DOQ

Prostaat­tumoren opgespoord met radio­activiteit en fluo­rescentie

Nieuwe multimodale liganden, die zeer specifiek binden aan het prostaat-specifiek membraan antigeen (PSMA), maken het opsporen van tumorcellen makkelijker. PSMA-liganden gekoppeld met het radioactieve isotoop zirkoon-89 helpen bij de efficiëntere diagnostiek van prostaatkanker.

Een prostaattumor verwijderen is soms lastig omdat er bijvoorbeeld al locoregionale metastasen zijn. Hoe spoor je dan (resterende) tumorcellen op? De ontdekking vorige eeuw van het prostaat-specifiek membraan antigeen (PSMA) maakt die opsporing een stuk eenvoudiger. Radioactieve liganden die specifiek aan PSMA binden, verraden of tumorweefsel aanwezig is. Met een probe die radioactiviteit detecteert, kan de chirurg op zoek naar resterend tumorweefsel. “Die detectie is echter niet erg precies”, zegt biomedisch wetenschapper Yvonne Derks. “De probe geeft op basis van een geluidssignaal ongeveer aan waar de tumorcellen zijn, maar maakt ze niet zichtbaar.”

“De fluorescentie maakt de exacte locatie van tumorweefsel in de prostaat of lymfeklieren zichtbaar”

Biomedisch wetenschapper Yvonne Derks

Fluorescentie

Derks promoveerde onlangs bij de afdeling Nucleaire Geneeskunde van het Radboudumc op haar onderzoek naar een betere detectie van tumorweefsel met multimodale liganden. “We verbeterden bestaande liganden die al in de kliniek worden toegepast door er een tweede, fluorescerende, merkstof aan te koppelen. De fluorescentie maakt de exacte locatie van tumorweefsel in de prostaat of lymfeklieren direct op de OK zichtbaar.”
Tijdens experimenten met cellen en proefdieren bewees Derks dat de multimodale liganden goed aan de tumorcellen binden. Ze herhaalde haar experiment op biopten van gezond- en tumorweefsel uit de prostaat van 30 patiënten. Opnieuw blijkt dat het ligand specifiek aan tumorcellen bindt en niet aan gezond weefsel.

“Bij klikchemie zorgen chemische ‘koppelstukjes’ dat het ligand en, bijvoorbeeld, de fluorescerende stof als vanzelf chemisch aan elkaar klikken”

Klikchemie

Om de productie van de multimodale liganden te vereenvoudigen, maakte Derks een uitstapje naar de dit jaar met de Nobelprijs beloonde klikchemie. “Bij klikchemie zorgen chemische ‘koppelstukjes’ dat het ligand en, bijvoorbeeld, de fluorescerende stof als vanzelf chemisch aan elkaar klikken. We toonden aan dat de koppelstukjes weinig invloed hebben op de farmacokinetiek van de liganden. Deze klikchemie is mogelijk bruikbaar om chemo- of immunotherapeutica gemakkelijk aan de PSMA- liganden te klikken, en naar de tumor te brengen.”

Beeldvorming en therapie in één

Het door Derks en haar collega’s ontwikkelde ligand heeft zelfs een therapeutische werking. De fluorescerende stof, IRDye700DX, maakt, onder invloed van rood licht, zeer veel zuurstofradicalen vrij die heel specifiek de tumorcel kunnen doden. “We zien dat tumorcellen tot wel 90% van de aan het PSMA gebonden multimodale ligand opnemen. En dat er inderdaad zuurstofradicalen vrijkomen die de cel aanzetten tot apoptose.” De Nijmeegse onderzoekers bereiden een fase 1 klinische studie voor die de veiligheid en optimale dosis van de multimodale liganden moet vaststellen.

89Zr heeft een halfwaardetijd van 3,4 dagen waardoor we de PET-scan na enkele dagen kunnen maken. Dan is de bulk van het isotoop uitgescheiden en overstraalt de blaas de prostaat niet meer”

Zirkoon

Radioactief gemerkte liganden doen ook dienst in de diagnostiek van prostaatkanker met een PET/CT- scan. Meestal gaat het hierbij om liganden met radioactieve isotopen die maar enkele uren overleven. “Omdat de nieren overtollige isotopen uitscheiden, overstraalt de blaas de prostaat op de PET/CT-scan. Je kunt dan niet goed zien waar kleinere (rest-)tumoren zitten”, zegt Derks. “We ontwikkelden een techniek om een bestaand ligand met het radionuclide zirkoon-89 te labelen (89Zr-PSMA-617). 89Zr heeft een halfwaardetijd van 3,4 dagen waardoor we de PET-scan na enkele dagen kunnen maken. Dan is de bulk van het isotoop uitgescheiden.

Techniek werkt

We toonden bij één geopereerde patiënt aan dat de techniek werkt. We konden na een aantal dagen een resttumor zichtbaar maken die op de eerste dag en met andere isotopen niet te zien was door de radioactiviteit in de blaas.”
Inmiddels herhaalden Duitse onderzoekers het Nijmeegse experiment bij 7 patiënten met vergelijkbare resultaten. Derks: “We plannen een prospectieve klinische studie die PET-scans met 89Zr-gelabelde liganden moet valideren.”

Dosering

Het 89Zr-ligand heeft nog een voordeel, de PET-scan maakt duidelijk hoeveel ligand het tumorweefsel gedurende enkele dagen daadwerkelijk opneemt. Deze informatie helpt mogelijk bij het vaststellen van de optimale dosering van het eerste aan PSMA bindende radiotherapeuticum (177Lu-PSMA-617) dat onlangs in Europa goedkeuring kreeg. Derks: “Natuurlijk moeten veel bevindingen uit mijn proefschrift nog klinisch bewezen worden, maar we bouwen voort op een bestaande en al klinisch toegepaste techniek.”

Referenties:

  1. Derks, YHW. PSMA ligands for imaging and therapy of prostate cancer. 2022; Proefschrift Radboud Universiteit Nijmegen.
  2. Rosar F, Schaefer-Schuler A, Bartholomä M, et al. [89Zr]Zr-PSMA-617 PET/CT in biochemical recurrence of prostate cancer: first clinical experience from a pilot study including biodistribution and dose estimates. Eur J Nucl Med Mol Imaging. 2022 Aug 5. Online ahead of print.
Lees meer over:


Voor u geselecteerde artikelen

Een medifoor gebruiken in medische gesprekken: zeven tips

Een medifoor is een getekende metafoor die helpt bij het eenvoudig uitleggen van medische begrippen. Charlie Obihara is initiatiefnemer van het Medifoor platform en legt uit hoe ze te gebruiken. “Ook voor volwassenen is het goed om de informatie juist te verpakken.”

Casus: man met koorts, malaise en huiduitslag

Een 36-jarige man heeft klachten van koorts, malaise en huiduitslag. Hij is 3 weken geleden teruggekeerd van een vakantie naar Bangkok. Wat is uw diagnose?

Spraakherkenning zorgt voor minder administratielast

Spraakherkenning leidt tot snelle, efficiënte dossiervoering voor de arts. Harm Wesseling legt uit hoe dit in de praktijk wordt gebruikt en welke winst er behaald kan worden. “Artsen kunnen eerder hun rapportage afronden. Dat hoeven ze dan niet ’s avonds nog te doen.”

Verlies­sensitief werken in de zorg

Artsen: herken en erken verlies bij de patiënten, stelt Herman de Mönnink. Hiermee kunnen leed en complicaties worden voorkomen. “Op het moment dat je ruimte neemt voor je eigen emotionele werkstress, kun je ook ruimte nemen voor de kant van de patiënt.”

Casus: patiënt met pijnlijke oorschelp en gewrichtsklachten

Dit is de tweede keer dat u deze 32-jarige patiënt ziet met dezelfde klacht. Vandaag gaat de pijnlijke rechter oorschelp ook gepaard met gewrichtsklachten. Het gehoor is goed en patiënt heeft geen neusobstructie of een inspiratoire stridor. Er is geen trauma in de anamnese. Wat is uw diagnose?

Casus: man met buikklachten en veranderd defecatiepatroon

Een man wordt gestuurd naar de polikliniek in verband met geleidelijk toenemende buikklachten met een verandering van het defecatiepatroon. Wat is uw diagnose?

AI-gestuurd model verbetert doorstroom

Esther Janssen ontwikkelde een AI-gestuurd model dat voor de operatie al voorspellingen doet over het ontslagmoment van een patiënt en de benodigde nazorg, en zo de doorstroom te verbeteren. “Hiermee kun je eerder schakelen, door nazorgpartners te benaderen.”

SPAT voor allergietesten

Senne Gorris bedacht de SPAT: een automatische machine die alle allergiekrasjes in een keer zet. Dit maakt de testen betrouwbaarder en sneller. “De resultaten zijn na een kwartier bekend en overal waar de SPAT wordt gebruikt zijn de testen en dus de uitslagen gelijk.”

Machte­loosheid drijft artsen tot ‘medische gas­lighting’

De uitdrukking ‘medische gaslighting’ popt steeds vaker op in discussies onder ontevreden patiënten en in de medische wereld zelf. Marlies van Hemert legt uit wat dit betekent en hoe om te gaan met de patiënt als een diagnose uitblijft. “Bescheidenheid helpt.”

Casus: patiënt met probleem bij uitsteken tong

Uw 24-jarige ietwat schuchtere patiënt 'steekt' zijn tong direct naar u uit als u vraagt wat u voor hem kan doen. Daarna vervolgt hij dat hij maar één probleem heeft... Wat is uw diagnose?


0
Laat een reactie achterx