Epi­lepsie­chirur­gie: laatste redmiddel of waarde­volle extra optie?

Neuroloog Maeike Zijlmans is per 1 april 2022 benoemd als hoogleraar Geavanceerde Neurofysiologie bij Epilepsiechirurgie aan het UMC Utrecht. Zijlmans stelt zich ten doel om nieuwe technologieën te ontwikkelen ter verbetering van de epilepsiechirurgie. “Het kan voor veel mensen een waardevolle behandeloptie zijn.”

Hoewel chirurgie een steeds grotere rol speelt bij de behandeling van epilepsie, is de succeskans daarvan slechts 50 tot 70%. Dat maakt het momenteel een laatste redmiddel voor mensen met epilepsie die niet voldoende baat hebben bij geneesmiddelen. Met een vicieuze cirkel als gevolg: chirurgen doen weinig van deze ingrepen, waardoor ze weinig nieuwe kennis opdoen, zegt Maeike Zijlmans. “Maar ondertussen leven mensen met epilepsie minder lang, en hebben ze een lagere kwaliteit van leven.” Doel van Zijlmans als nieuwe hoogleraar Geavanceerde Neurofysiologie bij Epilepsiechirurgie is het doorbreken van die cirkel.

Onderbelicht ziektebeeld

Tijdens haar studie geneeskunde werd Zijlmans gegrepen door epilepsie en stimulatie van het brein. Haar promotietraject draaide om onderzoek naar nieuwe methodes om de focus van epilepsie te bepalen, zowel invasief als niet-invasief. In Montreal, Canada, deed Zijlmans onderzoek naar een van die methodes: hoogfrequente oscillaties. Deze kleine trillingen in het brein, te meten met een EEG, bleken een geschikte niet-invasieve manier om een neurochirurg tijdens een chirurgische operatie door het brein te gidsen. Eenmaal terug in Nederland bouwde Zijlmans een onderzoeksgroep rondom het principe dat epilepsie te opereren is als de focus van de ziekte bekend is.
Epilepsie is een onderbelicht vakgebied in de medische onderzoekswereld, zegt Zijlmans. “Een op de honderd Nederlanders heeft epilepsie, maar er is in verhouding erg weinig geld voor onderzoek naar dit ziektebeeld. Terwijl dit juist een ziekte is waarmee we veel vooruitgang kunnen boeken in de kwaliteit van leven als we beter gaan behandelen op jonge leeftijd. De slagingskans van deze operaties wordt groter als we ze vaker doen. We kunnen voorkomen dat mensen hun hele leven lang ziek blijven.”

“De kunst wordt het destilleren van een elektrografische handtekening voor epilepsie”

Techniek als toekomst

EpilepsieNL dat de leerstoel financiert, hoopt het vakgebied van de epilepsiechirurgie op deze manier een flinke steun in de rug te geven. Dat maakt het voor bedrijven interessanter, denkt Zijlmans, om te investeren in nieuwe technologieën zoals machine learning. “Ons vakgebied wordt steeds technischer. Met systemen die signalen analyseren, en daar vervolgens van leren, kunnen we modellen bouwen die zorgen voor meer begrip van het epileptische brein.” De uitdaging, zegt Zijlmans, is het onderscheiden van ziek en gezond hersenweefsel, zodat neurochirurgen deze twee steeds beter chirurgisch van elkaar kunnen scheiden. Hoogfrequente oscillaties spelen daarbij een rol als biomarker. “De kunst wordt het destilleren van een elektrografische handtekening voor epilepsie.”

“Veel mensen accepteren niet meer dat ze langdurig ziek zijn”

Waardevolle extra optie

Het beeld van epilepsiechirurgie als laatste redmiddel moet worden bijgesteld, vindt Zijlmans. Chirurgie werd eerst alleen werd aangeboden aan mensen die na medicatie niet aanvalsvrij waren. Maar volgens nieuwe richtlijnen is het nu ook een optie voor mensen die weliswaar aanvalsvrij zijn, maar een duidelijk zichtbare afwijking op de MRI in de hersenen hebben. Afhankelijk van de plaats waar het zieke weefsel zich bevindt, zijn er meer chirurgische opties mogelijk dan voorheen. “Bovendien accepteren veel mensen niet meer dat ze langdurig ziek zijn”, zegt Zijlmans. “We moeten epilepsiechirurgie zien als een waardevolle extra optie.”

“Op het gebied van techniek moeten artsen de taken leren verdelen”

Alleskunner

De toekomst van een steeds groter deel van de geneeskunde is technisch, denkt Zijlmans. Nieuwe studies zoals biomedische technologie en technische geneeskunde sorteren daarop voor. “De epilepsiechirurgie is een van de medische vakgebieden op het snijvlak van de chirurgie en de techniek. Daarom wil ik de techniek achter epilepsiechirurgie verbeteren. Die twee kunnen elkaar goed aanvullen, waardoor we patiënten steeds beter kunnen behandelen.” Op het gebied van techniek moet artsen de taken leren verdelen, zegt Zijlmans. “Een van de belangrijkste uitdagingen voor de toekomst is dat we af moeten van het simpele beeld van de dokter als alleskunner.”

epilepsie, epilepsiechirurgie, Maeike Zijlmans, neurofysiologie, neurologie, UMC utrecht