Log in om uw persoonlijke bookmarks op te kunnen slaan.
Wat als… jouw onderzoek plotseling is geassocieerd met de tabaksindustrie?
Jouw promotieonderzoek wordt gefinancierd door een farmaceut, die plotseling wordt overgenomen door een tabaksmultinational. Het overkwam Wytse van den Bosch, aios Kindergeneeskunde en onderzoeker in het Sophia Kinderziekenhuis in Rotterdam. Wat doe je dan? Van den Bosch schreef er een wetenschappelijk artikel over, inclusief aanbevelingen voor onderzoeksgroepen die eveneens in zo’n situatie terecht kunnen komen.
Verbazing, of liever: verbijstering, dat was de reactie van Wytse van den Bosch en zijn onderzoeksteam, zomer 2021, toen ze hoorden dat Vectura, het farmaceutisch bedrijf dat het promotieonderzoek van Van den Bosch financierde naar structuur en functie van de kleine luchtwegen bij kinderen met ernstig astma, plotseling was overgenomen door tabaksmultinational Philip Morris International. “De wereld staat dan op zijn kop,” vertelt Van den Bosch. “Door deze indirecte affiliatie ben je plotseling niet meer welkom op wetenschappelijke congressen en kun je niet langer publiceren in wetenschappelijke tijdschriften. Je bent immers geassocieerd met de tabaksindustrie, en dat is beslist niet de bedoeling.”

“Als we zouden stoppen, zou het allemaal voor niets zijn geweest. Dat wil je ook niet”
aios Kindergeneeskunde Wytse van den Bosch
Stoppen schadelijker dan doorgaan
De eerste reactie van Van den Bosch was: We moeten zo snel mogelijk het contract verbreken. “Je wilt als arts niets te maken hebben met de tabaksindustrie. Zeker niet als je ook nog eens onderzoek doet in de longgeneeskunde. Roken is een van de belangrijkste risicofactoren voor longaandoeningen en verschillende soorten kanker.”
Anderzijds, het promotieonderzoek van Van den Bosch, met alle bijbehorende onderzoeksprojecten, was al in volle gang. Er was door hem en zijn team, waaronder Harm Tiddens, hoogleraar Kinderlonggeneeskunde in het Erasmus MC, al veel geld, energie en menskracht in gestopt. “Als we zouden stoppen, zou dat allemaal voor niets zijn geweest. Dat wil je ook niet.” Een dilemma dus. Na overleg met onder andere de medisch-ethici van het Erasmus MC besloot het team het onderzoek daarom te vervolgen. “Onze doorslaggevende overweging was dat doorgaan minder onethisch zou zijn dan stoppen, vooral voor kinderen met ernstig astma. Voor hen was dit onderzoek bedoeld.”
“Overnames kunnen consequenties hebben voor jouw onderzoek én hoe de buitenwereld naar je kijkt”
Zwart-wit
En zo geschiedde. Van den Bosch vervolgde zijn onderzoek, waar hij komend jaar op hoopt te promoveren. Tegelijkertijd riep de gang van zaken veel vragen bij hem op. “Er zijn dagelijks talloze bedrijfsovernames, waarmee soms miljarden gemoeid zijn. Als onderzoeksgroep heb je daar geen enkele invloed op. Maar ze kunnen wel out of the blue consequenties hebben voor jouw onderzoek én voor hoe de buitenwereld naar je kijkt. Want plotseling heb je iets uit te leggen. Dat hebben we ook gedaan. Sommige editors begrepen daardoor onze positie, zodat we toch konden publiceren. Anderen kijken hier echter volstrekt zwart-wit naar, zo van: de tabaksindustrie is onze vijand, en zijn daar onwrikbaar in.”
Fastfoodketen
Vandaar dat Van den Bosch en zijn onderzoeksteam een discussiepaper besloten te schrijven over wat hen was overkomen. Inclusief een aantal aanbevelingen over wat je als onderzoeksgroep in zo’n geval zou kunnen doen. “Ons is dit nu overkomen met de tabaksindustrie. Maar je kunt op dezelfde manier getroffen worden als jouw onderzoek plotseling gefinancierd wordt door een fastfoodketen, een multinational in fossiele brandstoffen of een alcoholmagnaat. Wil je dat? En als je dat niet wilt: wat doe je dan?”
Commissie
Een van de aanbevelingen van Van den Bosch is: leg de casus voor aan de medisch-ethische commissie van een internationale medisch-specialistische koepelorganisatie, zoals de European Respiratory Society (ERS) of de European Society of Cardiology (ESC). “Zij kunnen daarover dan een uitspraak doen, die vervolgens door alle aangesloten wetenschappelijke organisaties kan worden overgenomen.”
“Neem in het contract op dat het ontbonden wordt in geval van een ongewenste overname”
Noodfonds
Een andere aanbeveling: neem in de contractafspraken met de farmaceut die jouw onderzoek financiert op dat het contract ontbonden wordt in geval van een voor de onderzoeksgroep ongewenste overname. “Ook te overwegen is: dat medisch-wetenschappelijke verenigingen of de overheid een noodfonds hebben waar je dan een beroep op kunt doen. Zodat je het contract met de ongewenste financier kunt verbreken en het onderzoek toch kunt vervolgen. Je kunt als onderzoeksgroep niet voorkomen dat een bedrijf een ander bedrijf overneemt. Je kunt er echter wel voor zorgen dat de ongewenste gevolgen daarvan voor jouw onderzoeksgroep zo beperkt mogelijk blijven. Daarom hebben we dit artikel geschreven.”
Referentie: van den Bosch WB, Jacobs N, Tiddens H, et al. “What if… your research is suddenly affiliated with a tobacco manufacturing company?”BMJ Open Respiratory Research 2024;11:e001505.