DOQ

Gedragswetenschap en leefstijl-gerelateerde aandoeningen: ‘Nét dat duwtje in de goede richting’

 

Patiënten slagen er niet of nauwelijks in om leefstijl-gerelateerd gedrag te veranderen. Daarom is het de hoogste tijd voor samenwerking tussen artsen en gedragswetenschappers, betoogt hoogleraar Gezondheidspsychologie Semiha Denktas van de Erasmus Universiteit Rotterdam. “Veel gedrag blijkt gewoontegedrag en minder bewust dan we denken. Meer voorlichting is dan lang niet altijd de oplossing. Er zijn middelen die een groter bereik hebben en bovendien minder kosten.”

Medisch personeel op de Intensive Care wast vaker de handen nadat een zeepgeur is verspreid. Mensen eten minder cake of taart wanneer de lekkernij is gepresenteerd in kleine stukjes in plaats van in punten. Het aantal verzuimde afspraken in het ziekenhuis daalt als patiënten een sms ontvangen die hen op een persoonlijke manier herinnert aan het consult: John, vergeet je je afspraak niet? in plaats van Geachte heer Peters, u heeft vandaag een afspraak.

Sneltreinvaart
Vraag hoogleraar Gezondheidspsychologie Semiha Denktas van de Erasmus Universiteit Rotterdam naar recente onderzoeksresultaten op het vlak van gedrag en gezondheid, en de voorbeelden volgen elkaar in sneltreinvaart op. “Ik ben hoopvol gestemd over de mogelijkheden”, zegt ze. “We móeten ook iets anders. Het is heel moeilijk om het gedrag van mensen te beïnvloeden in hun dagelijks leven. Het lukt maar onvoldoende om de opmars van aan leefstijl gerelateerde ziekten een halt toe te roepen.”

Duwtjes in de goede richting
Daarom hebben de gemeente Rotterdam en de Erasmus Universiteit twee jaar geleden Gezond’R opgericht, een centrum voor gedragsonderzoek en ontwikkeling. Het uitgangspunt: toepassing van gedragswetenschap om gedrag te beïnvloeden. Denktas is de academisch directeur van Gezond’R.

Nudges geven
“Veel gedrag is gewoontegedrag en minder bewust dan we denken”, zegt ze. “Meer voorlichting over gezond leven is nuttig, zeker bij kennisachterstand, maar lang niet altijd blijkt dit de oplossing te zijn. Er zijn middelen die een groter bereik hebben en bovendien minder kosten. Denk aan plezier, aansluiten bij wat mensen in beweging zet en ingrepen in de omgeving die de gezonde keuze gemakkelijk en aantrekkelijk maken. We zien nu dat veel interventies op gezond leven weliswaar effectief zijn, maar onvoldoende mensen bereiken of te kostenintensief zijn om ze regulier in te zetten. We willen daarom vooral interventies ontwikkelen en testen die mensen nét dat duwtje in de goede richting kunnen geven – zogenaamde nudges – en belemmeringen wegnemen.”

Aantrekkelijke gezonde voeding
Voorbeelden? De verkoop van gezonde voeding in schoolkantines stijgt fors als de producten strategisch worden geplaatst en aantrekkelijk aangeboden. En de voedselverspilling in restaurants daalt als eten wordt geserveerd op kleinere borden en er sociale signalen zijn over voedselconsumptie en het effect ervan op verspilling. Een voorbeeld van zo’n signaal is een opvallende poster bij het buffet met de tekst ‘Welkom terug! Weer! En opnieuw! Bezoek ons buffet vele malen. Dat is beter dan het nemen van een heleboel in een keer’. Denktas: “Zowel het aanbieden van kleinere borden als sociale signalen zijn effectief bij het veranderen van eetgedrag.”

Beïnvloeding
De hoogleraar noemt ook een studie bij klanten die tijdens een bezoek aan een supermarkt werden beïnvloed in hun koopgedrag. “De ene helft kreeg bij de ingang een neutrale productenfolder, de ander helft ontving een exemplaar met daarin verwerkt teksten over gezondheid en afvallen. Wat bleek? De tweede groep kocht vervolgens minder ongezonde producten. Dit effect was het grootst bij mensen met overgewicht.”

Scholing POH’ers
Zijn er al concrete tips voor in de artsenpraktijk? Denktas: “Er is in ieder geval veel belangstelling voor wat wij doen. Zo gaan we met IZER, een zorggroep van huisartsen in de regio Rotterdam-Rijnmond, kijken hoe we kunnen samenwerken. We beginnen met een scholing van POH’ers. We besteden daarbij veel aandacht aan wat aansluit bij de leefwereld van de mensen van wie ze gedrag proberen te beïnvloeden.”

Bredere context van stoppen met roken
Ze vervolgt: “We werken ook samen met de GGZ in Rotterdam. Dat gebeurt in een studie naar manieren om rokers te motiveren te stoppen met roken. We richten ons daarbij niet alleen op het rookgedrag. Mensen roken immers niet in een laboratorium, er is altijd een bredere context. De mentale belasting als gevolg van bijvoorbeeld armoede kan soms zo hoog zijn, dat het geen zin heeft om je alleen te richten op stoppen met roken. Daarom hebben we samen met de GGZ een zogenoemde multi-componenteninterventie ontwikkeld. Dit is een combinatie van coping met stress, een buddy om te helpen met de financiën en een stoppen-met-roken-training.”

Auteur: Gerben Stolk, Journalist

 

Lees meer over:


Voor u geselecteerde artikelen

De patiënt doet lastig, en dan?

Patiënten met een persoonlijkheidsstoornis kunnen soms veel losmaken, zowel in het behandeltraject als bij de arts. Thom van den Heuvel geeft handvatten voor het omgaan met deze patiëntengroep. “Het contact vraagt meer tijd en legt tegelijk emotionele druk op de arts."

Vind meertalige zorgverleners via ikspreekmeerdan.nl

Als anios in een huisartsenpraktijk in Amsterdam merkte Daan Frehe dat taal voor veel patiënten een barrière vormt voor het krijgen van goede zorg. “Via ikspreekmeerdan.nl kan nu een zorgverlener met een gedeelde taal en cultuur gevonden worden. Dat is enorm waardevol.”

Casus: man met een veranderde vlek op het been

Een 72-jarige man presenteert zich op uw spreekuur met een veranderde plek op het bovenbeen rechts. De vlek is gegroeid en van kleur veranderd. De patiënt heeft een licht huidtype en een voorgeschiedenis van basaalcelcarcinoom. Wat is uw diagnose?

Maak van wachttijd in de ggz hersteltijd: vijf praktische adviezen

Sanne Booij en Christien Slofstra willen af van de stille wachttijd in de ggz. Met hulp van de huisarts kan het herstel al beginnen, nog vóór de intake. “Deze periode hoeft geen verloren tijd te zijn.”

Beteugelen geneesmiddel­prijzen noodzakelijk voor betaalbare zorg

Wilbert Bannenberg strijdt met Stichting Farma ter Verantwoording tegen excessieve geneesmiddelprijzen. Zijn missie: winsten beteugelen om zorg toegankelijk te houden. “Geneesmiddelprijzen moeten beteugeld gaan worden, anders wordt de zorg onbetaalbaar.”

Casus: vrouw met veranderd defecatiepatroon

Een vrouw wordt naar de polikliniek gestuurd in verband met een veranderd defecatiepatroon. Ze heeft wat frequenter dan gebruikelijk ontlasting. Er zijn wat vage buikklachten in de zin van rommelingen en krampen. Ze gebruikt geen medicatie. Wat is uw diagnose?

‘We willen de maatschappij met de gezond­heids­zorg verbinden’

Huisarts Bernard Leenstra wil dat álle Nederlanders goed leren handelen in levensbedreigende situaties. Met zijn initiatief Schok & Pomp biedt hij leuke en tijdbesparende cursussen in levensreddend handelen en probeert hij maatschappij en gezondheidszorg te verbinden.

Trends in brandwonden bij kinderen

Zijn er meer brandwonden bij kinderen, of worden ze sneller doorverwezen? Arts-onderzoeker Frederique Kemme en chirurg Annebeth de Vries volgden de cijfers. “Er komen meer kinderen naar het brandwondencentrum.”

Veel kanker in de toekomst door CT-scans

Een recente analyse wijst op tienduizenden toekomstige kankergevallen door CT-scans. Cardio-thoracaal radioloog Firdaus Mohamed Hoesein pleit voor zorgvuldig gebruik: “Alleen als het écht nodig is en met een zo laag mogelijke dosis.”

‘Zorg dat de digitale weg niet de enige ingang naar de maatschap­pij wordt’

Steeds vaker gaat zorg via de digitale weg. Nicole Goedhart onderzoekt de toegankelijkheid van de (online) samenleving en geeft tips hoe de zorgverlener de zorg toegankelijk voor iedereen houdt. “Een afstand tot de online wereld kan gezondheidsverschillen vergroten.”