DOQ

‘De vraag is of de Nederlandse aanpak niet te voorzichtig is’

Het bevolkingsonderzoek darmkanker werpt aan de ene kant haar vruchten af in een afname van de incidentie. Aan de andere kant zijn er zorgen: de opkomst bij de eerste oproep voor het bevolkingsonderzoek darmkanker is sinds 2018 met ruim 10% is gedaald. Een signaal voor het RIVM om te onderzoeken of er andere redenen zijn om niet deel te nemen, dan tot nu bekend zijn.

Iris Lansdorp is senior onderzoeker van modellering van onder meer darmkanker bij de afdeling Maatschappelijke gezondheidszorg van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Zij heeft zowel meegewerkt aan een populatieonderzoek naar de incidentie van darmkanker als aan het Landelijk evaluatierapport van het bevolkingsonderzoek darmkanker 2018-2021. Het eerste onderzoek bracht goed nieuws.1 In de periode na de start van het bevolkingsonderzoek nam de incidentie van darmkanker, en dan vooral de gevorderde slecht behandelbare vormen, af. “Onze verwachting is dat met het bevolkingsonderzoek 2500 sterfgevallen aan darmkanker per jaar kunnen worden voorkomen. Sterftereductie kunnen we nu nog niet onderzoeken, maar met wat we nu zien, lijkt het de goede kant op te gaan.”

“De trend is dat de deelname aan bevolkingsonderzoek lager is bij lagere leeftijden”

Senior onderzoeker prof. dr. Iris Lansdorp

Dalende deelname

Het Landelijk evaluatierapport van het bevolkingsonderzoek darmkanker 2018-2021 liet echter een dalende trend zien in de deelname aan het bevolkingsonderzoek. In 2018 was de opkomst van mannen bij de eerste oproep 70% en van vrouwen 75%.2 Sinds 2018 is dit percentage bij mannen gedaald naar 62, 59 en 58% in 2019, 2020 en 2021. Bij vrouwen daalde de deelname naar 68%. De reden is onbekend, aldus het rapport.3

Ook Lansdorp kan alleen gissen naar de oorzaak van de dalende deelname. “2019 is het eerste jaar dat alleen 55-jarigen een oproep kregen voor een eerste screeningsonderzoek. Daarvoor zat er altijd een nog wat oudere leeftijdsgroep bij. En de trend is dat de deelname aan bevolkingsonderzoek lager is bij lagere leeftijden.” Maar ook in andere leeftijdsgroepen is een heel lichte, nog net niet significante daling zichtbaar. Lansdorp ziet vooral het dalende vertrouwen in de overheid als mogelijke oorzaak. “De daling is ook niet uniek voor darmkanker, ook de bevolkingsonderzoeken naar  baarmoederhalskanker en borstkanker hebben ermee te maken. Mensen zijn kritischer op dingen die door de overheid zijn geïnitieerd. Bovendien krijgt screening in het algemeen kritische berichten in de media.” Andere argumenten, zoals het vervelend vinden om ontlasting op te sturen, of niet willen weten dat je ziek bent, spelen volgens haar niet anders dan in voorgaande jaren. Wat nog wel kan meespelen is dat de (media)aandacht voor het bevolkingsonderzoek is afgenomen. “Rond de lancering was er veel aandacht en ook daarna via monitors met resultaten. Nu het bevolkingsonderzoek zich in een steady-state bevindt, hoor je er niets meer over.” 

“We hebben de dalende deelnamegraad in het vizier”

Iris Seriese, Manager Bevolkingsonderzoek darmkanker bij het RIVM

Kritische grens

Volgens het evaluatierapport ligt het percentage mannen dat meedoet aan de eerste ronde nu onder de grens van 65% die de Europese richtlijn adviseert. Lansdorp ziet daar nog geen enkel probleem. “Dat percentage is een wenselijke grens voor kosteneffectiviteit. Maar screening is in vergelijking tot behandeling zo goedkoop, dat ondanks de daling van de deelname, het toch nog steeds kosteneffectief is. De werkelijk kritische grens is 45% en daar zitten we nog ver boven.” Vergeleken met andere landen hebben we nog steeds een hoge deelnamegraad, reageert Iris Seriese, namens het Centrum voor Bevolkingsonderzoek van het RIVM. “De deelnamecijfers monitoren we altijd nauwgezet en de dalende deelnamegraad hebben we in het vizier. Uiteraard kijken we of er nog andere oorzaken kunnen zijn, dan al bij ons of vanuit de literatuur bekend.”

“We mogen wel eerlijk zeggen dat we het bevolkingsonderzoek een goed idee vinden”

Iris Lansdorp, senior onderzoeker

Te voorzichtig

Het doel van het RIVM was nooit dat iedereen meedoet aan het bevolkingsonderzoek, maar dat mensen een bewuste keuze maken op basis van informatie over de te verwachten voor- en nadelen, vervolgt Lansdorp. “We willen in Nederland informeren, niet manipuleren.” Zij vraagt zich echter af of de Nederlandse aanpak niet te voorzichtig is. “Omliggende landen hebben campagnes om mensen te overtuigen. Als onze boodschap zo genuanceerd is, terwijl er van critici veel tegengeluiden komen, dan weegt voor mensen de informatie voor en tegen deelname niet tegen elkaar op.  We hoeven niet te willen overtuigen, maar mogen wel eerlijk zeggen hoe we er zelf tegenaan kijken en dat we het bevolkingsonderzoek een goed idee vinden.”

Seriese laat weten dat er geen plannen zijn om van de geïnformeerde keuze af te wijken. Wel is haar bekend dat mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden minder vaak deelnemen aan de bevolkingsonderzoeken. “Terwijl er in deze groep veel gezondheidswinst te behalen is. Daarom werken we in opdracht van het ministerie van VWS aan een project om de toegankelijkheid van de bevolkingsonderzoeken naar kanker te vergroten voor mensen met lage gezondheidsvaardigheden.”

Referenties:
1. Breekveldt ECH, Lansdorp-Vogelaar I, Toes-Zoutendijk E. et al. Colorectal cancer incidence, mortality, tumour characteristics, and treatment before and after introduction of the faecal immunochemical testing-based screening programme in the Netherlands: a population-based study. Lancet Gastroenterol Hepatol. 2022 Jan;7(1):60-68.
2. Monitor bevolkingsonderzoek darmkankerscreening 2018; IKNL.
3. Van Iersel C, Toes-Zoutendijk E, De Jonge L, et al. Landelijke evaluatie van het bevolkingsonderzoek darmkanker 2018 tot 2021; Landelijke Evaluatie team voor Colorectaal kanker bevolkingsonderzoek (LECO) in opdracht van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) 2023, januari pagina 15.

Lees meer over:


Voor u geselecteerde artikelen

‘Bevolkings­onderzoek sluit onvoldoende aan bij mensen met verstande­lijke beperking’

Mensen met een verstandelijke beperking nemen veel minder vaak deel aan bevolkingsonderzoeken naar kanker dan de algemene bevolking, vertelt Amina Banda. Ook krijgen zij minder vaak vervolgonderzoek. “Deze groep kan allerlei barrières voor deelname ervaren.”

Vertragen, verdragen en verbinden in moeilijke gesprekken

In de palliatieve zorg spelen niet alleen emoties bij de patiënt een rol, maar ook bij de zorgverlener. Machteld Muller legt uit hoe zelfinzicht helpt bij verbinding met je patiënt. “Herkennen van je eigen ‘rode knoppen’ helpt om uit vervelende dynamieken te blijven.”

Hoe je medische misinformatie als zorgverlener kunt aanpakken

Waarom geloven mensen dat zonnebrandcrème gevaarlijk is, of wantrouwen ze bewezen interventies zoals vaccins? Tom van Bommel vertelt over de mechanismen achter zulke overtuigingen. “Technieken waarmee misinformatie zich verspreidt, kunnen óók ten goede worden ingezet.”

Casus: patiënte met dyspnoe naar de EHH

Een oudere obese vrouw presenteert zich op de Eerste Hart Hulp vanwege dyspnoe. Die begon twee weken geleden en was aanvankelijk inspanningsgebonden, nu ook bij platliggen. Ze plast nog maar kleine beetjes sinds drie dagen. Wat is uw diagnose?

Casus: patiënt met progressieve inspanningsdyspneu

Een patiënt presenteert zich met progressieve inspanningsdyspneu. Voorheen was hij in staat om zonder klachten te tennissen, nu ervaart hij kortademigheid bij stevig doorwandelen. Er is geen sprake van hoesten, sputumproductie of koorts. Wat is uw diagnose?

Uitgebreid bloedonderzoek met één simpele vingerprik

Capillaire bloedafname via een vingerprik blijkt bij meer dan 30 standaardbepalingen een goed alternatief voor venapunctie, concludeerde Martijn Doeleman. “Patiënten kunnen zelf de vingerprik doen. Gewoon thuis, wanneer het hen uitkomt.”

Cultuur­sensitieve zorg in de praktijk: lessen van Mammarosa

Taal- en cultuurverschillen kunnen de communicatie met zorgverleners flink bemoeilijken. Stichting Mammarosa biedt hierin uitkomst. Samia Kasmi vertelt hoe belangrijk cultuursensitieve communicatie is, en hoe artsen hierin het verschil kunnen maken.

‘Er is een trend naar meer visuele informatie’

“Voor patiënten blijkt de juiste toedieningsroute van een geneesmiddel niet altijd vanzelfsprekend te zijn”, vertellen Yara Mangindaan en Nike Everaarts-de Gruyter. Zij hielpen medicijnpictogrammen te ontwikkelen die ondersteunen bij goed gebruik van geneesmiddelen.

Werkbereidheid bij een crisis niet vanzelf­sprekend

Ziekenhuizen kunnen tijdens een crisis niet blind vertrouwen op hun personeel, concluderen Dennis Barten en Lindsy Engels. Werkbereidheid hangt sterk af van verschillende factoren. “Het is belangrijk om te ontdekken wat nodig is om voor te bereiden op crisissituaties.”

Casus: man met dysfonie­klachten

Een 42-jarige man komt op uw spreekuur met dysfonieklachten, twee maanden geleden ontstaan in een periode van veel hoesten. Aan het einde van de dag worden de klachten erger en het is lastig om een lang gesprek te voeren. Wat is uw diagnose?