De zorgverlener als verwonderaar

Zorgverleners leggen vooral contact met de ziekte, en niet met de mens, stelt Piet Leroy, hoogleraar procedurele sedatie en analgesie bij kinderen. Leroy doet al sinds 2006 onderzoek op het gebied van pijn- en traumavrije zorg bij kinderen. Steeds meer resultaten wijzen uit dat een goed contact tussen de zorgverlener, het kind en de ouders, veel leed kan voorkomen. Op 14 maart is Leroy een van de sprekers op het symposium ‘De kunst van contact’ dat wordt georganiseerd door de stichting CliniClowns, in samenwerking met stichting Kind en Ziekenhuis.

In 2019 richtte Leroy het PROSA Kenniscentrum op. Het centrum bundelt kennis en verzorgt trainingen over pijn- en angstvrije zorg. Op dit terrein is al veel bekend, maar volgens Leroy is het voor professionals lastig om de kennis toe te passen. Want zorgverleners zijn getraind om het contact  met patiënten en naasten te benutten als databron voor het verlenen van de nodige zorg. Een reflex die in veel situaties noodzakelijk is, maar die tevens het echte contact overschaduwt.   

Waarom is vertrouwen zo belangrijk?

Vertrouwen is de essentie van echt contact. Medische zorg voor kinderen gaat vaak gepaard met angst en pijn, en we zijn er lang van uit gegaan dat het doel de middelen heiligt. Maar zeker kinderen onder de vijf jaar zijn gevoelig voor pijnlijke en traumatische ervaringen. Door de juiste benadering kun je dat voorkomen. We weten bovendien dat de zorguitkomsten gunstiger zijn bij kinderen die hun zorgverlener vertrouwen. Dat geldt overigens ook voor volwassenen.

Hoe bouw je als zorgverlener dat vertrouwen op bij kinderen?

Daar is geen pasklaar antwoord op. Het is in ieder geval niet te vatten in checklists of protocollen. Hoe vertrouwen zich ontwikkelt, varieert per kind-ouder koppel en omvat vaardigheden die voortkomen uit vragen als: hoe ontmoet je elkaar, hoe ben je er voor de ander en hoe ontstaat een evenwaardige dialoog? Het begint altijd bij een open, nieuwsgierige houding van verwondering en het voornemen om oprecht te willen ontmoeten. Daarna ga je de dialoog aan door aan te sluiten bij de wereld van het kind. Die wereld bestaat uit creatief zijn en willen leren.

Als het eenmaal lukt om dat vertrouwen op te bouwen, ontstaat er een bluetooth-achtige relatie: bij iedere ontmoeting gaat het contact weer ‘aan’. Met een beetje geluk komt het kind dan op je af rennen. Ze komen voor jou, en de prik met de bijbehorende angst of pijn verdwijnen naar de achtergrond.

“Ik spreek nooit over lastige ouders, wel over kwetsbare ouders”

Waar moet je op letten in de contacten met ouders?

Ouders hebben de natuurlijke neiging om het kind te beschermen. Ik spreek daarom nooit over lastige ouders, wel over kwetsbare ouders. Ouders kunnen met complexe dilemma’s te maken krijgen. Instinctief zullen ze opkomen voor hun kind. Maar in een onzekere of levensbedreigende situatie, zullen ze vaak de kant van de zorgverlener kiezen, want ze willen natuurlijk dat de behandeling gaat lukken. Hoe doe je het dan goed als ouder?

We helpen ouders om aan te sluiten op die gevoelens, en samen met hun kind deskundig te worden in wat voor hen het beste werkt. Zo vermijd je dat het delicate vertrouwen tussen kind en ouder wordt beschadigd.

Hoe pak je dat aan?

Vooral door medisch denken even uit te schakelen en je te verdiepen in de ouders: wie zijn jullie? Wat staat er voor jullie op het spel, wat voor zorgen brengen jullie mee, wat kunnen jullie? Dus vooral door er als mens te zijn. Binnen het PROSA Kenniscentrum beschouwen we iedere ontmoeting als een leerdialoog. Het gaat om kleine stapjes, terugkijken, vooruitkijken en lessen meenemen naar de volgende ontmoeting.

“Als zorgverleners zelf ouders worden, leren ze vaak pas echt communiceren met kinderen”

Het symposium op 14 maart wordt mede georganiseerd door de Cliniclowns. Beheersen zij de kunst van contact?

CliniClowns hebben unieke vaardigheden in contact maken en het lezen van emoties. Ze doen dat vaak via spel, dat is de natuurlijke taal van een kind. Als zorgverleners zelf ouders worden, leren ze vaak pas echt communiceren met kinderen. We hoeven ons echt niet allemaal als clown te gaan gedragen, maar we kunnen wel veel van de CliniClowns leren en elementen van clowning integreren in de opleiding.

Meer informatie?
Op 8 maart 2024 geeft Piet Leroy in de aula van de Universiteit Maastricht zijn oratie, met als titel ‘Omarm de Kwetsbaarheid’.
Symposium De Kunst van Contact, 14 maart.

Lees meer over: