringen met het thema LVB in de praktijk en gaf suggesties voor betere zorg. Cohen Stuart is praktijkhouder op de grens van twee achterstandswijken in Arnhem: het Broek en Spijkerkwartier. Relatief veel bewoners hier komen moeilijk mee in de maatschappij en hebben een LVB. Cohen Stuart: “Het begint met bewustwording van de arts. Tien jaar geleden, na een bijscholing, viel bij mij het kwartje: sommige patiënten deden ‘zo moeilijk’, omdat ze ons simpelweg niet begrepen. Sindsdien zijn we in onze praktijk vaker gaan vaststellen dat mensen een LVB hadden om daar vervolgens de communicatie op af te stemmen.”

Pictogrammen

Voorbeelden? Cohen Stuart: “Ik heb het over waterleiding in plaats van bloedvatenstelsel. Of bedrading in plaats van zenuwen. Vermijd ook spreekwoorden, want die worden vaak letterlijk genomen. Dan vraag je of iemand het onder de duim heeft en zie je die persoon naar zijn duim kijken. Beeldcommunicatie is ook nuttig, zoals pictogrammen. En houd rekening met LVB bij de communicatie in de wachtkamer. Gebruik Jip en Janneke-taal. En wat betreft herkenning: ga ook af op signalen van de doktersassistente. Die ziet vaak of iemand moeite heeft met afspraken maken of formulieren invullen.”

“Bij een vermoeden van LVB vraag ik wat voor school de patiënt heeft gedaan. Is iemand gestopt na de basisschool? Dan is dat een flinke aanwijzing”

Vraag naar opleiding

Hoe het onderwerp LVB aan te snijden in de spreekkamer? Cohen Stuart: “Uit onderzoek blijkt dat zowel zorgverleners als zorgvragers het een delicaat onderwerp vinden om over te beginnen. Ik heb een simpele en veilige truc: bij een vermoeden van LVB vraag ik wat voor school de patiënt heeft gedaan. Is iemand gestopt na de basisschool? Dan is dat een flinke aanwijzing. Laat je niet op het verkeerde been zetten door het antwoord dat iemand zes jaar op de middelbare school heeft gezeten. Soms blijkt hij of zij niet verder te zijn gekomen dan de tweede klas.”

Niet schamen

Cohen Stuart heeft ondervonden dat de meeste mensen met een LVB het fijn vinden als hun beperking is herkend en erkend. “Ik leg uit dat ze zich niet hoeven te schamen. Dan zeg ik bijvoorbeeld: ik werk met mijn hoofd en jij met je handen. Als er geen handige mensen waren, zou er geen kraan of waterleiding meer worden gerepareerd.”

Referenties:

  1. Signaleringskaart LVB, opgesteld door Dorien Cohen Stuart,  en de praktijkondersteuners-ggz Jet Driessen en Miriam van Koningsbruggen
  2. Pictogrammen gebruikt door Huisartsenpraktijk Dovenetel Arnhem-Zuid
  3. Rapport Zinnige Zorg – Verbetersignalement LVB en gezondheidsprobleem

Lees meer over:


Voor u geselecteerde artikelen

Minder administratie, beter contact

AI kan artsen ondersteunen door administratieve lasten te verlichten, ziet Juliën Rezek. Transcriptietools maken automatisch verslagen, waardoor artsen meer tijd hebben voor patiënten. “Hierdoor kunnen artsen dieper ingaan op klachten, wat resulteert in betere zorg.”

‘Laten we allemaal één stapje in elkaars domein zetten’

Zorgverleners hebben nog onvoldoende oog voor het verband tussen mentale klachten, hormonale klachten en hart- en vaatziekten bij vrouwen, aldus Sandra Kooij. Meer samenwerking tussen verschillende disciplines is nodig. “Kijk bij elkaar mee. Geef elkaar advies.”

Casus: oudere patiënte met reukproblemen

Op het spreekuur komt een 70-jarige vrouw in verband met problemen met ruiken. De problemen zijn enkele jaren eerder gestart. Initieel met minder goed ruiken (hyposmie), sinds een half jaar worden geuren steeds vaker als vies ervaren (kakosmie). Wat is uw diagnose?

Casus: man met klachten in de bovenbuik

Een man heeft in toenemende mate klachten van pijn in de bovenbuik. De pijn is zeurend en soms stekend en zit middenin de buik. Wat is uw diagnose?

Van tropenarts naar huisarts op Texel

Josine Blanksma werkte jarenlang als tropenarts voor Artsen zonder Grenzen en is een paar jaar geleden een nieuw avontuur aangegaan: ze werkt nu als huisarts op Texel. “Mijn nieuwe carrièrepad is heus niet minder uitdagend te noemen.”

‘Ik kan niet wachten op de eerste geprinte lasagne’

Ineke Obbema werkt met 3D-geprinte maaltijden voor mensen met slikproblemen bij het Máxima MC. De herkenbare vormen en verbeterde smaak bieden een opvallend alternatief voor traditionele gemalen voeding. “Je kunt meteen proeven dat er een chef-kok achter zit.”

Klimaatimpact onderzoeken voor een heel zorgpad

Lisanne Kouwenberg doet onderzoek naar de milieu-impact van zorgpaden. Dat kan aangrijpingspunten opleveren voor het verlagen van de klimaatimpact. “De meeste studies kijken naar één behandeling. Maar daar zit een heel traject omheen dat er ook aan bijdraagt.”

Help patiënten te stoppen met roken: ‘Minder zenden en meer interacteren’

Marieke Helmus combineert kunst en innovatie om het gesprek over stoppen met roken te starten. Met tools zoals een ‘Chat met je sigaret’-chatbot en humoristische ansichtkaarten helpt ze moeilijk bereikbare groepen om na te denken over hun rookgedrag.

Is er een dokter aan boord?

Wat doe je als er in een vliegtuig om een arts wordt gevraagd? Huisarts en luchtvaartgeneeskundige Peter Nijhof legt uit hoe medische noodgevallen in de lucht worden aangepakt, van de rol van artsen en cabinepersoneel tot het gebruik van medische kits en noodlandingen.

‘Stress verdient centrale plek in het consult’

Chronische stress, vaak gekoppeld aan sociale problemen, kan gezondheidsklachten veroorzaken. Feia Hemke pleit voor meer aandacht hiervoor in de spreekkamer en ontwikkelde tools om dit bespreekbaar te maken. “Hierdoor voorkom je onnodige medicalisering.”