DOQ

Machte­loosheid drijft artsen tot ‘medische gas­lighting’

Geen arts staat ’s morgens op met het voornemen om klachten van patiënten wat weg te wuiven. En toch ervaren patiënten soms ‘medische gaslighting’ bij een consult. Marlies van Hemert van de stichting Begrepen Klachten heeft begrip voor zowel arts als patiënt. “Zeg gewoon eens dat je het niet weet.”

Bij gaslighting laat een manipulator iemand twijfelen aan het eigen gezonde verstand. Het woord komt van het toneelstuk ‘Gaslight’ waarin een man de gaslampen lager draaide en het zo speelde dat zijn vrouw ging denken dat ze last had van haar ogen of haar verstandelijke vermogens.

De uitdrukking ‘medische gaslighting’ popt op in discussies onder ontevreden patiënten, maar hier en daar ook in de medische wereld zelf. “Ja, ik ken de term”, zegt Marlies van Hemert van de stichting Begrepen Klachten. “Al gebruik ik die zelf niet omdat ik die iets te veel vind klinken alsof artsen bewust manipuleren. In mijn definitie gaat het om het fenomeen dat artsen je niet serieus nemen, dat artsen je klachten negeren, bagatelliseren en psychologiseren.”

“Artsen zijn ook bang voor overdiagnostiek en overbehandeling”

Marlies van Hemert van de stichting Begrepen Klachten

Evidence based

Van Hemert spreekt vanuit kennis en ervaring. Ze is sinds haar jeugd patiënt én ze is arts, hoewel vanwege haar gezondheidsklachten niet meer praktiserend. Nu helpt ze met haar stichting patiënten die vastlopen in de zorg.
Medische gaslighting ligt volgens haar op de loer als een diagnose uitblijft. “Artsen geloven in de geneeskunde, in een aanpak die evidence-based is”, legt ze uit. “Soms vinden ze bij klachten als buikpijn en vermoeidheid geen oorzaak. Ze denken dat er dan wel iets psychologisch aan de hand is. Dat leren artsen ook op de opleiding. Je kunt niet aan alle richtlijnen gaan twijfelen. Artsen zijn ook bang voor overdiagnostiek en overbehandeling wat extra kosten of risico op bijwerkingen kan geven. Ik weet natuurlijk ook dat je niet eindeloos blijft onderzoeken, al zie ik nu dat de handdoek te snel in de ring wordt gegooid.”

“Eigenlijk hebben we een huisarts-plus nodig, in het ziekenhuis”

Machteloosheid

Van Hemert signaleert dat artsen zich machteloos voelen omdat ze niet kunnen helpen. “De machteloosheid triggert iets, als een soort coping mechanisme leggen ze de klachten terug bij de patiënt. Het zal wel psychisch zijn, is dan hun conclusie. Ook specialisten wimpelen een patiënt onbewust af. Specialisten zijn tegenwoordig steeds gespecialiseerder. Zij doen op hun gebied hun onderzoeken. Leveren die niets op dan gaat de patiënt gewoon weer terug naar de huisarts.” 
Een idee voor betere zorg heeft Van Hemert wel. “Eigenlijk hebben we een huisarts-plus nodig, in het ziekenhuis. Iemand met specifieke kennis van onbegrepen klachten die inzet op goed onderzoek en op zoek gaat naar een passende behandeling en alles goed kan uitleggen.”

“Zeg gewoon eens dat je het niet weet als er geen diagnose komt”

Tijd voor uitleg

Hoe kunnen artsen er nu voor waken dat ze aan medische gaslighting doen? Door een heel bewuste omgang met patiënten, weet Van Hemert uit ervaring. “Het gaat om drie dingen: erkenning, nieuwsgierigheid en bescheidenheid. Neem voldoende tijd voor uitleg. Laat gewoon zien dat je wil helpen. En let erop dat je niet te veel gaat geruststellen bij onbegrepen klachten. Artsen willen nog weleens iets zeggen als: ‘Ik heb goed nieuws, het bloedonderzoek laat niks geks zien.’ Daar heeft een patiënt die áltijd moe is heel weinig aan. Die wil gewoon van de klacht af.
Bescheidenheid helpt ook. Zeg gewoon eens dat je het niet weet als er geen diagnose komt. Maar zeg er dan ook bij dat je het heel vervelend vindt dat iemand elke dag klachten heeft. Vanuit de juiste insteek met goed onderzoek ontstaat vertrouwen. Als dat er is, is er ook geen probleem om bijvoorbeeld psychosociale factoren te bespreken.”

Lastig

Van Hemert begrijpt niet zo goed dat patienten die maar terug blijven komen het stempel lastig krijgen. “Ik zeg dan tegen artsen ‘doe alsof het je eigen dochter is, dan vind je het ook niet acceptabel als die zich de hele dag beroerd voelt’. Heel bijzonder is dat ik ook contact heb met artsen zelf, met ziektebeelden als Long Covid. Die zijn nu zelf op zoek naar diagnose en behandeling en merken hoe er onnodig wordt gepsychologiseerd. We hebben sinds een jaar een online groep van ongeveer 45 artsen met klachten die graag van zich laat horen.”

Lees meer over:


Voor u geselecteerde artikelen

Casus: patiënte met dyspnoe en oedeem in het gelaat

Een 66-jarige vrouw presenteert zich met sinds drie weken progressief verminderde inspanningstolerantie en met name ’s ochtends een zwelling van het gelaat. Overdag verbeteren de klachten deels. Wat is uw diagnose?

Wat je verwacht, voel je: wat zorgverleners kunnen leren van placebo-effecten

Wat patiënten verwachten, beïnvloedt direct hoe zij pijn of bijwerkingen ervaren. Henriët van Middendorp legt uit hoe placebo- en nocebo-effecten werken, en hoe zorgverleners deze bewust en ethisch kunnen inzetten in de praktijk.

Trots op goed werkend meld­systeem voor bijwerk­ingen

Agnes Kant wijst op het belang van meer onderzoek naar bijwerkingen en roept zorgverleners op te blijven melden bij het Bijwerkingenmeldsysteem. “Van 70% van de geneesmiddelen is nog onduidelijk of deze veilig tijdens de zwangerschap gebruikt kunnen worden.”

Wandelend naar een betere gezondheid

Matthijs van der Poel combineert als huisarts en sportliefhebber zorg en beweging. Met stichting Looprecept wandelt hij wekelijks met patiënten – goed voor lijf, hoofd én verbinding. “Het is heel laagdrempelig en dat verklaart denk ik ook het succes.”

De patiënt doet lastig, en dan?

Patiënten met een persoonlijkheidsstoornis kunnen soms veel losmaken, zowel in het behandeltraject als bij de arts. Thom van den Heuvel geeft handvatten voor het omgaan met deze patiëntengroep. “Het contact vraagt meer tijd en legt tegelijk emotionele druk op de arts."

Vind meertalige zorgverleners via ikspreekmeerdan.nl

Als anios in een huisartsenpraktijk in Amsterdam merkte Daan Frehe dat taal voor veel patiënten een barrière vormt voor het krijgen van goede zorg. “Via ikspreekmeerdan.nl kan nu een zorgverlener met een gedeelde taal en cultuur gevonden worden. Dat is enorm waardevol.”

Casus: man met een veranderde vlek op het been

Een 72-jarige man presenteert zich op uw spreekuur met een veranderde plek op het bovenbeen rechts. De vlek is gegroeid en van kleur veranderd. De patiënt heeft een licht huidtype en een voorgeschiedenis van basaalcelcarcinoom. Wat is uw diagnose?

Maak van wachttijd in de ggz hersteltijd: vijf praktische adviezen

Sanne Booij en Christien Slofstra willen af van de stille wachttijd in de ggz. Met hulp van de huisarts kan het herstel al beginnen, nog vóór de intake. “Deze periode hoeft geen verloren tijd te zijn.”

Beteugelen geneesmiddel­prijzen noodzakelijk voor betaalbare zorg

Wilbert Bannenberg strijdt met Stichting Farma ter Verantwoording tegen excessieve geneesmiddelprijzen. Zijn missie: winsten beteugelen om zorg toegankelijk te houden. “Geneesmiddelprijzen moeten beteugeld gaan worden, anders wordt de zorg onbetaalbaar.”

Casus: vrouw met veranderd defecatiepatroon

Een vrouw wordt naar de polikliniek gestuurd in verband met een veranderd defecatiepatroon. Ze heeft wat frequenter dan gebruikelijk ontlasting. Er zijn wat vage buikklachten in de zin van rommelingen en krampen. Ze gebruikt geen medicatie. Wat is uw diagnose?


Lees ook: ‘Niet het stelsel, maar onze menta­liteit moet op de schop’

Naar dit artikel »

Lees ook: Ook vrouwen krijgen slaapapneu, maar anders

Naar dit artikel »