Zo blijf je als (basis)arts stress de baas

Je weet nog steeds waarom je toen arts wilde worden. Toegegeven, het is anders dan je dacht toen je aan je studie begon. De patiënten vervelen je echter nooit. Je ziet jezelf als bevlogen professional en dat wil je graag zo houden. Martine Timmermans, auteur van het ‘Handboek van basisarts naar medisch specialist’, laat zien hoe je als arts (in opleiding) de goede balans vindt tussen de stresssituaties en energiebronnen op je werk.

Uit onderzoek blijkt dat aiossen zeer bevlogen artsen zijn en 74 procent vindt zichzelf ook bevlogen. Drie belangrijke kenmerken van bevlogenheid zijn:

• Vitaliteit: je sterk en fit voelen, bruisen van energie, lang en hard kunnen en willen doorgaan met werken, en over mentale veerkracht en doorzettingsvermogen beschikken.
• Toewijding: betrokkenheid ervaren, het werk als zinvol en inspirerend ervaren en er trots en enthousiast over zijn.
• Absorptie: op een plezierige manier helemaal opgaan in het werk en je er moeilijk van los kunnen maken.

Stressoren en energiebronnen in balans

Voor bevlogenheid is een goede balans tussen zogenoemde stressoren en energiebronnen nodig. Te hoge taakeisen leiden tot stressreacties en ongezondheid, terwijl het beschikken over veel energiebronnen leidt tot hogere motivatie en productiviteit.

Door langdurige en te hoge taakeisen zoals werkdruk, fysieke belasting of een rolconflict, wordt een uitputtingsproces in gang gezet. Om aan de werkeisen te kunnen voldoen en het juiste niveau van werk te behouden, worden energiebronnen gebruikt. Als dit te lang duurt en een werknemer niet voldoende kan herstellen, dan raken de energiebronnen uitgeput en kunnen er stressreacties optreden (en uiteindelijk zelfs een burn-out).

“Bevlogenheid is een toestand van opperste voldoening bij werknemers, die gekenmerkt wordt door vitaliteit, toewijding en absorptie”

Schaufeli et al., 2000

Voorbeelden van stressoren

Voorbeelden van stressoren voor de aios zijn onder andere: werkdruk, emotioneel veeleisende patiënten, hoge werkdruk, veranderingen, bureaucratie. Een extra stressor kan zijn dat de aios in een (afhankelijke) opleidingssituatie zit.

Voorbeelden van energiebronnen

Voorbeelden van energiebronnen zijn: autonomie, sociale steun van collega’s, een sterke band met de leidinggevende, afwisseling en prestatiefeedback. Maar ook loopbaanmogelijkheden en een goed salaris.
Bij energiebronnen gaat het om aspecten van het werk die je als positief ervaart. Ze zijn motiverend, geven juist energie en zijn van belang om goed om te kunnen gaan met stress. Wanneer je het erg druk hebt, is het bijvoorbeeld fijn om de (regel)mogelijkheid te hebben om zelf prioriteiten te kunnen stellen, waardoor in ieder geval het belangrijkste werk kan worden gedaan. Goede feedback krijgen zorgt bijvoorbeeld voor persoonlijke groei en ontwikkeling. Zo leer je hoe je je werk beter kunt doen en kun je je talenten ontwikkelen.

Inzichtsoefening: de stressoren op je werk
Bedenk (maak eventueel een lijst): wat zijn de belangrijkste stressoren op jouw werk? En hoeveel invloed heb je op deze factoren?
Dat deze stressoren bij jou spanning veroorzaken is niet raar en hoogstwaarschijnlijk ook niet uniek. Een aantal zaken, zoals bureaucratie en de eindeloze administratie, liggen buiten je cirkel van invloed, daar kun je dus niet zo veel aan doen. Maar hoe je met stress omgaat is iets waar je wél invloed op hebt.

Hoe ga je om met stressvolle situaties?

Hoe je met stressvolle situaties omgaat, wordt bepaald door twee factoren. Op de eerste plaats gaat het om je inschatting van de situatie: ervaar je die als bedreigend of als een uitdaging? En als je de situatie als bedreigend ervaart, beschik je dan over de vaardigheden, middelen en steun om iets aan die situatie te doen?

Coping

Omgaan met stress en het verminderen van de gevolgen ervan wordt ook wel ‘coping’ genoemd. Er zijn verschillende manieren waarop coping kan worden toegepast:

A. cognitieve methoden;
B. interpersoonlijke methoden;
C. probleemgerichte methoden;
D. spanningverlagende methoden.

A. Cognitieve methoden

Het doel van cognitieve methoden is dat je potentieel stressvolle gebeurtenissen onder ogen leert zien. Zo kun je de negatieve gevoelens die door bepaalde situaties worden opgeroepen, voorkomen of wijzigen. Drie vormen van cognitieve methoden zijn:

1. Opnieuw beoordelen: jezelf vragen stellen, zal de ernst van het probleem verminderen. Bijvoorbeeld: je bent een afspraak niet nagekomen… Heeft dat nu werkelijk rampzalige gevolgen?

2. Cognitief herstructureren: vervang irrationale opvattingen door rationele. Bijvoorbeeld: hoe rationeel is het dat ik de doelen die ik mijzelf opleg vandaag allemaal red?

3. Visualiseren en oefenen: haal een stressvolle gebeurtenis voor de geest en oefen daarmee. Bijvoorbeeld: oefen in gedachten een moeilijk gesprek met je opleider of een patiënt.

B. Interpersoonlijke methoden

Het effectief omgaan met anderen is zeer belangrijk bij het verminderen van stress. Beschik je over vaardigheden om actief en effectief allerlei interpersoonlijke situaties aan te pakken? De belangrijkste sociale vaardigheden zijn: assertiviteit, onderhandelen, omgaan met sociale steun, omgaan met kritiek en conflicten.

Een voorbeeld
Twee collega’s hadden tijdens hun gezamenlijke dienst een kleine botsing. Collega 1 ging boos naar huis en vertelde thuis het verhaal. Collega 2 pakte na haar dienst de telefoon en belde collega 1. Ze vroeg haar wat haar nou zo dwarszat. Na vijf minuten was de kou uit de lucht. Collega 1 zocht en kreeg sociale steun thuis, maar het gedoe was daarmee nog niet weg. Dat collega 2 de confrontatie aanging, was in dit geval een stuk effectiever voor beiden. Het mooie van deze vaardigheden is dat je ze kunt (aan)leren in een training, cursus of individuele coaching.

C. Probleemgerichte methoden

Hierbij gaat het om efficiëntie. Timemanagement en delegeren zijn hiervan de belangrijkste voorbeelden.

D. Spanningverlagende methoden

Sport
Hoeveel sport je tegenwoordig nog? Sporten kan je enorm veel energie geven, maar je kunt er ook enorm tegenop zien. Je komt bekaf thuis en je hebt (denk je) echt geen energie meer om jezelf nog naar de sportschool te slepen. Je weet dat je je veel beter voelt als je het wel doet. Toch valt bij veel aiossen sporten als eerste af als de stress en de druk toenemen. Blijf tijd vrijmaken voor elke hobby waar je energie van krijgt.

Ademhalingsoefeningen
Je kunt ook denken aan ademhalingsoefeningen om jezelf te ontspannen. Deze kun je bij wijze van spreken elk moment van de dag doen. Ken je de uitdrukking ‘When you own your breath, nobody can steal your peace’? Een juist ritme van je ademhaling draagt bij aan een ontspannen en evenwichtig gevoel.
Probeer je ten minste drie keer per dag heel bewust te zijn van je ademhaling. Doe dit door dieper in te ademen en bij het uitademen de spanning letterlijk los te laten. Adem diep in, wacht even, blaas uit en adem vervolgens weer rustig in. Probeer je ademhaling uit de buik te laten komen.

Apps
Er zijn tegenwoordig veel apps te vinden die je helpen bij het ontspannen gedurende de dag. Bijvoorbeeld Calm, Qi Gong Meditation Relaxation, Buddhify en de Mindfulness Trainer. Zoek er een die bij jou past.

Bron: Handboek van basisarts naar medische specialist; wat je niet leert in je opleiding
Martine Timmermans, uitg. VvAA 2018

aios, anios, burn-out, energiebronnen, Martine Timmermans, stressoren, Take Charge