DOQ

Gedragswetenschap en leefstijl-gerelateerde aandoeningen: ‘Nét dat duwtje in de goede richting’

 

Patiënten slagen er niet of nauwelijks in om leefstijl-gerelateerd gedrag te veranderen. Daarom is het de hoogste tijd voor samenwerking tussen artsen en gedragswetenschappers, betoogt hoogleraar Gezondheidspsychologie Semiha Denktas van de Erasmus Universiteit Rotterdam. “Veel gedrag blijkt gewoontegedrag en minder bewust dan we denken. Meer voorlichting is dan lang niet altijd de oplossing. Er zijn middelen die een groter bereik hebben en bovendien minder kosten.”

Medisch personeel op de Intensive Care wast vaker de handen nadat een zeepgeur is verspreid. Mensen eten minder cake of taart wanneer de lekkernij is gepresenteerd in kleine stukjes in plaats van in punten. Het aantal verzuimde afspraken in het ziekenhuis daalt als patiënten een sms ontvangen die hen op een persoonlijke manier herinnert aan het consult: John, vergeet je je afspraak niet? in plaats van Geachte heer Peters, u heeft vandaag een afspraak.

Sneltreinvaart
Vraag hoogleraar Gezondheidspsychologie Semiha Denktas van de Erasmus Universiteit Rotterdam naar recente onderzoeksresultaten op het vlak van gedrag en gezondheid, en de voorbeelden volgen elkaar in sneltreinvaart op. “Ik ben hoopvol gestemd over de mogelijkheden”, zegt ze. “We móeten ook iets anders. Het is heel moeilijk om het gedrag van mensen te beïnvloeden in hun dagelijks leven. Het lukt maar onvoldoende om de opmars van aan leefstijl gerelateerde ziekten een halt toe te roepen.”

Duwtjes in de goede richting
Daarom hebben de gemeente Rotterdam en de Erasmus Universiteit twee jaar geleden Gezond’R opgericht, een centrum voor gedragsonderzoek en ontwikkeling. Het uitgangspunt: toepassing van gedragswetenschap om gedrag te beïnvloeden. Denktas is de academisch directeur van Gezond’R.

Nudges geven
“Veel gedrag is gewoontegedrag en minder bewust dan we denken”, zegt ze. “Meer voorlichting over gezond leven is nuttig, zeker bij kennisachterstand, maar lang niet altijd blijkt dit de oplossing te zijn. Er zijn middelen die een groter bereik hebben en bovendien minder kosten. Denk aan plezier, aansluiten bij wat mensen in beweging zet en ingrepen in de omgeving die de gezonde keuze gemakkelijk en aantrekkelijk maken. We zien nu dat veel interventies op gezond leven weliswaar effectief zijn, maar onvoldoende mensen bereiken of te kostenintensief zijn om ze regulier in te zetten. We willen daarom vooral interventies ontwikkelen en testen die mensen nét dat duwtje in de goede richting kunnen geven – zogenaamde nudges – en belemmeringen wegnemen.”

Aantrekkelijke gezonde voeding
Voorbeelden? De verkoop van gezonde voeding in schoolkantines stijgt fors als de producten strategisch worden geplaatst en aantrekkelijk aangeboden. En de voedselverspilling in restaurants daalt als eten wordt geserveerd op kleinere borden en er sociale signalen zijn over voedselconsumptie en het effect ervan op verspilling. Een voorbeeld van zo’n signaal is een opvallende poster bij het buffet met de tekst ‘Welkom terug! Weer! En opnieuw! Bezoek ons buffet vele malen. Dat is beter dan het nemen van een heleboel in een keer’. Denktas: “Zowel het aanbieden van kleinere borden als sociale signalen zijn effectief bij het veranderen van eetgedrag.”

Beïnvloeding
De hoogleraar noemt ook een studie bij klanten die tijdens een bezoek aan een supermarkt werden beïnvloed in hun koopgedrag. “De ene helft kreeg bij de ingang een neutrale productenfolder, de ander helft ontving een exemplaar met daarin verwerkt teksten over gezondheid en afvallen. Wat bleek? De tweede groep kocht vervolgens minder ongezonde producten. Dit effect was het grootst bij mensen met overgewicht.”

Scholing POH’ers
Zijn er al concrete tips voor in de artsenpraktijk? Denktas: “Er is in ieder geval veel belangstelling voor wat wij doen. Zo gaan we met IZER, een zorggroep van huisartsen in de regio Rotterdam-Rijnmond, kijken hoe we kunnen samenwerken. We beginnen met een scholing van POH’ers. We besteden daarbij veel aandacht aan wat aansluit bij de leefwereld van de mensen van wie ze gedrag proberen te beïnvloeden.”

Bredere context van stoppen met roken
Ze vervolgt: “We werken ook samen met de GGZ in Rotterdam. Dat gebeurt in een studie naar manieren om rokers te motiveren te stoppen met roken. We richten ons daarbij niet alleen op het rookgedrag. Mensen roken immers niet in een laboratorium, er is altijd een bredere context. De mentale belasting als gevolg van bijvoorbeeld armoede kan soms zo hoog zijn, dat het geen zin heeft om je alleen te richten op stoppen met roken. Daarom hebben we samen met de GGZ een zogenoemde multi-componenteninterventie ontwikkeld. Dit is een combinatie van coping met stress, een buddy om te helpen met de financiën en een stoppen-met-roken-training.”

Auteur: Gerben Stolk, Journalist

 

Lees meer over:


Voor u geselecteerde artikelen

Een medifoor gebruiken in medische gesprekken: zeven tips

Een medifoor is een getekende metafoor die helpt bij het eenvoudig uitleggen van medische begrippen. Charlie Obihara is initiatiefnemer van het Medifoor platform en legt uit hoe ze te gebruiken. “Ook voor volwassenen is het goed om de informatie juist te verpakken.”

Casus: man met koorts, malaise en huiduitslag

Een 36-jarige man heeft klachten van koorts, malaise en huiduitslag. Hij is 3 weken geleden teruggekeerd van een vakantie naar Bangkok. Wat is uw diagnose?

Spraakherkenning zorgt voor minder administratielast

Spraakherkenning leidt tot snelle, efficiënte dossiervoering voor de arts. Harm Wesseling legt uit hoe dit in de praktijk wordt gebruikt en welke winst er behaald kan worden. “Artsen kunnen eerder hun rapportage afronden. Dat hoeven ze dan niet ’s avonds nog te doen.”

Verlies­sensitief werken in de zorg

Artsen: herken en erken verlies bij de patiënten, stelt Herman de Mönnink. Hiermee kunnen leed en complicaties worden voorkomen. “Op het moment dat je ruimte neemt voor je eigen emotionele werkstress, kun je ook ruimte nemen voor de kant van de patiënt.”

Casus: patiënt met pijnlijke oorschelp en gewrichtsklachten

Dit is de tweede keer dat u deze 32-jarige patiënt ziet met dezelfde klacht. Vandaag gaat de pijnlijke rechter oorschelp ook gepaard met gewrichtsklachten. Het gehoor is goed en patiënt heeft geen neusobstructie of een inspiratoire stridor. Er is geen trauma in de anamnese. Wat is uw diagnose?

Casus: man met buikklachten en veranderd defecatiepatroon

Een man wordt gestuurd naar de polikliniek in verband met geleidelijk toenemende buikklachten met een verandering van het defecatiepatroon. Wat is uw diagnose?

AI-gestuurd model verbetert doorstroom

Esther Janssen ontwikkelde een AI-gestuurd model dat voor de operatie al voorspellingen doet over het ontslagmoment van een patiënt en de benodigde nazorg, en zo de doorstroom te verbeteren. “Hiermee kun je eerder schakelen, door nazorgpartners te benaderen.”

SPAT voor allergietesten

Senne Gorris bedacht de SPAT: een automatische machine die alle allergiekrasjes in een keer zet. Dit maakt de testen betrouwbaarder en sneller. “De resultaten zijn na een kwartier bekend en overal waar de SPAT wordt gebruikt zijn de testen en dus de uitslagen gelijk.”

Machte­loosheid drijft artsen tot ‘medische gas­lighting’

De uitdrukking ‘medische gaslighting’ popt steeds vaker op in discussies onder ontevreden patiënten en in de medische wereld zelf. Marlies van Hemert legt uit wat dit betekent en hoe om te gaan met de patiënt als een diagnose uitblijft. “Bescheidenheid helpt.”

Casus: patiënt met probleem bij uitsteken tong

Uw 24-jarige ietwat schuchtere patiënt 'steekt' zijn tong direct naar u uit als u vraagt wat u voor hem kan doen. Daarna vervolgt hij dat hij maar één probleem heeft... Wat is uw diagnose?