Log in om uw persoonlijke bookmarks op te kunnen slaan.
Zó voorkom je onnodig gebruik van opioïden
Ons land telt 200.000 langdurige gebruikers van opioïden. Zij nemen langer dan 90 dagen deze pijnstillers in. Daarmee stijgt hun kans op gewenning, afhankelijkheid, verslaving en bijwerkingen. Apotheker Eward Melis van de Sint Maartenskliniek is van mening dat de hele zorgketen kan bijdragen aan daling van het aantal chronische gebruikers. “In de NHG-Richtlijn Pijn vind je afbouwschema’s.”
Obstipatie, duizeligheid en ademhalingsdepressie. Het zijn veelvoorkomende bijwerkingen van opioïden, waarvan oxycodon, morfine en fentanyl de meest gebruikte zijn in Nederland. “Vooral ouderen zijn gevoelig voor bijwerkingen”, weet Eward Melis. “Inname vergroot ook het valrisico. Soms gebruiken ouderen een opiaat tegen rugpijn, worden daardoor duizelig, breken een knie of heup en zijn dan nog verder van huis.”

“Chronisch gebruik impliceert de kans op problemen, maar heeft op den duur weinig effect op de pijn. Dan is de balans doorgeslagen naar de negatieve kant”
Apotheker Eward Melis
‘Apotheker pijn’
Melis noemt zichzelf ‘apotheker pijn’. Hij verdiept zich in de werking van pijnstillende medicatie en schreef met artsen en andere apothekers een handreiking voor de afbouw van opioïdengebruik. Die is opgenomen in de NHG-Standaard Pijn. “Hoe groot zijn de stappen die je kunt zetten? Om de hoeveel tijd minder je de dosering? Het is een praktisch handvat voor de huisarts. Dit is een belangrijk thema, want chronisch gebruik impliceert dus de kans op problemen, maar heeft op den duur weinig effect op de pijn. Dan is de balans doorgeslagen naar de negatieve kant.”
“Schrijf beperkt voor, geef een recept voor maximaal een week”
Eindig probleem
Hoe zorgen onder meer huisartsen en apothekers ervoor dat het gebruik van opioïden wordt beperkt tot het strikt noodzakelijke? Hoe kunnen ze onterecht gebruik voorkomen en terecht gebruik snel en verantwoord afbouwen? “Er zijn twee uitgangspunten”, zegt Melis. “Eén: schrijf beperkt voor. Geef een recept voor maximaal een week. En twee: als je een herhaalrecept overweegt, ga dan samen met de patiënt na of het nut nog opweegt tegen de bijwerkingen. Heeft de patiënt er veel baat bij, omdat het pijnstillend effect groot is? Dan is het misschien gerechtvaardigd een herhaalrecept voor een week uit te schrijven. Besef daarbij wel dat een probleem eindig moet zijn. Kort na een pijnlijke operatie heeft de patiënt veel pijn en is een opiaat op zijn plaats. Je weet in dit geval ook dat de pijn overgaat en een opioïde spoedig niet meer nodig is. Anders ligt het bij de patiënt met vage (chronische) pijn in de onderrug waarvan de oorzaak onduidelijk is. Je kunt dan wel een opiaat voorschrijven, maar we weten dat opioïden bij chronische pijn niet effectief zijn.”
“In mijn optiek staan patiënten meer open voor afbouwen dan artsen vaak aannemen”
Eerste lijn
Onderzoek uitgevoerd in de Sint Maartenskliniek laat zien dat er winst is te boeken. Melis: “Samen met collega’s heb ik in 2021 een studie verricht bij postoperatieve orthopediepatiënten. Een half jaar na de ingreep bleek ongeveer 13% nog opioïden te gebruiken. Weliswaar waren sommigen van hen al vóór de operatie langdurige opioïdegebruiker, dat laat onverlet dat een flink aantal deze status ontwikkelde na de ingreep. Normaal gesproken is de postoperatieve pijn dan voorbij, maar toch gebruikten ze nog opioïden. Dan vraag ik me af: hoe is dat gekomen? In de meeste ziekenhuizen is het tegenwoordig gebruikelijk heel beperkt opioïden mee te geven bij ontslag uit het ziekenhuis. In de Sint Maartenskliniek bijvoorbeeld, krijgen mensen de middelen voor maximaal een paar dagen mee naar huis. Dus wat is er gebeurd na ontslag uit het ziekenhuis? Wie heeft de middelen voorgeschreven en hoe is de patiënt begeleid? Als de patiënt ondanks de opioïden nog steeds pijn heeft, kun je je in elk geval afvragen: wat is het effect van die pillen nog en is het niet tijd om af te bouwen? Ons onderzoek leverde nóg een frappant resultaat op. Zes maanden na de operatie vroegen we de patiënten: zou je willen afbouwen? Vrijwel iedereen antwoordde bevestigend. De meesten voelen zich blijkbaar niet goed bij langdurig gebruik. In mijn optiek staan patiënten meer open voor afbouwen dan artsen vaak aannemen.”
“Wijs de patiënt met pijn de weg naar mindfulness, ontspanningsoefeningen of cognitieve gedragstherapie”
Driehoek patiënt-huisarts-apotheker
Melis koppelt deze woorden aan een pleidooi voor begeleiding van de patiënt. “Voor een goede, verantwoorde afbouw is de driehoek patiënt-huisarts-apotheker nodig. Vervolgens is dé succesfactor dat een zorgprofessional de patiënt begeleidt. Vraag de patiënt regelmatig telefonisch of tijdens een consult hoe het gaat. Ondersteun en motiveer, want afbouwen kan vanwege de pijn best lastig zijn. In de NHG-richtlijn staan niet-medicamenteuze interventies: wijs de patiënt met pijn bijvoorbeeld de weg naar mindfulness, ontspanningsoefeningen of cognitieve gedragstherapie.”
Referentie: NHG-Richtlijn Pijn