Prof. dr. Pickkers: ‘In feite is COVID-19 een sepsis: een infectie die kan leiden tot orgaandysfunctie’

Iedereen kan sepsis krijgen, stelt prof. dr. Peter Pickkers, internist-intensivist en hoogleraar Experimentele Intensive Care Geneeskunde in het Radboudumc. “Dit betekent ook dat iedere arts ermee kan worden geconfronteerd. Of je nu huisarts bent van een persoon met een steenpuist, uroloog van een patiënt met een urologische infectie of chirurg van een patiënt die een buikinfectie kreeg toen de naad ging lekken na een darmtumoroperatie.” Als voorzitter van de Stichting SepsisNet Nederland streeft Pickkers naar meer aandacht voor en betere herkenning van de symptomen van de levensbedreigende aandoening – ook door artsen. 

‘Just ask: could it be sepsis?’ Deze slogan kan in de afgelopen jaren geen Brit zijn ontgaan. Als onderdeel van een campagne waren de woorden bijvoorbeeld te lezen op bushokjesposters. De Stichting SepsisNet Nederland beoogt hetzelfde bewustwordingseffect, zowel onder artsen als burgers. “Hoe eerder je sepsis herkent en kunt behandelen, des te beter de uitkomst is”, zegt Pickkers. “Daarom is het altijd goed bij bepaalde symptomen de vraag te stellen: kan het sepsis zijn? Dat is een trigger om aan het onderwerp te denken. Hierbij plaats ik wel de kanttekening dat het belangrijk is de balans te bewaken: je wilt ook weer niet dat iedereen met een verdenking op een infectie op de eerste hulp komt en antibiotica krijgt. Maar juiste herkenning van alarmsymptomen is belangrijk.” 

Steenpuist 

In ons land krijgen jaarlijks circa 35.000 mensen te maken met een zeer heftige reactie op een infectie. Ongeveer 10.000 van deze sepsispatiënten belanden op de IC, waar uiteindelijk ongeveer dertig procent aan het syndroom overlijdt. Daarmee is het de belangrijkste doodsoorzaak op de IC. Dit geldt niet alleen voor Nederland, maar is wereldwijd het geval. Pickkers: “Iedereen kan sepsis krijgen. Van een kwetsbare oudere met een longontsteking tot een jongere die tot voor kort in blakende gezondheid verkeerde en sepsis opliep door een steenpuist. Dit betekent ook dat iedere arts ermee kan worden geconfronteerd. Of je nu huisarts bent van die persoon met een steenpuist, uroloog van een patiënt met een urologische infectie of chirurg van een patiënt die een buikinfectie kreeg toen de naad ging lekken na een darmtumoroperatie.” 

“De ene patiënt heeft een milder beloop en herstelt goed, terwijl sepsis bij de andere een verwoestende impact heeft” 

Alarmsymptomen 

De Stichting SepsisNet Nederland adviseert alert te zijn op vier alarmsymptomen, ook wel de STOP-sepsis-alarmsymptomen genoemd. Pickkers: “De -S staat voor: (heel) snelle hartslag of ademhaling. De -T duidt op: (afwijkende) temperatuur. Dat is niet per definitie heel hoge koorts. Het kan zeker bij ouderen ook ondertemperatuur zijn: 35 graden Celsius. Deze ouderen hebben een slechte prognose. De -O staat voor: onwel zijn. Mensen kunnen delirant worden. De -P tot slot betekent: pijn en/of een grieperig gevoel. Veel mensen die door de sepsis heen komen, vertellen dat ze nog nooit eerder zó’n erge pijn hebben gevoeld. Als iemand een combinatie van deze symptomen heeft of als één symptoom heel heftig is, is er reden om aan de bel te trekken en te kijken of sepsis kan worden gediagnosticeerd.” 

“In het eerste jaar hebben mensen een verminderde conditie: spierzwakte en kortademigheid. Vaak zijn er ook geheugen- en concentratieproblemen” 

Verwoestende impact 

Al vroeg in zijn carrière raakte Pickkers gefascineerd door sepsis. “Tijdens de opleiding tot internist had ik regelmatig patiënten die erdoor waren getroffen. Gedurende het door-specialiseren tot intensivist gebeurde nog veel meer. Vanaf het begin ben ik gebiologeerd door de enorme variatie van het ziektebeeld: de ene patiënt heeft een milder beloop en herstelt goed, terwijl sepsis bij de andere een verwoestende impact heeft. Iemand begint bijvoorbeeld met dysfunctie van de longen, waarna ook de nieren en andere organen ermee ophouden. Soms gaat het zó snel: dan zie je progressie in een paar uur tijd of zelfs in minuten.” 

“Mensen hebben na een sepsis ook een hoger besmettingsrisico op corona” 

Langetermijngevolgen 

Is de sepsis eenmaal verdwenen, dan kan het nog lang duren voordat de patiënt de oude is. Pickkers: “Dan moet je niet alleen denken aan mensen die op de IC hebben gelegen en het post-intensive-care-syndroom krijgen, maar ook aan mensen die op een verpleegafdeling zijn behandeld of antibiotica hebben gebruikt in de thuissituatie. In het eerste jaar hebben ze een verminderde conditie: spierzwakte en kortademigheid. Vaak is ook sprake van cognitieve klachten, zoals geheugen- en concentratieproblemen. Een ander kernmerk is een verzwakt immuunsysteem. Bij mensen die een sepsis doormaken, treedt in het begin activatie van het immuunsysteem op. Later wil het lichaam terug naar normaal en ontstaat een anti-inflammatoire immuunrespons, die veel langer aanhoudt dan de eerdere activatie. Mensen hebben een onderdrukt immuunsysteem, ze maken een grotere kans dan anderen om infecties te ontwikkelen waarvoor een ziekenhuisopname nodig is. Ze hebben dus ook een hoger besmettingsrisico op corona.” 

Wrang positief effect 

Nazorg voor voormalige sepsispatiënten staat momenteel niet hoog op de agenda. Pickkers: “Het is belangrijk dat er revalidatieprogramma’s voor deze categorie worden ontwikkeld, net zoals er al programma’s zijn voor COPD-patiënten en mensen die een hartinfarct hebben gehad.” In dat opzicht lijkt, hoe wrang het ook klinkt, de coronatijd mogelijk een positief effect te hebben. Pickkers: “COVID-19 heeft alom duidelijk gemaakt dat een infectieziekte langdurige gevolgen heeft. Er zijn in korte tijd al heel wat nazorgpoliklinieken voor ex-coronapatiënten opgezet. Ik hoop dat een bredere blik ontstaat en sepsis ook belicht wordt in dit verhaal. In feite is COVID-19 een sepsis: een infectie die kan leiden tot orgaandysfunctie. Maar naast COVID-19 zijn er het hele jaar door dus sepsispatiënten.” 

---

Aan welke informatie over sepsis hebben zorgverleners behoefte? Welke kennishiaten ervaren zij in de praktijk? Welke ondersteuning zouden zij graag krijgen? Tijdens een platformdag op 12 februari 2021 wil de Stichting SepsisNet Nederland hier zicht op krijgen om vervolgens actie te ondernemen. Geïnteresseerden kunnen hier lezen hoe zij kunnen deelnemen. 

De Stichting SepsisNet Nederland bestaat uit voormalig sepsispatiënten en medisch specialisten van het Radboudumc, UMC Groningen, ziekenhuis Gelderse Vallei en UMC Utrecht. De Stichting wordt gesubsidieerd door het ministerie van VWS. 

Lees meer over: