DOQ

Zorgt diepe slaap voor een grote schoonmaak van de hersenen?

Neuroloog Rolf Fronczek werkt aan een techniek om de hersenen ‘schoon te spoelen’ tijdens de slaap. Zijn onderzoek naar het glymfatische systeem kan op termijn klinische implicaties hebben voor mensen die lijden aan ziektes zoals alzheimer, huntington of parkinson. “Maar we moeten eerst aannemelijk maken dat slaap een rol speelt bij het schoonmaken van de hersenen.”

Het glymfatische systeem is een recent ontdekt systeem waarbij de liquor cerebrospinalis vanuit de ruimte rondom de bloedvaten, de perivasculaire ruimte, door de hersenen stroomt. Het systeem speelt een rol bij het afvoeren van afvalstoffen, maar hoe dat precies werkt, is niet helemaal duidelijk. Rolf Fronczek, neuroloog bij het LUMC en somnoloog bij slaap-waakcentrum SEIN, onderzoekt manieren waarop het glymfatische systeem kan helpen bij het afvoeren van schadelijke eiwitten die zich opstapelen in de hersenen, zoals dat het geval is bij bijvoorbeeld de ziekte van Alzheimer.

“Uit proefdieronderzoek bleek het glymfatische systeem vooral tijdens de slaap actief te zijn”

Neuroloog dr. Rolf Fronczek

Glymfatische systeem

“Het was al eerder bekend dat het glymfatische systeem afvalstoffen uit de hersenen afvoert”, zegt Fronczek. “Uit proefdieronderzoek bleek dit systeem vooral tijdens de slaap actief te zijn. Ook bij mensen zien we dat in de liquor de hoeveelheid eiwitten afkomstig uit de hersenen tijdens de slaap hoger is dan wanneer iemand wakker is. Dat duidt op een toegenomen klaring van deze stoffen uit de hersenen.”
Fronczek en zijn collega’s deden onderzoek naar de afvoer van het eiwit amyloïd-beta bij patiënten met HCHWA-D (de ‘Katwijkse ziekte’). Zij lijden aan een erfelijke stapeling van amyloïd-beta in de bloedvaten van het brein, waardoor ze hersenbloedingen op jonge leeftijd krijgen. “Bij deze patiënten zien we dat de hoeveelheid amyloïd-beta in de liquor zelfs voor symptomen van de ziekte laag is, omdat het eiwit blijft hangen in de hersenen”, zegt Fronczek. Amyloïd-beta is ook bekend als medeveroorzaker van de ziekte van Alzheimer, wanneer de eiwitten samenklonteren in zogenaamde plaques, die de functie van zenuwcellen verhinderen.

HCHWA-D als model

De wetenschappers gebruikten HCHWA-D als model om te onderzoeken hoe amyloïd-beta wordt afgevoerd, en waarom het bij deze ziekte juist opstapelt in de bloedvaten. Hierbij brachten ze de vloeistofstromen van de bloedvaten en het glymfatisch systeem in beeld met een MRI-scan. Bij de beeldvorming maakten de onderzoekers gebruik van een magneet met een sterkte van 7 Tesla, zodat ze pulsaties en de vloeistofstroom langs de vaten konden meten. Uit metingen in de liquor blijkt dat amyloïd-beta vooral tijdens de diepe slaap uit de hersenen wordt gefilterd.

“Kan een kunstmatig opgewekte diepe slaap het glymfatische systeem verbeteren?”

Kunstmatige slaap

Uit dat onderzoek volgde een vervolgvraag: kan een kunstmatig opgewekte diepe slaap het glymfatische systeem verbeteren, en daarmee zelfs het beloop van eiwitstapelingsziektes zoals HCHWA-D, alzheimer, huntington of parkinson beïnvloeden? Om die vraag te onderzoeken, dienden Fronczek en zijn collega’s een plan in bij de Hersenstichting.
“Tijdens deze trial willen de wetenschappers mensen met HCHWA-D in slaap brengen door middel van natriumoxybaat, een van de krachtigste slaapmiddelen die er zijn”, zegt Fronczek. “Eenmaal in slaap meten we de pulsaties in het vierde ventrikel, de flow in het glymfatische systeem en de klaring van amyloïd-beta in de liquor. Door de diepe slaap te induceren hopen we de klaring van dit eiwit te kunnen verbeteren.” Een volgende stap is het onderzoeken van het glymfatische systeem bij gezonde controles, zegt Fronczek. “Dan kunnen we erachter komen hoe dit systeem precies in elkaar zit.”

“Het is nog te vroeg om het te hebben over de klinische implicaties van dit onderzoek”

Klinische praktijk

Het glymfatische systeem en de invloed op de afvoer van afvalstoffen uit de hersenen is een hot topic in de neurologie. Maar om het te hebben over de klinische implicaties van dit onderzoek is het volgens Fronczek nog te vroeg. “We moeten eerst aannemelijk maken dat slaap überhaupt een rol speelt bij de afvoer van afvalstoffen uit het brein”, zegt de neuroloog. “Daarna kunnen we kijken of het een rol speelt bij het ziektebeloop van andere neurodegeneratieve aandoeningen, zoals parkinson of huntington. Maar we kunnen pas nadenken over praktische toepassingen als we een proof of concept hebben.”
Fronczek wil zijn collega’s meegeven dat de hoeveelheid wisselt per individu. “Er zijn kort- en langslapers, en iedereen heeft zijn eigen ritme. Iedereen heeft een eigen ideale slaapduur. We weten nog niet wat de invloed van het glymfatische systeem hierop is.” Hij is dan ook voorzichtig met aanbevelingen op dit gebied. “Als patiënten zich zorgen maken dat ze door minder slaap ziek kunnen worden, zou ik ze vooral geruststellen: je loopt niet meer risico op parkinson of alzheimer als je minder slaapt. De rol van het glymfatische systeem is nog grotendeels onbekend, maar wat we wel al weten is dat gezonde slaap belangrijk is voor gezonde hersenen.”

Lees meer over:


Voor u geselecteerde artikelen

Boek over veilige sedatie toepassen op de SEH moet angst wegnemen

Vier SEH- artsen schreven een boek over veilige sedatie op de SEH. Het is bedoeld als naslagwerk en cursusmateriaal, vertellen Mischa Veen en Daniëlle van Winden. “Uniek is dat de informatie ook gericht is op het voorkomen van traumatische ervaringen voor patiënten.”

‘Wij willen over twintig jaar ook nog huisarts zijn’

Ties Janssen vertelt over het manifest ‘De huisarts van morgen’, waarmee de Lovah de continuïteit van de huisartsenzorg wil veiligstellen. “Al jaren wordt er nagedacht over vergrijzing en personeelstekorten in de zorg, en nog steeds kabbelt het maar voort.”

Casus: 13-jarig meisje met een bloedende moedervlek

Een 13-jarig meisje komt op het spreekuur omdat ze sinds enkele dagen een bloedende moedervlek heeft. De moedervlek zit er al sinds enkele maanden en is snel gegroeid en ook wat boller geworden. Verder geen klachten zoals pijn of jeuk. Wat is uw diagnose?

‘Ik heb medewerkers meegenomen naar waar ze het best op hun plek zijn’

Op de afdeling waar Jacqueline Loonen leiding geeft staat ‘persoonsgericht’ centraal, zowel in de patiëntenzorg als in de organisatie. “De patiënt en zorgverlener zijn samen verantwoordelijk. Iedereen komt vanuit zijn of haar expertise met voorstellen tot verbetering.”

Casus: vrouw met verkoudheid en oorpijn

Patiënte zit verkouden tegenover u met oorpijn links. De verkoudheid bestaat sinds gisteren maar de oorpijn is vannacht begonnen. De otalgie is pijnlijker dan de pijn die zij heeft ervaren bij de bevalling van haar kinderen. Het gehoor is links mogelijk iets minder dan rechts. Zij heeft geen koorts. Wat is uw diagnose?

Mededingings­toezicht biedt veel ruimte voor samen­werking

In ons zorgstelsel is veel ruimte voor samenwerking en netwerkvorming, vertelt Marco Varkevisser. “Veel zorgaanbieders denken dat heel veel niet mag van de ACM, terwijl die de afgelopen jaren heeft laten zien dat er juist veel ruimte is voor samenwerking.”

‘Vergroot herken­baarheid anti­biotica’

Een betere herkenbaarheid van antibiotica kan leiden tot verstandiger gebruik en zo helpen in de strijd tegen de wereldwijd groeiende antibioticaresistentie. Annelie Monnier en Heiman Wertheim vertellen over het ABACUS-project. “Resistentie kent geen grenzen.”

Medische hypnose: meer controle over je lijf en emoties

Kinderarts en hypnotherapeut Arine Vlieger vertelt over het gebruik van medische hypnose: “Als je de verwachtingen van de patiënt positief kan beïnvloeden dan heeft dat tevens effect op de behandeling. Taal is dan ook de basis van hypnose.”

Casus: vrouw met melaena, een steeds dikker wordende buik en een uitpuilende navel

Een vrouw wordt gepresenteerd op de Spoedeisende Hulp in verband met sinds 1 dag bestaande melaena. Daarnaast klaagt patiënte over een steeds dikker wordende buik, pijn in de rechter bovenbuik en een uitpuilende navel sinds 6 weken. Tevens zijn haar benen iets dikker geworden. Wat is uw diagnose?

In zes stappen afval op de OK reduceren

Roos Bleckman, Lukas Radema en hun collega’s van het OK Green Team bedachten een stappenplan om het afval op de OK de komende jaren met de helft te reduceren. “Het afdekmateriaal op de OK kon met maar liefst 20% gereduceerd kon worden.”


0
Laat een reactie achterx