Groen denken: kies voor even effectieve maar minder milieubelastende medicatie

Medicatie heeft een aanzienlijk effect op klimaatverandering en milieu. “Het is belangrijk dat huisartsen zich bewuster worden van behandelingen die even effectief zijn, maar minder milieu-impact hebben’, zegt huisarts Bart Knottnerus. “Denk bijvoorbeeld bij astma aan poederinhalatoren in plaats van dosis-aerosolen, want de laatste hebben een veel grotere uitstoot.”

De productie van geneesmiddelen in Nederland gaat jaarlijks gepaard met een even grote broeikasuitstoot als het werk van de Nederlandse BP-raffinaderij of de energiecentrale van Eneco in Rotterdam. De hoeveelheid staat gelijk aan twee keer de activiteit van de Etna in een jaar dat de vulkaan niet uitbarst. Bart Knottnerus, die dit laatste feitje opduikelde in het boek How Bad Are Bananas? The Carbon Footprint of Everything, vertelt dat huisartsen een groot aandeel hebben in de milieubelasting. “In Engeland nemen zij tachtig procent van de medicatievoorschriften voor hun rekening.”

Duurzame gezondheidszorg

Knottnerus werkt een dag per week als waarnemend huisarts en is op de andere dagen actief als senior onderzoeker bij het Nivel. In de toekomstvisie van het instituut heeft duurzame gezondheidszorg een prominente plek. Het thema ‘groene behandelkeuzes door huisartsen’ is daar onderdeel van. Knottnerus: “We hopen dat huisartsen zich meer bewust worden van het effect van medicatie op het milieu en dat het een vanzelfsprekendheid wordt dat ze dit meewegen in hun keuzes. Door hun voorbeeldfunctie kunnen huisartsen bovendien het bewustzijn vergroten onder collega’s in de praktijk en onder patiënten.”

Patiëntgesprek

Hij geeft een voorbeeld: “Bij Samen Beslissen kun je vertellen dat het besproken middel niet goed is voor het milieu. Vergelijk het met een patiëntgesprek over antibiotica. Dan geef je voorlichting over het risico op resistentie. Zo besteed je tijdens een onderhoud over een mogelijk medicijn aandacht aan de klimaatimpact. Het is net zo’n relevant onderwerp als bijvoorbeeld de mogelijke bijwerkingen.”

Onnodige zorg vermijden

Groene behandelkeuzes maken, hoe doe je dat? Knottnerus: “Het begint bij het vermijden van onnodige zorg. Geen medicatie is dikwijls beter dan wel medicatie, zowel voor de patiënt als voor het milieu. Ik zie ook een parallel tussen groene behandelkeuzes en passende zorg. Soms kunnen kleine aanpassingen in de leefstijl en gewoontes medicijngebruik voorkomen. Ook diagnostiek is niet altijd nodig. Stel, een oudere man vraagt om een PSA-test. Vertel hem dat de kans om te overlijden aan iets anders dan prostaatkanker vele malen groter is. Het draait allemaal om het terugdringen van verspilling: hoe minder onnodige dingen je doet, des te beter is het voor patiënt én milieu.’

“Overweeg bij een depressieve patiënt psychotherapie in plaats van meteen SSRI’s voor te schrijven”

Dosis en behandelduur

Moet de patiënt wél worden behandeld, dan is het zaak ook te kijken naar andere opties dan een geneesmiddel. Knottnerus. “Neem een patiënt met een depressie. Overweeg psychotherapie in plaats van meteen SSRI’s voor te schrijven, waarvan bekend is dat de resten het grondwater vervuilen. Mocht een patiënt uiteindelijk toch medicatie gaan gebruiken, zorg er dan voor dat de dosis niet hoger en de behandelduur niet langer is dan nodig.”

“In Meppel heeft een huisarts diclofenac vervangen door naproxen, omdat in die regio naproxen beter wordt gezuiverd dan diclofenac.”

NSAID’s

NSAID’s komen in het grondwater terecht. Onderzoek door onder meer het RIVM moet uitwijzen of het ene anti-ontstekingsremmende middel grotere milieuschade oplevert dan het andere, vertelt Knottnerus. “Mocht dat het geval blijken te zijn, dan kunnen huisartsen daar rekening mee houden bij hun voorschrijfgedrag. Op dit moment weten we al wel dat het type waterzuiveringsinstallatie in de buurt van de huisartsenpraktijk ook een rol speelt. Zo is er in Meppel een huisarts die diclofenac heeft vervangen door naproxen, omdat in die regio naproxen beter wordt gezuiverd dan diclofenac.”

Feedbackmodule

De onderzoekresultaten van het RIVM gaan niet alleen over de milieu-impact van NSAID’s, maar ook over de effecten van andere medicijnen. De uitkomsten vormen mede de basis van een dienst die het Nivel ontwikkelt voor huisartsen uit de ruim 350 praktijken die zijn aangesloten bij Nivel Zorgregistraties Eerste Lijn. Een zogeheten feedbackmodule moet straks inzicht geven in de mate waarin ze patiënten ‘groen’ behandelen.

“Straks kun je zien hoe groen je voorschrijfgedrag was in de afgelopen periode”

In voorbereiding

Knottnerus: “Op basis van gegevens uit jouw HIS krijg je spiegelinformatie. Je ziet hoe groen je voorschrijfgedrag was in de afgelopen periode. Maar ook hoe collega’s met een soortgelijke populatie het hebben gedaan en hoe je je hebt ontwikkeld in de loop der tijd. Dit jaar trekken we uit voor de voorbereidingen en we hopen volgend jaar de module te bouwen.”

Bart Knottnerus, De groene huisartsenpraktijk, huisarts, klimaatverandering, medicatie, Nivel