DOQ

Aios Ghossein: ‘Houd bij COVID-19-studies rekening met genderverschillen’

Is iemands sekse medebepalend voor het effect dat medicatie tegen COVID-19 heeft? In wetenschappelijke studies tijdens de eerste coronagolf is deze vraag niet voldoende aan de orde gekomen, zo concluderen onderzoekers van het Maastricht UMC+. “We moeten elkaar alert houden op het belang van genderverschillen in klinische studies”, adviseert cardioloog i.o. Chahinda Ghossein. “Dus ook bij een nieuwe ziekte als corona.”

Een gevoel en observatie van cardioloog i.o. Chahinda Ghossein in juni waren de aanzet tot een literatuuranalyse en leidden aan het eind van 2020 tot een publicatie in een dochterblad van The Lancet: The ‘sex gap’ in COVID-19 trials: a scoping review. Hoe verliep dit proces?

Cardioloog i.o Chahinda Ghossein

Hiaat

Ghossein: “Ik ben niet alleen arts, maar verricht ook onderzoek. Mijn onderzoekslijn heeft betrekking op genderverschillen bij cardiovasculaire problematiek. Vanuit die achtergrond begon mij iets op te vallen tijdens mijn stage op de intensive care van het Maastricht UMC+, waar ik tijdens de eerste coronagolf actief was in het kader van de opleiding tot cardioloog. Bij het lezen van de literatuur constateerde ik hetzelfde hiaat in soortgelijke onderzoeken uit andere medische disciplines. Ik had de indruk dat in coronazorg niet werd gekeken of de patiënt man of vrouw was. Ik dacht: daar moeten we aandacht voor vragen.”

“Er zijn vanuit infectieuze aandoeningen verschillen gevonden in de cellulaire en cytokine gemedieerde reacties. Zou dit ook een rol spelen bij COVID-19?”

Afweerreactie

Binnen het cardiovasculair onderzoek is in de afgelopen jaren meer aandacht ontstaan voor verschillen tussen de geslachten. Het is inmiddels duidelijk dat het mannenhart anders is dan het vrouwenhart en dat dit gepaard gaat met specifieke risicofactoren en behandelingen. Ghossein: “Je zou denken dat dit thema ook belangrijk is bij corona. Denk bijvoorbeeld aan immunologische verschillen tussen de seksen. Bij een infectieuze aandoening word je mogelijk niet alleen ziek van de infectie zelf, maar ook door de eigen afweerreactie op het endotheel. Er zijn vanuit infectieuze aandoeningen verschillen gevonden in de cellulaire en cytokine gemedieerde reacties. Zou dit ook een rol spelen bij COVID-19?”

Meer mannen

Na haar eerste indrukken van corona-onderzoeken besloot Ghossein in juni samen met internist-intensivist-epidemioloog Bas van Bussel dertig studies systematisch door te nemen. “We hebben onderzoeksdata van ruim 6100 patiënten bekeken. Opvallend is dat geen enkele klinische studie op voorhand onderscheid heeft gemaakt tussen mannen en vrouwen en maar één studie achteraf heeft gekeken naar een eventuele bijdrage van geslacht aan de uitkomst. Laatstgenoemd scenario is second best, je zou van tevoren willen weten hoeveel mannen en vrouwen je nodig hebt om de onderzoeksuitkomsten te kunnen inschatten met een bepaalde waarde. Opvallend was verder de oververtegenwoordiging van mannen: slechts 41 procent van de patiënten was vrouw. In een kwart van de studies zijn twee keer zoveel mannen als vrouwen geïncludeerd.”

Aanbevelingen

De onderzoekers doen twee aanbevelingen naar aanleiding van deze bevindingen. Ghossein: “Wij zijn van mening dat 29 studies nu voor de second best-optie zouden moeten kiezen en een retrospectief onderzoek naar sekseverschillen moeten doen. Een tweede advies is dat er bij nieuwe onderzoeken vooraf rekening wordt gehouden met controle op sekseverschillen en met interactie tussen sekseverschillen en medicatie.”

Chloroquine

Tijdens de eerste coronagolf was nog weinig bekend over welke middelen het best kunnen worden ingezet bij coronapatiënten. “Het was vrij reactief allemaal”, zegt Ghossein. “We behandelden iedereen hetzelfde, maakten vooral gebruik van antivirale medicijnen en anti-malaria-middelen die we kenden van andere ziektes. Chloroquine bijvoorbeeld. Maar uit trials bleek dat de middelen geen effect hadden op de ziekte-uitkomst.”

“Als je de onderzoeksgegevens vertaalt naar de gemiddelde mens, de gemiddelde patiënt, zie je netto geen effect. Maar de gemiddelde mens bestaat niet”

Onderzoeken is weten

Zou dat anders zijn uitgevallen als in de onderzoeken rekening was gehouden met sekseverschillen? “Dat kun je niet beantwoorden als je het niet onderzoekt”, zegt Ghossein. “In theorie kan een middel bij de ene groep een positief effect hebben en bij de andere groep schade opleveren. Als je de onderzoeksgegevens vervolgens vertaalt naar de gemiddelde mens, de gemiddelde patiënt, zie je netto geen effect. Maar de gemiddelde mens bestaat niet.”

“Ik denk dat onderzoekers elkaar bij klinische studies voortdurend alert moeten houden op genderverschillen”

Spiegel voorhouden

Wat is Ghosseins boodschap aan collega’s die onderzoek verrichten naar de gevolgen van COVID-19-behandeling? “Op basis van onze studie houden we anderen en onszelf een spiegel voor: in de huidige wijze van onderzoek hebben we onvoldoende oog voor sekseverschillen. Terwijl de geneeskunde de ambitie heeft de transitie naar een meer geïndividualiseerde gezondheidszorg te verwezenlijken en af te stappen van one size fits all, blijken we nog niet zo ver te zijn als we willen. Althans, niet bij een nieuwe ziekte als corona. Het lijkt ons logisch om bij geïndividualiseerde gezondheidszorg in elk geval rekening te houden met de sekse van de patiënt. Ik denk dat onderzoekers elkaar bij klinische studies voortdurend alert moeten houden op genderverschillen.”

Lees meer over:


Voor u geselecteerde artikelen

Minder administratie, beter contact

AI kan artsen ondersteunen door administratieve lasten te verlichten, ziet Juliën Rezek. Transcriptietools maken automatisch verslagen, waardoor artsen meer tijd hebben voor patiënten. “Hierdoor kunnen artsen dieper ingaan op klachten, wat resulteert in betere zorg.”

‘Laten we allemaal één stapje in elkaars domein zetten’

Zorgverleners hebben nog onvoldoende oog voor het verband tussen mentale klachten, hormonale klachten en hart- en vaatziekten bij vrouwen, aldus Sandra Kooij. Meer samenwerking tussen verschillende disciplines is nodig. “Kijk bij elkaar mee. Geef elkaar advies.”

Casus: oudere patiënte met reukproblemen

Op het spreekuur komt een 70-jarige vrouw in verband met problemen met ruiken. De problemen zijn enkele jaren eerder gestart. Initieel met minder goed ruiken (hyposmie), sinds een half jaar worden geuren steeds vaker als vies ervaren (kakosmie). Wat is uw diagnose?

Casus: man met klachten in de bovenbuik

Een man heeft in toenemende mate klachten van pijn in de bovenbuik. De pijn is zeurend en soms stekend en zit middenin de buik. Wat is uw diagnose?

Van tropenarts naar huisarts op Texel

Josine Blanksma werkte jarenlang als tropenarts voor Artsen zonder Grenzen en is een paar jaar geleden een nieuw avontuur aangegaan: ze werkt nu als huisarts op Texel. “Mijn nieuwe carrièrepad is heus niet minder uitdagend te noemen.”

‘Ik kan niet wachten op de eerste geprinte lasagne’

Ineke Obbema werkt met 3D-geprinte maaltijden voor mensen met slikproblemen bij het Máxima MC. De herkenbare vormen en verbeterde smaak bieden een opvallend alternatief voor traditionele gemalen voeding. “Je kunt meteen proeven dat er een chef-kok achter zit.”

Klimaatimpact onderzoeken voor een heel zorgpad

Lisanne Kouwenberg doet onderzoek naar de milieu-impact van zorgpaden. Dat kan aangrijpingspunten opleveren voor het verlagen van de klimaatimpact. “De meeste studies kijken naar één behandeling. Maar daar zit een heel traject omheen dat er ook aan bijdraagt.”

Help patiënten te stoppen met roken: ‘Minder zenden en meer interacteren’

Marieke Helmus combineert kunst en innovatie om het gesprek over stoppen met roken te starten. Met tools zoals een ‘Chat met je sigaret’-chatbot en humoristische ansichtkaarten helpt ze moeilijk bereikbare groepen om na te denken over hun rookgedrag.

Is er een dokter aan boord?

Wat doe je als er in een vliegtuig om een arts wordt gevraagd? Huisarts en luchtvaartgeneeskundige Peter Nijhof legt uit hoe medische noodgevallen in de lucht worden aangepakt, van de rol van artsen en cabinepersoneel tot het gebruik van medische kits en noodlandingen.

‘Stress verdient centrale plek in het consult’

Chronische stress, vaak gekoppeld aan sociale problemen, kan gezondheidsklachten veroorzaken. Feia Hemke pleit voor meer aandacht hiervoor in de spreekkamer en ontwikkelde tools om dit bespreekbaar te maken. “Hierdoor voorkom je onnodige medicalisering.”