DOQ

Wat als… jouw onderzoek plotseling is geasso­cieerd met de tabaks­industrie?

Jouw promotieonderzoek wordt gefinancierd door een farmaceut, die plotseling wordt overgenomen door een tabaksmultinational. Het overkwam Wytse van den Bosch, aios Kindergeneeskunde en onderzoeker in het Sophia Kinderziekenhuis in Rotterdam. Wat doe je dan? Van den Bosch schreef er een wetenschappelijk artikel over, inclusief aanbevelingen voor onderzoeksgroepen die eveneens in zo’n situatie terecht kunnen komen.

Verbazing, of liever: verbijstering, dat was de reactie van Wytse van den Bosch en zijn onderzoeksteam, zomer 2021, toen ze hoorden dat Vectura, het farmaceutisch bedrijf dat het promotieonderzoek van Van den Bosch financierde naar structuur en functie van de kleine luchtwegen bij kinderen met ernstig astma, plotseling was overgenomen door tabaksmultinational Philip Morris International. “De wereld staat dan op zijn kop,” vertelt Van den Bosch. “Door deze indirecte affiliatie ben je plotseling niet meer welkom op wetenschappelijke congressen en kun je niet langer publiceren in wetenschappelijke tijdschriften. Je bent immers geassocieerd met de tabaksindustrie, en dat is beslist niet de bedoeling.”

“Als we zouden stoppen, zou het allemaal voor niets zijn geweest. Dat wil je ook niet”

aios Kindergeneeskunde Wytse van den Bosch

Stoppen schadelijker dan doorgaan

De eerste reactie van Van den Bosch was: We moeten zo snel mogelijk het contract verbreken. “Je wilt als arts niets te maken hebben met de tabaksindustrie. Zeker niet als je ook nog eens onderzoek doet in de longgeneeskunde. Roken is een van de belangrijkste risicofactoren voor longaandoeningen en verschillende soorten kanker.”

Anderzijds, het promotieonderzoek van Van den Bosch, met alle bijbehorende onderzoeksprojecten, was al in volle gang. Er was door hem en zijn team, waaronder Harm Tiddens, hoogleraar Kinderlonggeneeskunde in het Erasmus MC, al veel geld, energie en menskracht in gestopt. “Als we zouden stoppen, zou dat allemaal voor niets zijn geweest. Dat wil je ook niet.” Een dilemma dus. Na overleg met onder andere de medisch-ethici van het Erasmus MC besloot het team het onderzoek daarom te vervolgen. “Onze doorslaggevende overweging was dat doorgaan minder onethisch zou zijn dan stoppen, vooral voor kinderen met ernstig astma. Voor hen was dit onderzoek bedoeld.”

“Overnames kunnen consequenties hebben voor jouw onderzoek én hoe de buitenwereld naar je kijkt”

Zwart-wit

En zo geschiedde. Van den Bosch vervolgde zijn onderzoek, waar hij komend jaar op hoopt te promoveren. Tegelijkertijd riep de gang van zaken veel vragen bij hem op. “Er zijn dagelijks talloze bedrijfsovernames, waarmee soms miljarden gemoeid zijn. Als onderzoeksgroep heb je daar geen enkele invloed op. Maar ze kunnen wel out of the blue consequenties hebben voor jouw onderzoek én voor hoe de buitenwereld naar je kijkt. Want plotseling heb je iets uit te leggen. Dat hebben we ook gedaan. Sommige editors begrepen daardoor onze positie, zodat we toch konden publiceren. Anderen kijken hier echter volstrekt zwart-wit naar, zo van: de tabaksindustrie is onze vijand, en zijn daar onwrikbaar in.”

Fastfoodketen

Vandaar dat Van den Bosch en zijn onderzoeksteam een discussiepaper besloten te schrijven over wat hen was overkomen. Inclusief een aantal aanbevelingen over wat je als onderzoeksgroep in zo’n geval zou kunnen doen. “Ons is dit nu overkomen met de tabaksindustrie. Maar je kunt op dezelfde manier getroffen worden als jouw onderzoek plotseling gefinancierd wordt door een fastfoodketen, een multinational in fossiele brandstoffen of een alcoholmagnaat. Wil je dat? En als je dat niet wilt: wat doe je dan?”

Commissie

Een van de aanbevelingen van Van den Bosch is: leg de casus voor aan de medisch-ethische commissie van een internationale medisch-specialistische koepelorganisatie, zoals de European Respiratory Society (ERS) of de European Society of Cardiology (ESC). “Zij kunnen daarover dan een uitspraak doen, die vervolgens door alle aangesloten wetenschappelijke organisaties kan worden overgenomen.”

“Neem in het contract op dat het ontbonden wordt in geval van een ongewenste overname”

Noodfonds

Een andere aanbeveling: neem in de contractafspraken met de farmaceut die jouw onderzoek financiert op dat het contract ontbonden wordt in geval van een voor de onderzoeksgroep ongewenste overname. “Ook te overwegen is: dat medisch-wetenschappelijke verenigingen of de overheid een noodfonds hebben waar je dan een beroep op kunt doen. Zodat je het contract met de ongewenste financier kunt verbreken en het onderzoek toch kunt vervolgen. Je kunt als onderzoeksgroep niet voorkomen dat een bedrijf een ander bedrijf overneemt. Je kunt er echter  wel voor zorgen dat de ongewenste gevolgen daarvan voor jouw onderzoeksgroep zo beperkt mogelijk blijven. Daarom hebben we dit artikel geschreven.”  


Referentie: van den Bosch WB, Jacobs N, Tiddens H, et al. “What if… your research is suddenly affiliated with a tobacco manufacturing company?BMJ Open Respiratory Research 2024;11:e001505.

Lees meer over:


Voor u geselecteerde artikelen

Minder administratie, beter contact

AI kan artsen ondersteunen door administratieve lasten te verlichten, ziet Juliën Rezek. Transcriptietools maken automatisch verslagen, waardoor artsen meer tijd hebben voor patiënten. “Hierdoor kunnen artsen dieper ingaan op klachten, wat resulteert in betere zorg.”

‘Laten we allemaal één stapje in elkaars domein zetten’

Zorgverleners hebben nog onvoldoende oog voor het verband tussen mentale klachten, hormonale klachten en hart- en vaatziekten bij vrouwen, aldus Sandra Kooij. Meer samenwerking tussen verschillende disciplines is nodig. “Kijk bij elkaar mee. Geef elkaar advies.”

Casus: oudere patiënte met reukproblemen

Op het spreekuur komt een 70-jarige vrouw in verband met problemen met ruiken. De problemen zijn enkele jaren eerder gestart. Initieel met minder goed ruiken (hyposmie), sinds een half jaar worden geuren steeds vaker als vies ervaren (kakosmie). Wat is uw diagnose?

Casus: man met klachten in de bovenbuik

Een man heeft in toenemende mate klachten van pijn in de bovenbuik. De pijn is zeurend en soms stekend en zit middenin de buik. Wat is uw diagnose?

Van tropenarts naar huisarts op Texel

Josine Blanksma werkte jarenlang als tropenarts voor Artsen zonder Grenzen en is een paar jaar geleden een nieuw avontuur aangegaan: ze werkt nu als huisarts op Texel. “Mijn nieuwe carrièrepad is heus niet minder uitdagend te noemen.”

‘Ik kan niet wachten op de eerste geprinte lasagne’

Ineke Obbema werkt met 3D-geprinte maaltijden voor mensen met slikproblemen bij het Máxima MC. De herkenbare vormen en verbeterde smaak bieden een opvallend alternatief voor traditionele gemalen voeding. “Je kunt meteen proeven dat er een chef-kok achter zit.”

Klimaatimpact onderzoeken voor een heel zorgpad

Lisanne Kouwenberg doet onderzoek naar de milieu-impact van zorgpaden. Dat kan aangrijpingspunten opleveren voor het verlagen van de klimaatimpact. “De meeste studies kijken naar één behandeling. Maar daar zit een heel traject omheen dat er ook aan bijdraagt.”

Help patiënten te stoppen met roken: ‘Minder zenden en meer interacteren’

Marieke Helmus combineert kunst en innovatie om het gesprek over stoppen met roken te starten. Met tools zoals een ‘Chat met je sigaret’-chatbot en humoristische ansichtkaarten helpt ze moeilijk bereikbare groepen om na te denken over hun rookgedrag.

Is er een dokter aan boord?

Wat doe je als er in een vliegtuig om een arts wordt gevraagd? Huisarts en luchtvaartgeneeskundige Peter Nijhof legt uit hoe medische noodgevallen in de lucht worden aangepakt, van de rol van artsen en cabinepersoneel tot het gebruik van medische kits en noodlandingen.

‘Stress verdient centrale plek in het consult’

Chronische stress, vaak gekoppeld aan sociale problemen, kan gezondheidsklachten veroorzaken. Feia Hemke pleit voor meer aandacht hiervoor in de spreekkamer en ontwikkelde tools om dit bespreekbaar te maken. “Hierdoor voorkom je onnodige medicalisering.”