Dr. Van Doormaal: ‘Dankzij flexibele pleister is hersenvlies waterdicht te sluiten’

Nieuw: een soort ‘pleister’ kan voorkomen dat lekkage van hersenvocht ontstaat na een operatie. Het geesteskind van neurochirurg dr. Tristan van Doormaal uit het UMC Utrecht kreeg begin dit jaar de CE-markering. Artsen binnen de Europese Unie, IJsland, Zwitserland, Noorwegen en Liechtenstein kunnen nu sterk de kans vergroten dat de hersenvliezen gesloten blijven na de ingreep.

Alle veertig patiënten bij wie na de hersenoperatie een zogeheten sealant is aangebracht op de hersenvliezen, bleven vervolgens ‘waterdicht’. Zij namen deel aan een onderzoek dat werd uitgevoerd in het UMC Utrecht, het Elisabeth-Tweesteden ziekenhuis in Tilburg en het Universitätsspital Zürich. “We hebben een relatief eenvoudige oplossing gevonden voor een concreet en veelvoorkomend probleem”, zegt neurochirurg dr. Tristan van Doormaal.

Aneurysma, epilepsie, hersentumor

De neurochirurg was al tijdens zijn opleiding geïnteresseerd in devices die de zorg in de operatiekamer verbeteren en veiliger maken. Hij promoveerde er ook op. “Het ging destijds om oplossingen voor zeldzame en ingewikkelde problemen. Aan het eind van mijn opleiding, ongeveer zeven jaar geleden, begon ik te denken: wat is een gróte uitdaging in de neurochirurgie waarvoor een innovatie zou moeten worden ontwikkeld? Ik kwam al snel uit bij de lekkage van hersenvocht nadat een je een incisie hebt gemaakt in het hersenvlies, iets wat nodig is tijdens de operatie van bijvoorbeeld een patiënt met een aneurysma, epilepsie of hersentumor. Lekkage kan ook optreden na een ingreep in het ruggenmerg.”

Wondinfectie

Als een neurochirurg er niet in slaagt de patiënt ‘waterdicht’ achter te laten, zal spontaan vocht uit de schedel druppelen, meestal al kort na de operatie. Het verlaat het lichaam via de huid of via de neus wanneer iemand langs deze route is geopereerd aan bijvoorbeeld de hypofyse. Van Doormaal: “Onze hersenen drijven in vocht: iets meer dan een halve liter. Dit vocht is essentieel voor het overleven van de hersenen. Het hersenvlies is een soort leerachtige membraan die het vocht tegenhoudt. Als gevolg van lekkage kan bijvoorbeeld een wondinfectie of een diepere hersenvliesontsteking ontstaan. Dit kan permanente schade opleveren of zelfs een dodelijke afloop hebben.”

“Wat is een gróte uitdaging in de neurochirurgie waarvoor men een innovatie zou moeten ontwikkelen?”

Plakken en oplossen

Hoe kan worden gelijmd in een natte, glibberige omgeving? Dát was het grote en lastige vraagstuk waarvoor Van Doormaal zich geplaatst zag. “Neurochirurgen gebruiken natuurlijk al materiaal om het hersenvlies te hechten, maar er was nog niet speciaal iets ontworpen wat kan worden vastgeplakt aan de hersenvliezen. Ik heb vele bedrijven benaderd om gezamenlijk biotechnologisch materiaal te ontwikkelen. Zo kwam ik terecht bij Polyganics bv, een Gronings bedrijf dat een aantal veelbelovende technologieën op de plank had liggen: polymeren die én konden plakken in een natte omgeving én in de loop der tijd vanzelf oplosten. Dat laatste is belangrijk, want het doel is dat het hersenvlies uiteindelijk weer dichtgroeit.”

Na een aantal jaren van geëxperimenteer en verfijning hadden Van Doormaal en het biotechnologiebedrijf het gewenste product: een pleister die zich als het ware vastzuigt en lang genoeg blijft zitten om er nieuw hersenvlies in te laten groeien.

Twee lagen

De neurochirurg, behalve in het UMC Utrecht werkzaam in het Universitätsspital Zürich, legt uit: “Het is een flexibele pleister van acht bij acht centimeter, met een dikte van een paar millimeter. De onderste laag bestaat uit wit schuim en plakt goed op de hersenvliezen. Erboven bevindt zich een gladde, ondoordringbare polymeer-laag. Dankzij dit geheel is het hersenvlies waterdicht te sluiten. Binnen zes maanden is de pleister verdwenen.”

Veel patiënten kunnen hun voordeel doen met de sealant, vertelt Van Doormaal. “De drie ziekenhuizen hebben niet alleen onderzoek verricht naar de effectiviteit en veiligheid van het product, maar ook in kaart gebracht hoe vaak hersenvochtlekkage optreedt na een hersenoperatie. Het blijkt dat ongeveer zeven procent van de patiënten erdoor wordt getroffen.”

“Je hebt zowel een goede chirurg als een goed middel nodig om hersenvochtlekkage te vermijden” 

Nieuw onderzoek

Op basis van de positieve onderzoeksresultaten besloot de Europese Unie begin dit jaar het gebruik van de sealant toe te staan. Amerika wacht de uitkomsten af van een grotere studie die later dit jaar van start gaat en die Van Doormaal en anderen nu voorbereiden. “Het wordt een vergelijkend onderzoek: wat gebeurt er bij patiënten bij wie de pleister wordt bevestigd en patiënten bij wie dit niet gebeurt?”

Goede operatietechniek

Van Doormaal, die geen financieel belang heeft bij de ‘pleister’, vertelt dat geïnteresseerde neurochirurgen in Europa de sealant binnenkort kunnen bestellen via hun ziekenhuis. “Maar denk niet dat deze tool volstaat”, adviseert hij. “De basis voor het voorkomen van hersenvochtlekkage is een goede operatietechniek. In de praktijk zijn het vaak minder ervaren artsen die aan het einde van de operatie de hersenvliezen, schedel en wond sluiten; artsen die de opleiding tot neurochirurg nog niet hebben afgerond. Je hebt zowel een goede chirurg als een goed middel nodig om lekkage te vermijden.”

Lees meer over: